AYM’den pilot karar: BİK'in ilan kesme cezalarında sistematik sorun var

Anayasa Mahkemesi (AYM), Cumhuriyet, Sözcü, BirGün ve Evrensel’e Basın İlan Kurumu’nun (BİK) ‘ilan kesme’ cezalarıyla ilgili pilot bir karar verdi.

Konuyla ilgili dört gazetenin yaptığı 14 bireysel başvuru dosyasını tek bir dosyada değerlendiren AYM, cezaların basın ve ifade özgürlüğünün ihlali olduğuna hükmetti. 

İhlallerin yapısal bir sorundan kaynaklandığını belirterek, “Sorun sistematik” dedi.

BİK’in cezalara gerekçe olarak gösterdiği 195 sayılı Kanun'un 49. maddesinin yeniden düzenlenmesi isteyerek hükmün Meclis’e gönderilmesine karar verdi.

TIKLAYIN - Basın İlan Kurumu Teşkiline Dair Kanun

"BİK’e kapsamlı bir takdir yetkisi tanınmış"

AYM, Anayasa’nın 29. maddesindeki “…Süreli yayınların çıkarılması, yayım şartları, mali kaynakları ve gazetecilik mesleği ile ilgili esaslar kanunla düzenlenir; kanun, haber, düşünce ve kanaatlerin serbestçe yayımlanmasını engelleyici veya zorlaştırıcı siyasal, ekonomik, mali ve teknik şartlar koyamaz.” ifadeleri hatırlattı.

Kararda, basın ahlak esaslarına bakıldığında BİK yaptırımlarının objektif ve hakkaniyete uygun bir şekilde uygulanmasını sağlayacak açık ve sınırları belirli kriterlerin olmadığını belirtti.

Resmi ilan ve reklam kesme cezasına dayanak düzenlemelerin muğlak, soyut, kesinlik içermeyen ifadeler olduğunu ve öngörülen ceza miktarları arasındaki makasın çok geniş tutulduğunu, bu sürelerin neye göre belirlendiğine dair hiçbir açıklamada bulunmadığını aktaran AYM BİK’e kapsamlı bir takdir yetkisi tanındığını ifade etti.

Ayrıca gazetelerin asliye hukuk hakimliğine itiraz ettiği durumlarda da maddi külfet ile karşı karşıya kaldığını belirterek “Maddi yaptırım sonucunu doğuran kesin nitelikte kararların ifade ve basın özgürlükleri için büyük tehlikeler arz ettiği açıktır” dedi.

BİK’in Basın Ahlak Esaslarını ihlal ettiği gerekçesiyle 2018’de 39 gün, 2019’da 143 gün, 2020’de ise 572 gün ceza verdiğini belirterek “… düzenleme amacından öteye giderek artık kimi basın mensupları açısından caydırıcı etki yaratabilecek bir cezalandırma aracına dönüştüğü ve bu durumun sistematik bir soruna neden olduğu gözlenmiştir” diye hüküm kurdu.

"Yeniden düzenleme yapılmalı"

AYM Meclis’e göndereceği kararda şu ifadeler yer aldı:

Kanun'un 49. maddesindeki resmî ilan ve reklam kesme cezalarına ilişkin koşulların çerçevesi çizilmeli, belirli bir açıklık ve kesinlikte olan ifadelerle kanun maddesi şeklî ve maddi yönden yeniden düzenlenmelidir,

Anılan maddenin basının etik niteliklerini artırmaya yönelik sunduğu korumanın sınırları netleştirilmeli ve hangi eylemlerin bu nitelikleri ihlal edeceği konusunda bir ölçüt/eşik değer belirlenmesi gibi kriterler oluşturulmalıdır.

Anılan maddedeki resmî ilan ve reklam kesme cezalarına itiraz yolu düzenlenirken derece mahkemelerinin bu davalara hangi sıfatla bakacakları ve bu kapsamda da uygulayacakları yargılama usulünün kapsamı net bir şekilde yeniden düzenlenmelidir.

Benzer başvuruların incelemesi ertelendi

AYM ifade özgürlüğü ve basın özgürlüğünün ihlal edildiğine ilişkin iddianın kabul edilebilir olduğuna oy birliğiyle, ihlallerin yapısal sorunlardan kaynakladığının anlaşıldığına ve sorunun çözümü için keyfiyetin Meclis’e bildirilmesine oy çokluğu ile karar verdi.

AYM ayrıca aynı konuda yapılan ve karardan sonra yapılacak başvuruların incelenmesinin 1 yıl süreyle ertelenmesine hükmetti.

Karara buradan ulaşabilirsiniz

(HA)