Türkiye, Covid-19’da vatandaşa destekte dünya sonuncusu

Fotoğraf: AA

Haberin İngilizcesi için tıklayın

DİSK Araştırma Merkezi'nin (DİSK-AR) "Dünyada ve Türkiye'de Covid-19'un Sosyal ve Ekonomik Etkileri ile Mücadeleye Ayrılan Kaynaklar" başlığıyla hazırladığı rapora göre Türkiye, Meksika’dan sonra dünyada vatandaşına en az ekonomik destek sağlayan ülke konumunda.

Dünya genelinde yapılan 7,9 trilyon dolarlık küresel gelir desteği ve nakit harcamanın içinde Türkiye'dekinin karşılığı yalnızca binde 1. 

Raporda zengin ve yoksul ülkeler arasındaki destek farkına dikkat çeken DİSK-AR, zengin ülkelerin yurttaşlarına gayri safi yurt içi hasılalarının yüzde 12,7’si düzeyinde nakit harcama ve gelir desteğinde bulunduğunu ortaya koyarken, orta gelirli ülkelerde bu oranın yüzde 3,6'a gerilediği, yoksul ülkelerde ise yüzde 1,6’a düştüğünü belirtti.

Aynı oran Türkiye’de ise yüzde 1,1 olarak hesaplandı. Rapordan detaylar şöyle:

• Zengin ülkeler Covid-19 ile mücadeleye milli gelirlerinin yüzde 12,7'si kadar nakit kaynak ayırırken yoksul ülkeler sadece yüzde 1,6 kadar ayırabiliyor!

Ocak 2021 itibariyle doğrudan gelir artırmaya dönük nakdi mali destekler küresel olarak toplam 7,9 trilyon ABD doları ve gayri safi yurtiçi hasılanın (GSYH) yüzde 7,4'ü olarak hesaplanmaktadır. Şirketlere ve bankalara ise 6 trilyon dolar (GSYH'nin yüzde 6,1'i) düzeyinde kredi ve garanti desteği verildi. Ancak bu destekler ülkeden ülkeye değişmektedir. Zengin ülkeler Covid-19 ile mücadeleye milli gelirlerinin yüzde 12,7'si kadar nakit kaynak ayırırken, orta gelirli ülkeler yüzde 3,6, yoksul ülkeler ise sadece yüzde 1,6 kadar ayırabiliyor. Türkiye Covid-19 ile mücadele kapsamında sağlık harcamaları dahil GSYH'nin yüzde 1,1 kadar nakit harcama ve destek ayırabiliyor.

• Yoksul ülkeler Covid-19 ile mücadeleye kaynak ayıramıyor

Covid-19 döneminde (2020) dünyada toplam 7,9 trilyon dolar nakit destek harcaması yaparken, nakit desteklerin ülke gruplarına göre dağılımında büyük eşitsizlikler söz konusudur. Covid-19 küresel eşitsizliği daha da derinleştiriyor. Toplam nakit gelir ve harcama desteğinin yüzde 1'ini (36 milyar dolar) düşük gelirli yoksul ülkeler, yüzde 3'ünü (262,9 milyar dolar) orta gelirli ülkeler, yüzde 6'sını (458,5 milyar dolar) yüksek gelirli ülkeler (G20 hariç) yaparken, G20 ülkelerinin nakit Covid-19 harcamalarının oranı yüzde 90'ını (7 trilyon dolar) buluyor.

• Türkiye Covid-19 ile mücadeleye en az nakit destek ayıran ülkelerden biri

Covid-19 döneminde hükümetlerce yapılan nakit harcama ve gelir desteklerinin GSYH içindeki payının en az olduğu üç ülke ise Meksika, Türkiye ve Arnavutluk oldu. Meksika'da nakit harcamaların ve gelir desteklerinin GSYH içindeki payı yüzde 0,7'dir. Türkiye ve Arnavutluk'un Covid-19 döneminde nakit harcamalarının GSYH içindeki payı yüzde 1,1 düzeyindedir. Böylece Türkiye, salgın döneminde nakit harcama ve gelir desteğinin GSYH içindeki payının en az olduğu iki ülkeden biri oldu.

• Covid-19 ile mücadele sağlık hariç harcamalar çok daha düşük

Sağlık dışı nakit harcamalar Covid-19 döneminde yapılan ek sağlık harcamaları haricindeki doğrudan vatandaşa dönük nakit destek harcamalarını içermektedir. Sağlık dışı nakit destek harcamalarının GSYH içindeki payının en fazla olduğu ülke yüzde 17,9 ile Yeni Zelanda'dır. Meksika, Nepal, Arnavutluk ve Türkiye'de ise sağlık dışı nakit harcamaların GSYH içerisindeki payı yüzde 1'in altındadır. Türkiye, Nepal ve Meksika'dan sonra ülkeler arasında Covid-19 döneminde çalışanlara nakdi desteği en az yapan ülke olmuştur. Türkiye'de bu oran yüzde 0,8 düzeyinde kalmaktadır.

• Türkiye vatandaşa yönelik nakit desteklerin en az olduğu ülke

Covid-19 döneminde yapılan nakit harcamaların toplam desteklere oranı ülkelere göre farklılık göstermektedir. Covid-19 döneminde yapılan nakit harcamaların toplam ekonomik ve parasal desteklere oranına bakıldığında yüzde 90 ile Avustralya, yüzde 88 ile Yeni Zelanda ve yüzde 87 ile ABD ilk sıralarda yer alırken, Türkiye, Covid-19 döneminde yapılan nakit harcamaların toplam ekonomik ve mali desteklere oranı yüzde 11 ile son sırada yer almıştır. Türkiye'deki toplam ekonomik desteklerin yüzde 89'u işletmelere, şirketlere ve bankalara (sermayeye) sağlanan kolaylıklar ve desteklerdir.

• Türkiye tarafından yapılan nakit desteğin aslan payı bütçeden değil işsizlik fonundan

Türkiye tarafından yapılan nakit destek ve harcamalar hem oransal hem de miktar olarak diğer ülkeler ile karşılaştırılamayacak kadar düşüktür. Covid-19 döneminde (2020) Türkiye tarafından yapılan sağlık hariç nakit harcama destekleri 6 milyar dolar olarak tahmin ediliyor (yaklaşık 45 milyar). Türkiye'de yapılan toplam 42,8 milyar TL'lik nakit transferin 35 milyar TL'si işsizlik sigortası fonundan, yaklaşık 6,4 milyarı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Fonundan ve 2 milyar TL'si ise bağış kampanyasından sağlanmıştır. Böylece Türkiye tarafından yapılan nakit desteklerde bütçeden doğrudan ayrılan kaynak söz konusu değildir. (HA)