Tahir Baykuşak: "Roji Kurd, Kürt kültürüne katkı sağlamıştır"

"Kürt Yayıncılığında Dergicilik" Webinar Dizisi

"Kürtlerin süreli yayıncılıkta milat olarak kabul ettiği 22 Nisan 1898 tarihi, Mithat Mikdat Bedirhan'ın Kahire'de Kürdistan Gazetesi'nin ilk sayısı çıkardığı günü işaret eder. 122 yıllık süreli yayıncılık tarihinde Kürtler birçok gazete ve dergi çıkarmışlardır. Birden çok dil ve birden çok alfabenin kullanıldığı bu yayınlar, kapsadığı coğrafya açısından da hayli geniş bir alana yayılmıştır. Genellikle Arap, Latin ve Kiril alfabelerinde çıkarılan bu yayınlarda, yaygın dil olarak Kürtçe, Türkçe, Arapça ve Farsça kullanılmıştır. Yayınlar tek dilli olabildiği gibi çok dilli yayınlara da yaygın bir şekilde yer verilmiştir.

Süreli yayınlar içerisinde Kürtler tarafından çıkarılan ilk dergi 1913 yılında İstanbul'da yayınlanan Rojî Kurd (Kürt Güneşi) isimli dergidir. Arap alfabesiyle Osmanlı Türkçesi ve Kürtçe olarak yayınlanan dergi dört sayı sonra kapanmış ve kısa bir süre sonra devamı niteliğinde Hetawî Kurd (Kürt Güneşi) dergisi çıkarılmıştır. Yine 1913 yılında Bangî Kurd (Kürt Çağrısı), 1918'de Jîn (Yaşam) gibi dergilerin okuyucu ile buluştukları görülmektedir. Cumhuriyet döneminde Kürtler ve Kürtçe üzerindeki yasaklar nedeniyle dergi çalışmalarının Suriye, Irak ve Sovyetler Birliği gibi ülkelerde yoğunlaştığı görülmektedir. Bu dönemde Kürt aktivizminin merkezi olan Suriye'de çıkan Hawar (1932) ve Ronahi (1942) dergileri önemli bir entelektüel birikimin ürünüdürler. Latin alfabesiyle yayınlanan ilk dergi olan Hawar, Kürtçenin geliştirilmesine büyük katkılar sunan yeni bir ekolü yaratılmasında oynadığı rol kadar, Kürt edebiyatı, folkloru, kültürüne dair yayınlarıyla da dikkat çekmiştir.

1945 yılında II. Dünya Savaşı'nın ardından kurulan yeni düzende Kürt dergiciliğinin yoğunlaştığı coğrafya öncelikle Avrupa olmuştur. Avrupa'ya yüksek tahsil yapmak amacıyla giden Kürt gençlerinin öncülük yaptığı yayıncılık faaliyetlerine 1960'lardan sonra siyasal sığınma amacıyla gelenlerin dahil olmasıyla çok sayıda dergi yayınlanmaya başlamıştır. Dünyada gelişen ulusal kurtuluş hareketlerine paralel olarak Kürtlerin yaşadığı dört ülkede de yoğun bir dergi faaliyeti gündeme gelmiştir. Genellikle siyasal hareketlerin propaganda amacıyla çıkardıkları siyasal dergiler döneme damgasını vurmuş olup, kullanılan dil ve alfabede farklılıklar söz konusu olmuştur. Örneğin Türkiye'de Kürtçenin kanunla yasaklanmış olmasından dolayı dergiler çoğunlukla Türkçe çıkarılmıştır. Kürt dergiciliğinin büyük ivme kazandığı yıllar 1990'lı ve 2000'li yıllar olmuştur. Türkiye'de Kürtçe yayın yasağının 1991 yılında kaldırılması bu açıdan önemli bir dönemeç olmuştur. Kürt yayıncılığının sadece gazetelerle değil; haber ajansları, radyo ve televizyon kanalları gibi araçlarla çeşitlendiği bu dönemde değişik konularda çok sayıda dergi yayın hayatına dahil olmuştur. Kültür, sanat dergilerinden; kadın, çocuk, karikatür, popüler kültür ve tarih dergilerine kadar sayısız dergi yayınlanmıştır.

Her biri zamanının ruhunu, hafızasını, birikimini, entelektüel düzeyini, kültürünü, siyasal eğilimlerini, aktivitelerini, gelecek tahayyüllerini, topluma bakış açılarını, mücadele yöntemlerini ortaya koyması anlamında önemli bir kültür hazinesi olan dergiler, Kürt tarihinin kilometre taşlarının anlaşılması açısından da oldukça kıymetli bir yere sahiptir. Rojî Kurd'den bugüne uzanan zaman çizgisi içerisinde dergiler, Kürt siyasal, kültürel ve dilsel mücadelesinin vazgeçilmez unsurları olmuştur. Bu webinar serisi içerisinde Kürt dergiciliğin tarihi işlenerek; dergilerin Kürtlerin toplumsal, siyasal, kültürel yaşamına etkileri ve içerikleriyle ilgili tartışmalar yürütülecektir.

Webinar Programı

1- 3 Mart 2021 Çarşamba Saat 19:00

"Türkiye'de Kürt Edebiyat Mücadelesinin Bir Yolu Olarak Dergiler"

Konuşmacı: Serdar Ay

Moderatör: Adnan Çelik

Dili: Kürtçe

2 - 10 Mart 2021 Çarşamba Saat 19:00

"II. Meşrutiyet Gölgesinde İlk Kürt dergisi Rojî Kurd"

Konuşmacı: Tahir Baykuşak

Moderatör: Serhat Bozkurt

Dili: Kürtçe

3 - 17 Mart 2021 Çarşamba Saat 19:00

"Ulusal Kimlik İnşası ve Basın Bağlamında Hawar Dergisi"

Konuşmacı: Ronayi Önen

Moderatör: Serdar Şengül

Dili: Kürtçe

4 - 24 Mart 2021 Çarşamba Saat 19:00

Soğuk Savaş’ın Gölgesinde Avrupa'da Kürt Mücadelesi: Siyasi ve Kültürel Ağların Yaratılmasının Bir Aracı Olarak Dergiler (1949-1971)"

Konuşmacı: Adnan Çelik

Moderatör: Derya Aydın

Dili: Kürtçe

5 - 31 Mart 2021 Çarşamba Saat 19:00

"1990'larda Kürtçe Dergiciliği ve Rewşen Geleneği"

Konuşmacı: Engin Sustam

Moderatör: Namık Kemal Dinç

Dili: Türkçe

6 - 7 Nisan 2021 Çarşamba Saat 19:00

"Kürt Yayıncılığında Dergi Haberciliği"

Konuşmacı: Günay Aslan

Moderatör: Ferid Demirel

Dil: Türkçe

7 - 14 Nisan 2021 Çarşamba Saat 19:00

"Kürt Kadın Dergileri ve Dergiciliği"

Konuşmacı: Rojda Yıldız

Moderatör: Eda Bazancir

Dili: Türkçe

8 - 21 Nisan 2021 Çarşamba Saat 19:00

"Vate Dergisi: Kırmançkî'nin okulu"

Konuşmacı: Deniz Gündüz

Moderatör: Canan Efe

Dili: Kırmançkî (Zazakî)

9 - 28 Nisan 2021 Çarşamba Saat 19:00

"Kürt Dergiciliğinde Bir Uzun Soluk: Nûbihar"

Sunum: Süleyman Çevik

Moderatör: Ferid Demirel

Dili: Kürtçe