Erkek şiddetinde ne neyi artırıyor, ne neyi düşürüyor?

Manşet görseli: bianet 2015 Erkek Şiddeti Çetelesi/ Yağmur Karagöz

Bu son bölümde daha çok erkek şiddeti türlerinden yaralama, dövme, saldırı, cinsel saldırı/taciz, tecavüz, kaçırma, tehdit, seks ticareti ve gasp üzerine konuşacağız. Erkek faillerin özellikleri, her şiddet türüne dair bulgular, gözlemler. 

* Şiddete maruz kalanların fail erkeklerden daha yaşlı olması şiddeti arttırıyor. Yani fail erkeğin göreli genç olması öldürme dahil şiddet olasılığını attırıyor. Bu değişkenin tanımında, fail erkekle şiddete maruz kalanların yarıya yakınının yaşı bilinmediği için bu grubun referans grubu olarak işleme aldık.

* Birden fazla  fail erkeğin birlikte şiddet uygulaması, istatistiksel olarak anlamlı bir şekilde cinayet olasılığını düşürüyor. Bu bir anlamda katil erkeklerin yalnız olmaları anlamına geliyor. Fail erkeğin diğer erkek şiddeti türlerinde yalnız olup olmaması da önem taşımıyor.

Akrabalık

Akrabalık/tanıdıklık ilişkisi "bilinmeyen", "eski eş (koca)" , "eş", "erkek arkadaş", "baba", "öğretmen" ve "diğerleri" şeklinde tarifleniyor, kategorize ediliyor.

 “Bilinmeyen” ve “diğerleri” toplamı yüzde 61.

Tüm bilinen akrabalık/tanıdıklık ilişkileri, öğretmen olma durumu hariç, cinayet olasılığını artırıyor. Eş olmak daha fazla kadın cinayeti işlenmesi anlamına gelse de diğer akrabalık/tanıdıklık ilişkilerine göre kocalar fail erkek olarak  daha az cinayet dışı erkek şiddetine karışıyor.

SEGE’nin erkek şiddetine etkisi

Erkek şiddetinin vuku bulduğu şehrin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması (SEGE) yükseldikçe cinayet dışındaki erkek şiddeti türlerinin istatistiksel olarak anlamlı bir şekilde artıyor. 

Burada mikro verileri yani günlük cinayet ve erkek şiddeti türleri oranlarını erkek failin yaşadığı şehrin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamalarını diğer değişkenlerle birlikte kullanarak açıklamaya çalışıyoruz.

TIKLAYIN- bianet erkek şiddeti çetelesi (2008-2022)

TIKLAYIN- 2010-2013 Erkek Şiddeti Çeteleleri ve Düşündürdükleri/ Sevda Alankuş

Sonuçlar makro analizin tersi yönündedir. Orta seviyede gelişmişlik sıralamasına kıyasla, “Az” ve “Biraz Gelişmiş” bölgelerde erkek şiddeti günlük cinayet ve şiddet suç oranlarını arttırıyor ama “İyi” ve “Çok İyi” derecede gelişmiş bölgelerde düşürüyor.

Yani yıllık toplam cinayet ve şiddet oranları bölgelerin SEGE sıralamalarının yükselmesiyle beraber istatistiksel olarak anlamlı bir şekilde artıyor, ama günlük cinayet ve şiddet oranları bölgelerin SEGE sıralamalarının yükselmesiyle beraber istatistiksel olarak anlamlı bir şekilde düşüyor.

Başka bir ifadeyle, “Az gelişmiş” bölgelerde bulunmak günlük cinayet ve şiddet eylemi oranlarını yükseltirken “Daha gelişmiş” bölgelerde bulunmak, bu oranları düşürüyor.

Aynı zamanda “Az gelişmiş” bölgelerde bulunmak yıllık toplam cinayet ve şiddet eylemi oranlarını düşürürken daha büyük nüfusları olan “Daha gelişmiş” bölgelerde bu oranları artırıyor.

Doğu-Batı

Önceki bölümlerde de değindiğimiz üzere Altınay ve Arat (2009) araştırması şiddete uğrama açısından doğu-batı farkı olmadığı sonucuna varmaktaydı.

Biz de bir kere daha burada sayısal olarak daha fazla cinayetin “Batıda” işlenmesine rağmen, cinayet oranlarının “Doğuda” yüksek olduğunu ama aradaki oran farkının çok büyük olmadığını görüyoruz.

Koruma altında olmak

Şiddete uğrayanların yüzde 96’sının koruma altında olup olmadığı bilinmiyor. Zaten modelde, koruma altına alınmış olmanın kadın cinayeti ve genel erkek şiddetini etkilemediği görülüyor.

Belirleyiciler

Yaralama

Fail erkeğin kadını yaralama olasılığını düşüren herhangi bir faktör bulunmuyor.

Fail erkeğin  daha genç olması, akrabalık/tanıdıklık, şehrin “İyi Gelişmişlik” bölgesinde olması ve kadının koruma tedbiri altında olması kadının yaralanma olasılığını arttırıyor.

Sözlü taciz

Erkek failin öğretmen olması dışında bütün akrabalık/tanıdıklık ilişkileri kadının sözlü tacize uğrama olasılığını düşürüyor.

Sözlü tacize uğrama olasılığı, “Orta gelişmişlik” bölgesine kıyasla “Biraz Gelişmişlik” bölgesinde düşüyor.

Yeni Koruma tedbiri alınmışsa bu durumda, sözlü taciz olasılığını artırıyor.

Fiziksel taciz

Şiddete uğrayan kadının fail erkekten yaşlı olması durumu fiziksel taciz olasılığını artırıyor. Öğretmenlik dışında diğer bütün akrabalık/tanıdıklık ilişkisi fiziksel taciz olasılığını arttırıyor. Fiziksel şiddete maruz kalan kadınların ilk eldeki failleri akraba/ tanıdık erkeklerdir.

Cinsel tacize maruz kalma

Erkek failin şiddete maruz kalandan daha genç olması cinsel taciz olasılığını düşürüyor.

Cinsel tacizde fail erkek tacize maruz kalandan daha yaşlıdır. Öğretmen hariç  bütün akrabalık/tanıdıklık ilişkileri cinsel tacize uğrama olasılığını düşürüyor. Yeni Koruma tedbiri alınmışsa bu durumda cinsel taciz olasılığı azalıyor.

Birden fazla erkek failin olması durumu tecavüz  olasılığını artırıyor. Tecavüzde erkek failler birden fazla oluyor.

Sırasıyla akrabalık/tanıdıklık, şehirlerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması, eskiden alınmış koruma kararları tecavüz olasılığını düşürüyor.

Kaçırılma

Fail erkeğin birden fazla olması kadının kaçırılması olasılığını artırıyor.

Akrabalık/tanıdıklık ve eskiden alınmış koruma kararları kadının kaçırılması olasılığını azaltıyor.

Tehdit

Tehdit, yaralanma ve fiziksel şiddete maruz kalmasına benziyor. Tehdit olasılığı, kadının yaşı ve fail erkek sayısıyla artıyor. Akrabanın/tanıdığın eski eş olma ya da erkek arkadaş olma tehdit olasılığını artırıyor.

Yaşanan şehrin “Yüksek Gelişmişlik” seviyesi, kadının tehdit edilme olasılığını düşürüyor.

Seks ticareti

Seks ticaretine zorlayan fail erkeklerin sayısı arttıkça kişilerin bu duruma mecbur bırakılma olasılığı artıyor. 

Bütün akrabalık/tanıdıklık ilişkileri seks ticaretine maruz kalma olasılığını azaltıyor.

Gasp

Şiddete maruz kalan kadının fail erkekten daha yaşlı olması gasp olasılığını artırıyor.

Bütün akrabalık/ tanıdıklık ilişkileri de gasp olasılığını düşürüyor. Gasp faili erkekler akraba ya da tanıdık değillerdir. 

Değerlendirme

Şiddet türüne göre

Çetelede yer alan tüm şiddet türlerinin istatistiksel olarak anlamlı belirleyicileri her bir şiddet türünde ve kişide farklılıklar  gösteriyor.

Gene de bazı açıklayıcı değişkenlerin benzer etkilere sahip olması durumlarına bakarak erkek şiddetine dair bazı genellemeler yapılabilir.

Kadının yaralanması, fiziksel tacize maruz kalması ve tehdit edilmesinin belirleyicileri benzeşiyor. Bu türlerde fail erkeğin kadından genç olması ve fail erkeğin kadının akrabası olmasıyla artıyor.

Sözlü taciz, cinsel taciz, tecavüz, kaçırılma, seks ticaretine maruz kalma ve gasp faili erkekler kadının akrabaları değildirler.

Dikkat edilirse her bir gruba giren erkek şiddeti nitelik olarak birbirine benziyor, dolayısıyla belirleyicilerinin de birbirine benzeyen etkilere sahip olması şaşırtıcı değildir.

Açıklayıcı faktörlere göre

Fail erkeğin kadına göre daha genç olması cinsel tacize maruz kalma hariç genel olarak erkek şiddetini artırıcı bir etkiye sahiptir.

Fail erkeğin kadının akrabası olması kadının yaralanması ve fiziksel şiddete maruz kalması olasılığını arttırırken diğer şiddet biçimlerine yönelmeyi azaltıyor.

İllerin gelişmişlik seviyelerinin yükselmesi kadına yönelik şiddet olasılıklarını düşürüyor. 

Kadının daha önceki tehditlerden dolayı koruma altında olması, kadının cinsel tacize maruz kalması ve tecavüze uğraması olasılıklarını düşürürken kadının yaralanması ve sözlü tacize maruz kalma olasılıklarını arttırıyor.

Sonuç

Bu çalışmayla erkek şiddetindeki karmaşık ilişkilere ışık tutmaya çalıştık.

Erkek şiddetinin belirleyicileri olarak ele alınan faktörleri dört ana grupta inceledik. Bunlar sırasıyla, şiddete dair bilgiler; fail erkek ya da fail erkeklere dair özellikler; şiddete maruz kalanlara ait bilgiler ve şiddetin gerçekleştiği şehrin nüfusunu ve ekonomik ve sosyo-ekonomik gelişmişlik sırasını gösteren ölçümlerdir.

Belirleyici faktörler şiddet türlerine göre farklılıklar gösteriyor. Şiddet ihtimalini istatistiksel olarak anlamlı bir şekilde artıran bir faktör, diğer bir şiddet ihtimalini gene istatistiksel olarak anlamlı bir şekilde düşürücü bir rol oynayabiliyor.

Dolayısıyla erkek şiddetine dair genellemeler yapılmaksızın her bir şiddet tür ve uygulaması eyleminin tek tek incelenerek belirleyici faktörlerinin anlaşılmaya çalışılması daha yararlı olacaktır. (ACT/APK/YK)

bianet erkek şiddeti çetelesi ne söylüyor
2008-2018 analizi/ Ali Cevat Taşıran

Çetele üzerine nasıl çalıştık? / 1
11 yılın erkek şiddeti sayıları konuşuyor /2 
Erkek şiddeti ve kadın cinayetlerine nüfus ve SEGE'den bakış / 3  
Erkek şiddetinde ne neyi artırıyor, ne neyi düşürüyor?/ 4