80 Yılın Utanç Listesi: İdam Kurbanları

Halen idam cezasına mahkum edilmiş 125 kişi var, yaklaşık 1500 kişinin idam talebiyle yargılanması ise sürüyor.

Prof. Dr. Semih Gemalmaz'ın "Türkiye'de Ölüm Cezası 1920-2000" adlı eserinde verilen bilgilere göre 1920 ile 1984 yılları arasında 15'i kadın toplam 712 kişi idam edildi.

İdam edilen 712 kişinin çoğunluğunu 20-30 yaş grubundakiler oluşturuyor.

Ancak bu rakama, Türkiye Büyük Millet Meclisi Denetimi dışındaki İstiklal Mahkemeleri'nin kararıyla idam edilenler dahil değil. 1925'de esas olarak irticai faaliyetlere karşı kurulan bu mahkemelerin en az bin kişi hakkında idam kararı çıkarttığı ileri sürülüyor.

Menemen, Dersim ve Casusluk

İstiklal mahkemeleri dışındaki idamların ilk önemli örneği menemen olayının ardından yaşandı.

23 Aralık 1930 günü Menemen'de Yedek Asteğmen Kubilay Bey'in öldürülmesi olayı ile ilgili 37 kişi ölüm cezasına çarptırdı. Meclis, 28'inin ölüm cezasını onayladı.

Cumhuriyet tarihinin casusluk gerekçesiyle tek idamı ise 1949'da infaz edildi. Sovyetler Birliği hesabına çalıştığı saptanan Aram Şanesyan adlı kişi asıldı.

Menderes, Polatkan, Zorlu

On yıl başbakanlık yapan Adnan Menderes ile Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan'ın 16 ve 17 Eylül 1961'de idam edildiler.

Aydemir ve Gürcan

5 Temmuz 1964'de ise, iki asker, Kara Harp Okulu Komutanı Talat Aydemir ile Süvari Birliği Komutanı Fethi Gürcan'ın yönetime el koymak için darbe girişiminde bulundukları gerekçesiyle idam edildiler.

Gezmiş, Aslan, İnan

6 Mayıs 1972'de, Türk Halk Kurtuluş Ordusu, THKO üyesi Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan idam edildi.

12 Eylül

12 Eylül 1980 askeri darbesinin ilk idam edilen Necdet Adalı, Kurtuluş örgütü üyesiydi. Devrimci Yol üyesi Hıdır Arslan, 12 Eylül döneminin son idamı oldu.

12 Eylül döneminin idamları...

1980-84 yıllarında 50 kişi idam edildi. Bunların 18'i sol, 8'i sağ görüşlü ve 23'ü de adli suçtan hükümlüydü.

Ölüm cezası infaz edilenlerden biri ASALA üyesi Levon Ekmekçiyan idi. (Esenboğa Olayı 1982)

Kenan Evren 3 Ekim 1984'te Muş'ta yaptığı konuşmada "Hainleri asmayıp da besleyecek miyiz?" diyor ve bu sözü uzun yıllar belleklerde yer ediyordu.

12 Eylül döneminde sıkıyönetim askeri mahkemelerince 517 sanığa idam cezası verildi. Askeri Yargıtay'ın onayladığı idam kararlarının sayısı 124 oldu. Bunlardan, Milli Güvenlik Konseyi'nin onayladığı ve onay sonrası hemen infazı yapılan 50'si dışındakiler için cezalar fiilen müebbet hapse dönüştü.

Ölüm cezalarının infazlarına ilişkin onama kararları,

* Eylül 1980 - 25 Ekim 981 arası Milli Güvenlik Konseyi

* Ekim 1981 - 14 Ekim 1983 arası Danışma Meclisi

* 6 Kasım 1983 sonrası TBMM döneminde verilmiştir.

Türkiye'de 1984 tarihinden bu yana ölüm cezaları uygulanmıyor.

Dönem dönem idam sayıları

1922 ile Menemen olayının yaşandığı 1931 arasında 150 kişi idam edildi. Bu dönemde, 3 idamla 1923, 53 idamla 1931 en az ve en çok infaz yapılan yıllar oluyor.

1932-1937 yıllarında 95 kişi idam edildi. 1932'de tek infaz yapıldı, 1937'de idam edilenlerden 11 kişi "Dersim olayları"yla ilgiliydi.

1937 ile 1950 yıllarında 220 kişi, 1951-1960 yıllarında ise 43 kişi idam edildi. 1961'de 11, 1963'de 24, 1964'de 21 ve 1972'de 17 kişi idam edildiler.

İstiklal Mahkemeleri'nde idamlar

İstiklal Mahkemeleri'nde idam edilenlerin tam sayısı bilinemiyor. Prof.Dr.Ergün Aybars "İstiklal Mahkemeleri" kitabında bu rakamların gerçek sayının çok altında sayısına işaret ederek, 2827 olarak gösterilen Müeccelen* idamın tahminen beş binin üzerinde, 1054 olarak gösterdiği idam sayısının da bin 450 ile bin 500 olabileceğini yazıyor. Gıyaben idam ise 243.

Aybars, kitabının önsözünde, İstiklal Mahkemelerini şöyle anlatıyor:

"İstiklal savaşında asker kaçakları, casus, bozguncu, vatan ihaneti suçlarını yargılamak, iç güvenliği sağlamak amacıyla kurulmuş bulunan 14 İstiklal Mahkemesi ve Cumhuriyet'in ilanından sonra Türk inkılabının gerçekleşmesini sağlamak için kurulan 3 İstiklal mahkemesinin görevleri ve etkileri görülmeden 1919- 1927 yılları arasındaki dönemi açıklamak mümkün değildir."

Aybars'ın verdiği rakamlar şöyle:

Ankara İstiklal Mahkemesi (1 Ekim 1920 - 31 Temmuz 1922)

İdam:108,

Müeccelen idam: 279

Gıyaben idam: 48

Eskişehir İstiklal Mahkemeleri (5 Ekim 1920-19 Şubat 1921)

İdam: 57

Müeccelen İdam: 594

Gıyaben İdam: 20

Isparta İstiklal Mahkemeleri (9 Ekim 1920 -23 Mart 1921)

İdam : 7

Gıyaben İdam: 6

Konya İstiklal Mahkemeleri (1 Ekim 1920 -18 Şubat 1921)

İdam: 2

Gıyaben İdam: 1

Pozantı İstiklal Mahkemesi

İdam:7

Sivas İstiklal Mahkemesi

İdam: 12

Müeccelen İdam: 109

Gıyaben İdam: 1

Kastamonu İstiklal Mahkemeleri

İdam: 182

İkinci Dönem İstiklal Mahkemeleri

Kastamonu İstiklal Mahkemesi (Ağustos 1921-31 Temmuz 1922)

İdam: 5

Gıyaben İdam: 3

Konya İstiklal Mahkemesi

İdam: 166

Müeccelen İdam: 1479

Samsun İstiklal Mahkemesi (20 Ağustos 1921 - 27 Aralık 1921)

İdam: 485

Gıyaben İdam: 137

Yozgat İstiklal Mahkemesi (22 Ekim 1921-23 Temmuz 1922)

İdam: 56

Gıyaben İdam: 24 (HA/NM)

* Müeccelen: Bazılarına idam cezası verilse bile bir daha kaçtığı taktirde uygulanmak üzere cepheye gönderiliyorlardı.

* Kaynaklar: ntvmsnbc.com, belgeselnet.com, izmirbarosu.org.tr ve İstiklal Mahkemeleri (Prof. Dr. Ergün Aybars, İleri Kitabevi, 1995)