Roman çocukların hakları: 10 yıllık ilerleme birkaç ayda yok oldu

Fotoğraf: Elmas Arus

"Ailelerin hemen hepsi uzaktan eğitimin verimsiz olduğunu vurguladı, kendilerini çocuklarına karşı mahcup hissettiklerini ve çocuklarının geleceği için endişelendiklerini söylediler. Çocuklarının eğitimden koptuğunu ve okuldan soğuduğunu belirten ebeveynler çocuklarının geleceği hakkında oldukça endişeli olduklarını belirttiler" diye anlatıyor Sıfır Ayrımcılık Derneği Başkanı Elmas Arus.

Yakın zaman önce Ekin Çuhadar'ın kaleme aldığı "Pandemi Döneminde Roman Çocukların Eğitime Erişimi" raporunu yayınladılar dernek olarak. 

Saha çalışması Roman nüfusunun yoğun olduğu Edirne, Tekirdağ/Muratlı, İzmir/Dikili, Balıkesir/Gömeç, Hatay, Hatay/Kırıkhan, Antep, Samsun'da yapıldı ve totalde 117 haneyle görüşüldü.

Elmas Arus, rapora yansıyan önemli noktaları anlattı:

Teknik yetersizlik, yoksulluk, ayrımcılık

EBA'ya erişim dışında çalışmak zorunda olan Roman çocuklar da rapora yansıyor. Pandemide roman çocukların eğitime erişimi nasıl etkilendi?

Pandemi öncesinde de Roman çocuklar eğitime erişim konusunda ciddi sıkıntılar yaşıyordu ama pandemiyle birlikte eğitimden kopma noktasına geldi. Özellikle pandemi öncesinde okulların teknik olarak yetersizliği, ailelerin yoksulluğu, okullarda görülen ayrımcılık, ön yargılar da çocukların eğitime erişiminin önünde ciddi engeldi.

Pandemi sonrasında ise bu engellere dijital eşitsizlikler de eklendi. Daha önce yaptığımız saha çalışmalarında yüzde 60 oranında Roman çocuk eğitime erişirken, şu anda bu oran yüzde 2-2 buçuk civarına düşmüş durumda. Çevrim içi eğitim materyallerine erişim çok ciddi bir sorun, aileler tablet ve internet gibi eğitim araçlarının maddi yükünü kaldıramadığını hatta birçok ailenin elektriğe dahi ulaşımının kısıtlı olduğunu biliyoruz. Bu eğitim materyallerine erişimi olanlardan da çokça sorun oluyor, zira bu materyaller genellikle bakım verenlerden birine ait cep telefonu oluyor, bu durumda da dijital okur yazarlık becerilerinin eksikliği, çevrimiçi eğitime erişimi kısıtlamaya devam ediyor. Pandemiyle daha da derinleşen yoksulluk ve okula erişememe durumu çocukların erken yaşta evlenmesini ve çocuk işçiliği de tetikleyerek Roman çocukların eğitimden kopmasına neden oldu.

Çocuklar sömürüye açık koşullarda çalıştı

Günlük ve güvencesiz işlerde çalışan Romanların COVID-19 tedbirleri nedeniyle mesleklerini kaybetmeleri sonucunda hane gelirlerinde yaşanan azalmalar, hatta kayıplar, Roman çocukların emek piyasasına dahil olma yaşlarının daha da düşmesine neden oldu.

Diğer taraftan, okulların kapanması ile uzaktan eğitime geçilmesi Romanlar için hem ekonomik yükü azaltmanın bir fırsatı hem de çocukların çalışma fırsatının ortaya çıkması şeklinde algılandı. Üstelik Romanların halihazırda niteliksiz koşullarda çalıştığı göz önünde bulundurulduğunda, salgın döneminde çocukların daha tehlikeli ve sömürüye açık koşullarda çalıştıklarını söylemek mümkün.

"Büyük çoğunluk uzaktan eğitime hiç erişemedi"

Saha araştırmasına yansıyan kısmıyla çocukların ne kadarı eğitime erişimde sorun yaşadı?

Çocukların büyük çoğunluğu uzaktan eğitime ya hiç erişemedi ya da çok kısıtlı imkânlarla erişmeye çalıştı. Tablet, televizyon, internet ve hatta elektrik gibi uzaktan eğitim için gerekli materyallerin sağlanamaması en önemli faktör oldu eğitime erişimde.

Öte yandan öğrencinin sisteme katılımını sağlama ve öğrenmesini kolaylaştırma görevi velilere, toplumsal cinsiyet rolleri yüzünden ise özellikle de annelere düştü ve en iyi ihtimalde ancak okuma yazması ve sınırlı kaynakları olan, çoğunluğu güvencesiz işlerde çalışan, ev içi işi ve bakım yükünü üstlenen Roman kadınlar ve benzer durumdaki diğer kırılgan gruplara mensup kadınlar için bu görevin başa çıkılması son derece zor bir yük haline geldiği, annelerin isteseler dahi çocuklarının uzaktan eğitime katılımlarını sağlayamadıklarını gördük.

Ayrıca derinleşen yoksulluk sebebiyle okula da gidemeyen çocuklar bakım verenleri tarafından aile bütçesine katkı sunması beklentisi doğması sebebiyle Roman çocukların güvencesiz ve istismara açık koşullarda çalışmak zorunda kaldı. Eğitimden kopuş, derinleşen yoksullukla bir araya geldiğinde erken yaşta evlilikleri tetiklendi, özellikle kız çocuklarının erken evliliğinde artış oldu.

"Eğitime erişim yüzde 2'lere kadar geriledi"

COVID-19 pandemisi var olan yoksulluğu yalnızca görünür kıldı deniyor raporda. Roman çocukların başta eğitim hakkı olmak üzere haklarına ulaşmasında pandemi öncesiyle bugünü karşılaştırır mısınız?

COVID-19 salgını yarattığı eşitleyici görünümün aksine, toplumun tamamı için tehdit oluşturan tüm diğer ekolojik krizler gibi, toplumda var olan eşitsizlikler doğrultusunda halihazırda dezavantajlı konumda bulunan kırılgan grupları en yoğun olarak etkileyerek bu grupların kırılganlıklarını artırdı.

Bu bağlamda, yoksul ve kırılgan gruplar arasında bulunan Romanlar için hemen her krizden en çok etkilenen gruplardan biri olarak olağan dönemde sahip oldukları haklara ve kamusal hizmetlere erişimlerinde belirleyici olan ayrımcılık, ekonomik yoksulluk, sosyal sermayeden yoksunluk, toplumsal önyargılar, hem toplumun sisteme erişiminde hem de sistemin toplumu içermesinde yaşanan kısıtlılıklar gibi unsurların bu kriz dönemlerinde de sürekliliğini koruduğu görülüyor.

Pandemiden önce eğitime erişim oranları yüzde 60'ları bulurken, pandemi şartlarıyla geçen bir buçuk senenin ardından eğitime erişim oranının yüzde 2'lere kadar gerilediğini görüyoruz.

Yoksul ve kırılgan gruplardan olan Romanların haklarına erişimde 10 yıldır sağladığı ilerleme pandemi ile birlikte birkaç ay içerisinde adeta yok oldu.

(AÖ)