"Pandemiyle artan çocuk hakkı ihlalleri sürüyor"

* Bu haber, Atölye BİA İletişim Platformu atolyebia.org'da yayınlanmıştır.

Pandemiden en çok etkilenen grupların başında çocuklar geliyor. Uzmanların ve çocuklarla ilgili sivil toplum kuruluşu çalışanlarının verdiği bilgiler de gösteriyor ki, pandemi süresince aile içi şiddet arttı.

Çocuk yaşta evlilikler, çocuk işçiliği, ihmal, istismar ve şiddet vakalarında artışlar yaşandı. Örgün eğitimden uzak kalan çocuklar, evlendirilme ve süreklileşen çalışma durumuyla eğitimden koptu... Pandemi yasakları bitse de çocukların bu sorunları hâlâ katlanarak artmaya devam ediyor.

Öyle ki UNICEF, 9 Aralık’ta yayınladığı “Kayıp Bir On Yılı Önleme" başlıklı son raporunda, pandeminin örgütün 75 yıllık tarihinde çocuklar için zor kazanılan ilerlemeyi tersine çeviren en büyük kriz olduğunu belirterek, COVID-19'un çocuklar ve gençler üzerindeki yıkıcı etkisini tersine çevirmek için acil eylem çağrısı yaptı.

Biz de Ankara Barosu Çocuk Hakları Merkezi Başkanı Avukat Hilal Çelik, Fikir ve Sanat Atölyesi Derneği Çocuk Hakları Merkezi’nden Ezgi Koman ve İnsan Hakları Derneği Çocuk Hakları Komisyonu üyesi Sevinç Koçak ile pandemide çocukların yaşadıkları ve yaşamaya devam ettikleri sorunları konuştuk.

Avukat Çelik: Kayıpların telafisi hâlâ yapılamadı

Ankara Barosu Çocuk Hakları Merkezi Başkanı avukat Hilal Çelik, özellikle eğitim alanında ciddi sorunlar olduğuna değinerek, "Okullar kapalı olduğu için yaşanan kayıpların telafisi hâlâ yapılmadı" diyor. Pandemide aile içi şiddetin söz konusu olduğu ortamlarda çocukların daha fazla risk altında kaldıklarına dikkat çeken Çelik, bu süreçteki sorunları şöyle anlatıyor:

"Pandemi sürecinde uzun bir dönem hem okulların kapalı olması hem de ebeveynlerinin işsiz kalması nedeniyle çocukların işgücüne katılım oranında kayıtdışı bir artış yaşandı. 2020 Resmi Adalet İstatistikleri’ne göre, 2019 yılına kıyasla çocuğa yönelik kötü muamele suçunda görece artış yaşandığı halde, mahkemelerce çocuklar için verilen evlenme izni kararlarında ve Cumhuriyet Savcılıkları’nca cinsel istismar suçuna dair açılan kamu davası sayısında görece düşüşler olduğu görülüyor.

"Çocuklara yönelik hak ihlalleri çoğunlukla birbiriyle bağlantılı. Bir ihmal ve istismar olgusu farklı nitelikteki bir başka ihmal ve istismarın sebebi olabileceği gibi sonucu da olabilir. Bu nedenle sorunlar yerine çözümler üzerine düşünülmeli, önleyici politikalar geliştirilmeli, mevcut önleyici ve koruyucu sistemlerin etkili kullanılması sağlanmalı."

Çocukların adalete erişimi

Pandemide çocukların, yaşadıkları şiddet konusunda destek alabilecekleri mekanizmalara ya da kişilere ulaşmalarının daha da güçleştiğine dikkat çeken Çelik, şöyle devam ediyor:

"Çocukların adalete erişiminin etkin olabilmesi için yargısal ve yargı dışı mekanizmalar kurulmaya çalışılsa da çocukların doğrudan başvuracağı mekanizmalar sınırlı. Bunların çocuklar arasında bilinirliği düşük ve özellikle yoksul kesimdeki çocuklar fırsat eşitsizliği nedeniyle bu bilgiye erişemiyor, erişse bile bu yolları kullanma imkânı ve tutumu yetersiz. Çocukların başvuracağı mekanizmalar kurulması kadar, bunlar hakkında bilgi sahibi olabilmeleri, yaşları ve gelişim durumlarına göre kolaylıkla erişebilecekleri nitelikte yapılandırılmış sistemlerin olması da önemli."

Ezgi Koman: Dijital riskler arttı

Fikir ve Sanat Atölyesi Derneği Çocuk Hakları Merkezi’nden Ezgi Koman da, "Çocukların hastalıktan etkilenmediği söyleniyor ama salgının tek etkisi hastalık değil” diyerek, devam eden sorunlara dikkat çekiyor. Çocukların günlük pratiklerinin değiştiğini, hiç olmadıkları kadar evde kaldıklarını, eğitimin kesintiye uğradığını belirten Koman, “Özellikle eğitimin online devam etmesiyle birlikte ekrana sıkışmışlık yaşadılar. Dijital ortamda risklerle karşı karşıya kaldılar" diyor. Koman, özel durumları olan çocuklara da dikkat çekerek, şunları söylüyor:

"Ayrıca özel durumları olan çocuklar vardı. Sistematik, derin yoksulluk yaşayan romanlar gibi. İşsiz ebeveynleri olan çocuklar ya da mülteciler gibi. Dolayısıyla bütün çocuklar etkilendi ancak her biri farklı farklı. Pandemi öncesinde de şimdi de, Türkiye’de çocukların şikâyet ve destek mekanizmalarına erişimleri sıkıntılı. Çocuklar okul gibi yaşama katıldıkları, öğretmenleri ve arkadaşlarıyla bir araya geldikleri mekânlara da erişemedikleri için bir sorun yaşadıklarında bunu ifade edebilecekleri olanaklara sahip olamadı.

"Devletin temel yükümlülüklerinden biri de, çocukların herhangi ihlale maruz kaldığında başvurabilecekleri, tüm çocuklar için erişilebilir olan, çocuk hakları perspektifiyle yaklaşan, onların gelişimsel özelliklerine uygun düzenlenmiş, güvenilir mekanizmalar kurmaktır. Bu mekanizmalar; çocukların anadilinde, gereksinim duydukları özel düzenlemeleri içeren, hepsinin erişebileceği şekilde oluşturulmalı."

"Türkiye’de çocuk olmak zor"

Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin 32. yılında, Türkiye’de çocuk olmanın zor olduğunu belirten Koman, şöyle devam ediyor:

"Çocuklar hâlâ birçok hak ihlaline uğruyor. Bu sorunların her biri birbiriyle çok ilişkili. Bu sebeple acil çözülmesi gereken tek bir sorundan söz etmek mümkün olmayabilir ama yoksulluk, şiddet, ayrımcılık çok önemli hak ihlalleri. Bunlar, yeni ihlallere de yol açıyor; yaşam hakkı ihlali, çocuk işçiliği, nefret suçları gibi. Türkiye’de çocuk hak ihlallerinde cezasızlık, adalete erişememe oldukça önemli sorunlar. İnsan haklarına dayalı bir iklim; demokrasinin, hukukun üstünlüğünün, hak ve özgürlüklerinin hayata geçmesiyle gerçekleşebilir. Bu da ancak hak temelli hazırlanmış bir ülke çocuk politikasıyla; Çocukları hak ve özgürlük sahibi, bağımsız bireyler olarak gören, ihtiyaçlarını gözeten, onların katılımıyla hazırlanmış bir çocuk politikasıyla mümkün."

Okul terkleri ve çocuk işçiliği arttı

İnsan Hakları Derneği Çocuk Hakları Komisyonu üyesi Sevinç Koçak da pandemide çocuk haklarıyla ilgili ihlallerinin arttığını belirterek, “Güvenlik, korunma, eğitim, sağlık, oyun, destek mekanizmalarına erişim, cinsiyete dayalı işbölümü gibi pek çok konuda çocuklar hak ihlaline maruz bırakıldı. Dijital etkinliğin yoğunlaşmasıyla çocukların maruz kaldığı dijital riskler de arttı. Kız çocuklarına, evde yetişkin olmadığında ev içi işler ve kardeş bakımı gibi sorumluluklar yüklendi, bunun sonucunda okul terkleri arttı. Çocuk işçiliği yükseldi. Bu durum hâlâ devam ediyor” diyor. 

Koçak’a göre, özellikle hapishane ve bakım evlerinde kalan çocuklar, bu süreçte hiç görünür olamadı. “Hapishanelerde tutuklu ya da hükümlü olarak ve anneleriyle birlikte tutulan çocuklar, infaz yasasıyla doğrudan bırakılmadı. Çocuklar için asla uygun yerler olmayan hapishane koşullarına bir de çok ciddi sağlık sorunları eklendi” diyor.

Her çocuğun eşit biçimde eğitime ulaşamamasının, dezavantajlı gruplarda okul terkine neden olduğunu vurgulan Koçak, çocukların hayatları boyunca yaşayacakları travmaların kaynağına işaret ediyor: "Aile içi cinsel şiddete maruz bırakılan çocuklar, uzun süre istismar failleriyle kapalı ortamda kalmaya mecbur kaldı. Evde kalınan dönemde, ev içi şiddet arttı ancak resmi kurumlara olan müracaat azaldı. Uzun süre kapalı bir ortamda kalan çocuklar için uygun, koruyucu mekanizmalar yaratılmadı. Koruyucu, önleyici, onarıcı mekanizmaların ve psikososyal destek ağlarının eksikliği ve tabii ki bütüncül bir çocuk politikasının olmaması, en acil çocuk sorunu."

"Çözüm için çocuk politikası şart"

Koçak, çözüm için yapılabilecekleri ise şöyle sıralıyor:

Çocukların sorunlarının çözümü için uzun süredir dillendirdiğimiz gibi; hak temelli, uzmanlar ve çocuk katılımıyla hazırlanacak bütüncül bir çocuk koruma politikasının oluşturulmasına ihtiyaç var. Bunun oluşturulması için ilk adım, mücadelede ısrarcı davranmak. İkinci adım, yetişkin farkındalığını arttırmak. Üçüncüsü, çocukları cesaretlendirmek, güçlendirmek ve bu çalışmaları çoğaltmak. Dördüncü adım olarak da çocuk hakları hareketini yükseltmemiz lazım. Çünkü bütün bunların gerçekleşebilmesini sağlayabilmek ancak çocuk hakları alanından yükseltilecek sesin güçlenmesiyle mümkün.

(MBÜ/EA/NÖ/SO)