.jpg)
Bu topraklarda ilk Mayıs 1908'de İkinci meşrutiyet'in ilanının ertesi yıl 1909'da yapıldı. 2021'e kadar çok azı hariç ne yazık ki adı gibi bayram olarak şenlikli bir havada kutlanamadı, engellemeler, ölümler, yaralanmalar, gözaltılar, hapisler 1 Mayıs'lara eşlik etti.
Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) yayınlarından Sabahın Sahibi Var; 2004'ten 2010'a 1 Mayıs Alanı'nın Geri Alma Mücadelesi kitabıyla bianet'in son 20 yıldaki çalışmalarından yararlanarak Osmanlı İmparatorluğu'ndan Cumhuriyet'in 98 yılında yani son 112 yılda 1 Mayıs'lar nasıl yaşandı/yaşanamadı derledik.
Şenlikli 1 Mayıs'lara!
İşçi Bayramımız Kutlu Olsun!
1909- İkinci Meşrutiyet'in ilanından bir yıl sonra Üsküp ve Selanik'te kutlandı. Selanik'te Rum, Türk. Yahudi, Bulgar işçiler kol kola yürüdüler Dört dilde yayınlanan ortak 1 Mayıs bildirisinde, herkese seçme ve seçilme hakkı ve emeği koruyacak yasaların çıkarılması istendi. 1910 ve 1911'de Selanikli işçiler 1 Mayıs'ta yine meydanlardaydı.
1912- İstanbul'daki ilk 1 Mayıs kutlaması Pangaltı’da gerçekleştirildi. 1913'te 1 Mayıs kutlamaları yasaklandı.
1921- Tersane İşçileri işgal altındaki İstanbul'da 1 Mayıs'ı kutladı. İştirakçi Hilmi önderliğinde Halk İştirakiyyun Fırkası'nın düzenlediği 1 Mayıs'a işçiler kızıl bayraklarla katıldı ve Kasımpaşa'dan Şişli Hürriyet i Ebediye Tepesi ne kadar yürüdüler.
1923- İstanbul'da tütün işçileri, askeri fabrika ve demiryolu işçileri, fırıncılar, İstanbul tramvay, telefon, tünel, gazhane işçileri 1 Mayıs'ı sokakta kutladılar "Yabancı şirketlere el konsun’, "Sekiz saatlik iş günü", "Hafta tatili", "Serbest Sendika ve Grev Hakkı" pankartlarını taşıdılar 1924te 1 Mayıs, Amele Bayramı olarak kutlandı.
1925- Takrir-i Sükûn Kanunu ile her türlü gösteri ve yürüyüşü yasakladı. 1 Mayıslar kitlesel olarak kutlanamaz hale geldi. Bu durum oldukça uzun bir sure devam etti.
1935- "Bahar ve Çiçek Bayramı" adı altında işçilere ücretsiz izin verildiği genel tatil günü ilan edildi
1951-İşçilere tatilde yarım yevmiye ödenmesi kabul edildi.
1956- İşçilere tam yevmiye ödenmesine karar verildi.
1976- 50 yıllık aradan sonra tekrar sokağa çıkarak özgürleşti ve Taksim Meydanı’nda büyük bir miting yapılarak kutlandı DİSK'in düzenlediği miting Türkiye'de kitlesel işçi bayramlarının başlangıcı oldu.
TIKLAYIN - 1 Mayıs '77 Kayıplarını Anlatıyor / 1 Mayıs '77 ve Cezasızlık
CLICK - 1 May '77: The voices of those who losttheir loved ones / 1May '77 and Impunity
1977- DİSK'in Taksim Meydanı’nda düzenlediği 1 Mayıs mitingine 500 bine yakın işçi ve emekçi katılmıştı. Akşam saat 7'yi biraz geçe alana giriş sürerken ateş açıldı. Çok sayıda emekçi ve sosyalist yaralandı. 1977 kayıpları kayıtlı 34 kişi, kayıtlarda geçmeyen sadece isimleri bilinenlerle 41 kişi hayatını kaybetti.
1978- bir yıl önceki katliama ve provokasyona rağmen 1 Mayısta yüzbinler yine Taksim Meydanı'ndaydı Bu kez işçi örgütleri ve siyasi partiler alanın güvenliğini kendi sağlamış ve bir başka provokasyona izin vermemişti.
1979- İstanbul'da 1 Mayıs kutlamaları yasaklandı ve sokağa çıkma yasağı ilan edildi . Sokağa çıkan Türkiye İşçi Partisi (TİP) Genel Başkanı Behice Boran ve bine yakın kişi gözaltına alındı. Behice Boran ve 330 Türkiye işçi Partili 6 Mayısta tutuklandı. DİSK’e bağlı bir grup sendika ise İzmir'de "izinli" 1 Mayıs kutlaması yaptı.
Bu uzun bir yasak döneminin son kutlamasıydı, 12 Eylülle birlikte 1 Mayıs polisiye bir vaka haline geldi.
1980: 12 Eylül darbesinden önce son “yasal" 1 Mayıs kutlamaları yapıldı. Sıkıyönetim altındaki İstanbul, Ankara ve İzmir'de gösteriler yasaklandı. DİSK, Mersin'de "izinli’1 Mayıs kutlaması yaptı.
1981- Askeri darbe yönetimi o zamana kadar ‘Bahar Bayramı" adıyla resmi tatil günü olan 1 Mayıs'ı çalışma günlen arasına dâhil etti.
1987- Genel Hizmet İş ve Last Petkim-lş'in bildirimiyle, 1980 sonrası ilk resmi bildirimli kitlesel 1 Mayıs kutlaması kapalı salonda, İstanbul Emek Sineması'nda gerçekleştirildi
1988- '1 Mayıs salonlarda değil, alanlarda kutlanmalıdır* sloganıyla, 1 Mayıs'ı alanlarda kutlama düşüncesi çeşitli sosyalist dergilerden oluşan Dergiler Platformu'na önerildi ve kabul edildi. 1 Mayısla binlerce kişi "10 yıl sonra 1 Mayıs'ı 1 Mayıs Alanı'nda" kutlamak için Taksim'e yürüdü. Polis kuşatmasına rağmen Taksim'e girdiler, yüzlerce kişi gözaltına alındı.
1989- İstanbul'da 1 Mayıs'ı kutlamak İçin İstiklal Caddesi'nden Taksim'e yürümek isteyen 2 bin kişilik grup polis tarafından dağıtıldı. İşçi Mehmet Akif Dalcı polis kurşunuyla hayatını kaybetti. 400'ü aşkın gösterici gözaltına alındı.
TIKLAYIN - Dalcı'nın cenazesi: Polisin gazetecilere ağır saldırısı
TIKLAYIN - 1989 yılı ve yılın 1 Mayıs günü Taksim'de
TIKLAYIN - İşçi Mehmet Akif Dalcı 17 yaşında Tarlabaşı'nda öldü
1990- İstanbul'un çeşitli semtlerinde yapılan 1 Mayıs eylemlerinde 40 kişi yaralandı, 2 bin kişi gözaltına alındı Yaralılardan Gülay Beceren felç oldu. 1994'te İstanbul ve Ankara'da 1 Mayıs'ı kutladıktan sonra dağılan gruplar polis tarafından coplandı.
Sosyal Demokrat Halkçı Parti Milletvekili Salman Kaya da polisten şiddet gördü. İki gün sonra Kaya'yı döven üç polis ve Ankara Emniyet Müdürü Orhan Taşanlar görevden alındı
1995- İstanbul'da Kadıköy'de kutlandı, diğer şehirlerde de çeşitli kutlamalar yapıldı.
1996- İstanbul Kadıköy'de yapılan 1 Mayıs kutlamasına 150 bin kişi katıldı. Açılan ateş sonucu Hasan Albayrak, Yalçın Levent ve Dursun Odabaş hayatını kaybetti, 67 kişi yaralandı. Gözaltına alınanlardan Akın Reçber gördüğü işkence sonucunda 20 Mayıs günü hayatını kaybetti.
TIKLAYIN - Türkiye 1996 ve İşçi Bayramı
1997- DİSK, Türk-lş ve KESK düzenlediği miting Çağlayan Meydanı'nda yapıldı
1998- Türkiye'de yaygın biçimde kutlandı. Türk-İş, Hak-İş, DİSK ve KESK'in düzenlemeleriyle İstanbul, Ankara. İzmir, Mersin, Adana, Çanakkale, Diyarbakır, Malatya, Gaziantep ve Samsun başta olmak üzere pek çok ilde ve ilçede 1 Mayıs kutlamaları yapıldı. İstanbul'daki bayram Şişli, Abide-i Hürriyet meydanındaydı.
1999- İşçi konfederasyonlarıyla 15 örgütün bir oraya gelmesiyle oluşturulan Emek Platformu düzenledi İstanbul, Ankara İzmir, Mersin, Adana Kocaeli Lüleburgaz, Gebze. Eskişehir, İskenderun. Kayseri Trabzon, Silifke ve Divriği'deki mitingleri. İstanbul'da DİSK ve KESK Şişli Abide i Hürriyet meydanında, Türk-İş ve Hak-İş salonlarda kutladı.
2000- "Küresel saldırıya karşı gücümüz birliğimiz" sloganıyla tüm Türkiye'de kutlandı. Türk-İş, DİSK. KESK ve Hak-lş'in ortaklaşa düzenledikleri mitingte Şişli Abide-i Hürriyet meydanında birlikteydiler.
2001- DİSK, Türk-İŞ, Hak-İş ve KESK ortaklaşa düzenledikleri bayramda Çağlayan'dadıydılar.
2002-2003: İstanbul Çağlayan meydanında işçi bayramı kutlandı.
2004: DİSK ve KESK 1 Mayıs'ı Taksim'de kutlama kararını açıkladı. Ancak yapılan görüşmeler sonucunda Türk- iş. 1 Mayıs'ı Abidei Hürriyet Meydanı'nda kutlarken, DİSK ve KESK Fatih, Saraçhane'deydi.
2005- Kadıköy iskele Meydanı tekrar 1 Mayıs kutlamalarına açıldı. 2006'da da 1 Mayıs kutlamaları geniş katılımla Kadıköy'de yapıldı.
2007- 1977 katliamının 30 yıldönümünde DİSK ve KESK Taksim de olacaklarını ilan ettiler. İstanbul Valisi Taksim Meydanına çıkılmaması için geniş güvenlik önlemleri alınca İstanbul'da trafik tıkandı. Aşırı kullanılan gaz bombalarından dolayı 75 yaşındaki İbrahim Sevindik hayatını kaybetti.
2008- "Emek ve Dayanışma Günü" olarak kutlanması yasal olarak kabul edildi. Fakat resmi tatil olarak ilan edilmedi. DİSK, KESK ve Türk-lş, 1 Mayıs'ta Taksim'de olacaklarını duyurdular. Sabah erken saatlerde polis DİSK binasına saldırdı
Türk-iş Taksim’e çıkmayacağını açıkladı. Polis şiddetinin düzeyini gören DİSK ve KESK başkanlari, Vali ve Başbakan ile yapılan uzun müzakerelerin ardından, Taksim'e yapılacak yürüyüşün ağır kayıplara sebep olabileceği öngörerek Taksim'e çıkılmayacağını beyan etti.
2009- Nisanında TBMM'ye verilen önergeden sonra 1 Mayıs, 1981'de yasaklanmasının ardından ilk kez resmi bayram olarak kabul edildi. 1909 Selanik 1 Mayıs kutlamasının 100. yıldönümünde Taksim'e "makul kalabalık'ın girmesine izin verildi.
2010- 1 Mayıs, uzun mücadelenin sonunda kazanılan, yıllarca süren mücadeleler sonunda onlarca kişinin hayatı pahasına söke söke alınan bu hakkın hakkını verecek bir kitlesellikle ve bayram coşkusuyla Taksim'de kutlandı.
1 Mayıs 2010
33 Yıl Sonra Taksim: 1 Mayıs 2010 Cumartesi
“1977’den bu yana bu uğurda yitirdiğimiz arkadaşlarımızın isimlerini haykırmak için buradayız.”*
*Devrimci 1 Mayıs Platformu
- Taksim Meydanı’na üç ana yoldan çıkıldı: Gümüşsuyu, Mecidiyeköy-Şişli ve Tarlabaşı Bulvarı.
- 33 yıl sonra yeniden Taksim’e çıkacak olmanın coşkusuyla eylemciler Unkapanı Köprüsü’nde toplanarak Taksim’e doğru yürüyüşe geçti.
- Hrant Dink’in gazetesi Agos’un önünde “Faşizme karşı omuz omuza” sloganları atıldı.
- 2010 yılına kadar Taksim, 1 Mayıs 1977 katliamı gerekçe gösterilerek halka kapatıldı. Polis bu izinli eyleme –bu kez– saldırmadı. Sendikalar ve meslek örgütleri, Taksim Meydanı’na ilerledi ve ölenlerin anısına, Taksim anıtına çelenk bıraktılar.
- Kutlamalar sırasında Türk-İş Başkanı Mustafa Kumlu konuşurken kalabalığın arasındaki TEKEL, İSKİ ve itfaiye işçilerinden oluşan bir grup tarafından protesto edildi.
- Kortejlerin Taksim Meydanı'na doğru ilerlediği sırada Mecidiyeköy'den Taksim’e ilerlemek isteyen bazı gruplar polis engeliyle karşılaştı.
2011- DİSK, “1 Milyon Kişi Taksim’e” çağrısı yaptı. Küba’nın ardından dünyadaki ikinci büyük 1 Mayıs kutlaması olduğu söylendi. Dört ayrı kortejle Taksim’e yüründü, DİSK tarafından oluşturulan kortej Şişli Halaskargazi Caddesi üzerindeydi. Taksim’de, 1977 1 Mayıs’ına damgasını vuran “ellerinden zincirlenmiş işçi” pankartı yeniden yerine asıldı.
2012- İstanbul’da Çevik Kuvvet Polisleri TRT ile Harbiye Orduevi arasındaki sokağın geri kısmında bekledi. Arama noktasında, trafik polisleri arama işlemini gerçekleştirdi. Polisler Taksim Meydanı yerine Sıraselviler Caddesi ve İstiklal Caddesi’nde bekledi. Taksim Meydanı’na kurulan kürsüde, çok sayıda aydın, sanatçı, sendika yetkilileri konuşma yaptı. Meydan’da halaylar çekildi, şarkılar söylendi. 1 Mayıs kutlamaları genel olarak bayram havasında kutlandı.
2013- İstanbul Valisi Hüseyin Avni Mutlu inşaat gerekçesiyle Taksim'in kutlamalara kapalı olduğunu açıkladı. Beşiktaş’taki göstericilere yedi saat boyunca gaz ve suyla saldırıldı. CHP otobüsünden 5 kişi için ambulans talebi anons edildi, polis yaralı 5 kişinin olduğu noktaya gaz bombası attı. Şişli’nin neredeyse her bölgesinde polis ve göstericiler arasında çatışma yaşandı. Polis gaz bombası ve tazyikli su ile kitlelere saldırdı.
DİSK binasına sığınan 4 yaralı vardı, yaralılar Şişli Etfal Hastanesi’ne kaldırıldı. Polis, Şişli Etfal Hastanesi bahçesine TOMA ile girerek, gaz bombası atılarak ve tazyikli su sıkıldı. DİSK binasında bulunan 12 yaralı, polisin yoğun müdahalesi yüzünden çıkarılamadı. Daha sonra ambulans ile hastaneye götürüldüler. Galata Köprüsü, 1970’de yapılan bakım çalışması dışında ilk kez bugün kaldırıldı. İstanbul’da metro, metrobüs, vapur, motor, tramvay seferleri iptal edildi; birçok yol ulaşıma kapatıldı.
2014- AKP Hükümeti resmi bayram ilân edilen 1 Mayıs için, Gezi Direnişi’nden sonraki yılda, Taksim Meydanı dışındaki bir meydanda kutlama yapılmasını şart koştu. İstanbul Valiliği “provokasyon istihbaratı” var dedi, Şişli’de kurulan polis barikatında mikrofonlardan şu sesler duyuldu: “Aranızda taş atanlar, sapanı olanlar var, güvenlik riski yaratıyor.”
Bu karara rağmen DİSK’in Taksim’e doğru yürüyüşü başladığında ve DİSK Genel Başkanı Kani Beko ile polisin müzakeresi hâlâ daha devam ederken polis kitleye saldırdı. İstanbul Barosu’nun 1 Mayıs Kriz Masası görevlilerinden Avukat Yıldız İmrek’in aktarımına göre gaz kullanımına ilişkin tüm kurallar ihlal edilerek, yerleşim yerlerine ve evlere gaz atıldı. Bunun sonucunda pek çok yaşlı ve çocuk, ciddi şekilde zarar gördü.
2015- İstanbul Valiliği 16 Nisan 2015’te gösteri yürüyüşü için kullanılacak alanlar arasında Taksim Meydanı’nı göstermedi. Taksim Meydanı’na giriş ve çıkışlar kapatıldı. Sarı basın kartı olmayan gazetecilerin ve polislerin dışında kimsenin giriş ve çıkışına izin verilmedi. İzin verilen sendikalar Birleşik Kamu İş, Aksiyon İşçi Sendikaları Konfederasyonu, Cihan Sen, Yol İş, Hak-İş ve Türk-İş Taksim Anıtı’na çelenk bıraktı.
1 Mayıs 2015
İstanbul Valisi Vasip Şahin 1 Mayıs’ta 203 gözaltı yaşandığını, altı polis ve 18 göstericinin yaralandığını söyledi. Taksim Meydanı’nda pankart açan iki kişi gözaltına alındı. Okmeydanı’nda çantasında gaz maskesi olduğu gerekçesiyle dokuz kişi gözaltına alındı. Şişli ve Beşiktaş’ta sabah saatlerinde başlayan plastik mermi, tazyikli su ve biber gazıyla başlayan polis saldırısı akşam saatlerine kadar sürdü.
Cumhurbaşkanlığı konutunda işçilerle bir araya gelen Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, İstanbul’u felç etmemek için Taksim'de 1 Mayıs kutlamalarını yasakladıklarını söyledi, “Taksim bir ya da birkaç sendikanın değil ki. Kendinize güveniyorsanız, gidin o (izinli) meydanlarda miting yapın,” dedi.
2016- İstanbul Valiliği Taksim Meydanı’na çıkan tüm yolları yaya ve araç trafiğine kapattı. DİSK, KESK, TMMOB ve TTB, DİSK Genel Merkezi’nde 1 Mayıs kutlamalarını Bakırköy Halk Pazarı Meydanı’nda gerçekleştirmeye karar verdiklerini açıkladı. SODAP, Halkevleri Devrimci Anarşist Faaliyet, Alınteri, İnşaat İşçileri Sendikası, Halkın Kurtuluşu Partisi gibi gruplar ise 1 Mayıs’ı Taksim’de kutlayacaklarını açıkladı.
Bakırköy’deki miting az sayıda gözaltı ve engelleme ile sona erdi. 1 Mayıs’ı Taksim’de kutlamak isteyenlere ise Beşiktaş, Şişli ve Beyoğlu civarında polis saldırdı. Mecidiyeköy Köprüsü’nün altında da polis gaz bombası, plastik mermi ve tazyikli su kullandı. Bir eylemci gaz kapsülüyle gözünden yaralandı. Tarlabaşı'nda dolaşan TOMA, karşıdan karşıya geçmeye çalışan bir kişiye çarptı. Şişli Etfal Hastanesi’nde tedavi altına alınan Nail Mavuş hayatını kaybetti.
1 Mayıs gözaltılarına ilişkin kurulan 1 Mayıs Hukuk tarafından açıklanan verilere göre, Taksim'e çıkmak isteyen 52 kişi gözaltına alındı.
2017- İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, 1 Mayıs İşçi Bayramı'nın Taksim'de kutlanmayacağını açıkladı. DİSK, KESK, TTB ve TMMOB 1 Mayıs’ı İstanbul’da yine Bakırköy Halk Pazarı’nda kutlayacaklarını söyledi. Taksim Meydanı’na çağrı yapan örgütler ise Zincirlikuyu’da toplanarak, Taksim’e yürüyeceklerini ifade etti.
1 Mayıs 2017 - Bakırköy Fotoğraf: Yağmur Karagöz / bianet
Taksim Meydanı’na çıkmak isteyen 165 kişi İstiklal Caddesi, Beşiktaş, Talimhane, Gayrettepe, Zincirlikuyu, Okmeydanı’nda gözaltına alındı. Gözaltına alınanların serbest bırakılması için Çağlayan’daki İstanbul Adliyesi’nde Nöbetçi Sulh Ceza Hakimi ile görüşmek isteyen avukatlar adliyede görevli nöbetçi hakim ve kalem memuru olmadığını belirterek tutanak tuttu.Gözaltına alınan kişilerden bir kısmı polisin biber gazlı ve plastik mermili saldırısı sırasında yaralandı. Gözaltına alınan kişilerden bir kısmı polisin biber gazlı ve plastik mermili saldırısı sırasında yaralandı.
1 Mayıs 2017 - Bakırköy Fotoğraf: Yağmur Karagöz / bianet
2018- DİSK, KESK, TMMOB ve TTB 10 Nisan 2018’de yaptıkları açıklamada İstanbul’da 1 Mayıs’ı Maltepe’deki miting
alanındakutlayacaklarını açıkladı. Çünkü, Taksim'de yapılması için İstanbul Valiliğine başvuru reddedilmişti.
Bazı örgütler ise 1 Mayıs’ı Taksim’de kutlayacaklarını söyledi.
İstanbul Emniyet Müdürlüğü kentte 1 Mayıs İşçi Bayramı’yla ilgili toplam 84 kişinin gözaltına alındığını açıkladı. 60 kişi Beşiktaş, altı kişi Maltepe, 16 kişi Beyoğlu, iki kişi de Şişli’de gözaltına alındı. Devrimci Gençlik Dernekleri üyesi dört kişi, "Taksim yasağını tanımıyoruz" yazılı pankartla Sıraselviler'den Taksim Meydanı'na giriş yapmak istedi. Dört kişi polislerce darp edilerek gözaltına alındı.
Miting alanı olan Maltepe'de gözaltına alınan altı kişiye “Görevli memura mukavemet” suçundan işlem yapıldı. Beşiktaş’tan Taksim’e yürümek isteyenlere polis müdahale etti. Burada da gözaltılar oldu. Taksim Meydanı sabahın erken saatlerinden itibaren bariyerlerle çevrildi. Meydan gazeteciler de dahil kimse alınmadı. Meydan çevresinde oluşturulan alanlarda kimlik kontrolü yapıldı.
2019- İstanbul Valiliği Taksim'i 1 Mayıs İşçi Bayramı'na kapattı. Emek ve meslek örgütleri miting için Bakırköy Pazar Alanı'nı adres gösterdi. 1 Mayıs İşçi Bayramı’nı Taksim meydanında kutlamak üzere çağrı yapan gruplar ile sendikalar ise sabah 09:30 civarında Şişli’deki Cevahir Alışveriş Merkezi önünde toplanmaya başladı.
Meydan’a çıkmayı başaran Devrimci Gençlik Birliği üyesi yaklaşık 20 kişilik polis saldırısına uğradı. “Meydanlar halka kapatılamaz” sloganı atan gruptan 14 kişi gözaltına alındı. Polis darp ederek gözaltına aldığı kişilere ters kelepçe yaptı, slogan atmalarını engellemek için ağızlarını kapattı.
2020- COVID-19 pandemisi gerekçesiyle sokağa çıkma yasağı ilân edildi. Tüm eylem ve etkinlikler yasaklandı. DİSK Taksim'e yürüme talebini İstanbul Valiliği yürüyüşün sosyal mesafenin korunmasıyla ilgili kurallara uygun olmadığı bir gerekçesiyle reddetti. Taksim’e DİSK üyesi 25 kişi gözaltına alındı. 1 Mayıs kutlamak üzere sokağa çıkan 48 kişi, gün içerisinde Beşiktaş, Taksim Meydanı, Elmadağ, Şişli, Kadıköy Rıhtım ve Okmeydanı’nda gözaltına alındı.
Gözaltılar çeşitli karakollara ve İstanbul Emniyet Müdürlüğü Vatan Güvenlik Şube’ye götürüldü ve 1 Mayıs 2020 Cuma günü akşam saatleri itibariyle tüm gözaltılar ifade işlemlerinin ardından serbest bırakıldı. Sadece iki kişi Çağlayan Adliyesindeki ifadesinin ardından serbest kaldı. Gözaltına alınanlara adli işlemin yanında “sokağa çıkma yasağını ihlal” ve bir kısmına da ek olarak “emre itaatsizlik” gerekçeleriyle Kabahatler Kanunu hükümlerine göre idari para cezası kesildi. (TY/APA/YK)
