Tarihçi Halil İnalcık Hayatını Kaybetti

Tarihçi Prof. Dr. Halil İnalcık 100 yaşında hayata veda etti. Prof. İnalcık uzun süredir Ankara Güven Hastanesi'nde tedavi görüyordu.

İnalcık'ın cenazesi 28 Temmuz Perşembe günü İstanbul'daki aile mezarlığına defnedilecek.

"Tarih disiplinine şekil verdi"

“Bugün dünya üniversitelerinde Halil İnalcık okunuyor ve okutuluyor. Onu dar anlamda bir “tarihçi” olarak düşünmek elbette yetersiz kalır. Bizzat tarih disiplinine şekil vermiş, kendi metodolojisini ve bilgi birikimini tarihçilik mesleğine kazandırmış bir kişi olarak İnalcık, bilim çevrelerinin üzerinde uzlaştığı seçkin bir isimdir.

“İnalcık ekolüne mensup yüzlerce öğrenci, sadece birincil kaynakları kullanma, belge ve arşivleri inceleme yönünden değil modern anlamda tarihe sosyo-ekonomik ve kültürel birçok cepheden bakabilme becerisini ondan öğrenmiştir."

Halil İnalcık üzerine sarfedilmiş bu sözler Immanuel Wallerstein’a ait. Doğu Batı Dergisi’ne yazdığı makalelerin toplandığı kitabın (Doğu-Batı Makaleler, 2005) arka kapağında yer alan sözlerine Wallerstein şu ifadelerle devam ediyor.

“Yeni kuşak tarihçiler, Akdeniz, Osmanlı ve Balkan tarihi üzerindeki birçok yanlışın tashih edilmesini ona borçludur. Kitapları, sayısız makale ve ansiklopedi maddeleri, sosyal bilimciler için göz kamaştırıcı bir hazine mahiyetindedir. Halil İnalcık, bu sahanın en seçkin uygulayıcılarından biri. Dünya bilimine katkıları su götürmez. Çabalarının hedefi haline gelmiş konu üzerinde bize sadece tefekkür etmek düşer.”

Fuad Köprülü tavsiye etti

1916 doğumlu Halil İnalcık, ilkokulu Ankara Gazi Mektebi’nde okudu. Ortaokula Sivas Muallim Mektebi’nde başladı, Ankara’da Gazi Muallim Mektebi’nden mezun oldu. Liseyi ise Balıkesir Necati Bey Muallim Mektebi’nde okudu.

1935’te Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi’ne (AÜDTCF) girdi. Yeni Çağ Tarihi Kürsüsü’nde derslerini de izlediği Fuad Köprülü mezuniyetinden sonra ona destek oldu. İnalcık, Timur üzerinde hazırladığı bir seminerle Fuad Köprülü’nün dikkatini çekmişti. Onun tavsiyesiyle 30 Nisan 1940’da AÜDTCF Yeni Çağ Kürsüsü’ne ilmî yardımcı tayin edildi.

Tezleriyle tanındı

1942’de Türkiye’de sosyo-ekonomik tarih yazıcılığının ilk örneklerinden biri olan Tanzimat ve Bulgar Meselesi adlı teziyle doktor oldu (Ankara: TTK, 1943).

Aynı yıl AÜDTCF Yeni Çağ Kürsüsü’ne asistan olarak atandı. Ertesi yıl Viyana’dan ‘Büyük Ricat’e Osmanlı İmparatorluğu ve Kırım Hanlığı başlıklı teziyle doçentliğe atandı.

Araştırma sahasını doktora tezinden itibaren Osmanlı İmparatorluğu’nun sosyal ve ekonomik meselelerine yoğunlaştıran İnalcık, İstanbul’da Osmanlı arşivlerinde ve Bursa şer’iyye sicilleri üzerinde araştırmalar yaptı. 1947’deTürk Tarih Kurumu (TTK) üyeliğine seçildi.

1949’da gönderildiği İngiltere, British Museum’da Türkçe yazmalar üzerinde çalıştı ve Calendar of State Papers serisinde Osmanlı tarihine ait kayıtları topladı.

1951’de Türkiye’ye döndükten sonra Bursa Şer’iyye Sicilleri üzerinde çalışmaya başlayarak bu sicillerin önemi belirten bir makale yazdı (15. Asır Türkiye İktisadî ve İçtimaî Tarihi Kaynakları, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 15 (1953-54), 51-67).

İnalcık, 1952’de Viyana Bozgun Yıllarında Osmanlı-Kırım Hanlığı İşbirliği teziyle profesör oldu.

Ankara'dan Chicago'ya

1972’ye kadar Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi ve Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde Osmanlı ve Avrupa tarihi dersleri veren İnalcık, bu tarihe kadar Türkiye’de ve dünyanın çeşitli yerlerinde araştırmalar yaptı.

1972’de Chicago Üniversitesi’ne davet edildi ve 1986’da emekli olana kadar bu üniversitede tarih bölümünde ders verdi.

1993'te Bilkent Üniversitesi Tarih Bölümü'nü kurdu.

Ödüller, payeler

Türkiye ve Türkiye dışında sekiz üniversite tarafından fahri doktora unvanı verilmiş olan Halil İnalcık, Türk Dışişleri Bakanlığı Yüksek Hizmet Madalyası’na ve 2003’te Kültür Bakanlığı Sanat ve Kültür Büyük Ödülü’ne lâyık görüldü.

Türkiye, ABD, İngiltere ve Sırp akademileri üyeliğine seçilmiş olan İnalcık, İngiliz ve ABD Tarih Kurumları ve Royal Asiatic Society üyesiydi.

Cambridge Uluslararası Biyografi Merkezi’nin (Cambridge International Biographical Center) dünyada sosyal bilimler alanında sayılı iki bin biliminsanı arasında gösterdiği Halil İnalcık son olarak Bilkent Üniversitesi Tarih Bölümü’nde öğretim üyesiydi.

İnalcık çok sayıda kitaba ve makaleye imza attı. (YY)