Şili’de su hakları | “Kuraklık değil, hırsızlık”

* Fotoğraf: Pixabay

Kuraklık, Güney Amerika ülkesi Şili'de Atacama Çölü'nden Patagonya'ya uzanan geniş bir coğrafyayı olumsuz etkilemeye devam ediyor.

Ülke tarihinin en kurak yılının yaşandığı 2021'de 19 milyonluk Şili nüfusunun yarısından çoğu "şiddetli su kıtlığı" olan bölgelerde yaşıyordu.

The Guardian'ın aktardığına göre, temiz su kaynaklarının da "kırılma noktasına" yaklaştığı Şili'nin özellikle iç kesimlerinde ve kuzey bölgelerindeki insanlar tankerlerin taşıdığı içme suyuna güvenmek zorunda.

Arizona Üniversitesi'nden Şilili hidrolog Pablo García-Chevesich'e göre, "Su, ulusal güvenlik meselesi halini almış durumda: Vaziyet bu kadar ciddi."

Su hakkı "özel mülkiyet" kapsamında

Suyun ekonomik, sosyal ve çevresel açıdan ülkenin karşı karşıya kaldığı en büyük sorun olduğunu söyleyen García-Chevesich, "Eğer bunu çözmezsek su bir sonraki ayaklanmanın sebebi olacak" diyor.

Tevekkeli değil, 2019 yılında da Şili'nin su krizi gündeme gelmiş, milyonlarca Şilili yurttaş sokaklara dökülerek hükümetin ülkedeki yerleşik eşitsizlikler ile yüzleşmesi talebinde bulunmuştu.

Daha yüksek emekli maaşlarından sağlık sisteminde reforma kadar bir dizi talebi olan protestocuların sloganı ise "Bu, kuraklık değil, hırsızlık" idi.

Bu sloganın ardında ise ülkenin General Augusto Pinochet diktatörlüğü sırasında (1973-1990), 1981 yılında yürürlüğe giren Su Kanunu yatıyordu. Söz konusu kanun dünyanın en özelleştirilmiş su sistemini öngörüyor, su kaynaklarının hisse gibi alınıp satılmasına izin veriyordu.

Şili aynı zamanda dünyanın, anayasasında su haklarının "özel mülkiyet" olarak ele alındığını yazan tek ülkesi olarak dikkat çekiyor.

Mevcut Şili Devlet Başkanı Gabriel Boric, 2021'deki genel seçim döneminde ülke için "yeşil bir gelecek" vaat etmiş, bu kapsamda su döngülerinin korunması ve rehabilite edilmesinin önemini vurgulamıştı. Boric, seçildikten sonra da ünlü iklim bilimci Maisa Rojas'ı Çevre Bakanı yaptı.

Aculeo Gölü tamamen kurudu

Boric'in seçilmesi ve söz konusu atama ülkede umut yaratsa da kuraklık ülkedeki su kaynaklarını kurutmaya devam ediyor. Başkent Santiago'nun 50 kilometre güneyindeki, bir zamanlar ülkenin önde gelen turistik bölgelerinden biri olan Aculeo Gölü bu durumun örneklerinden biri.

On seneden az süre içinde haritadan silinen göl, 2018 yılında tamamen kurudu. García-Chevesich'in yazarları arasında olduğu yeni bir araştırma ise su haklarının, yerel nüfus artışının ve iklim krizinin gölün tamamen kurumasına katkıda bulunduğunu gösterdi.

Buna göre, 2010 yılında göle su sağlayan kaynakların kullanım hakları yasal olarak geniş tarım arazileri ve özel mülklere geçti; havzadaki vadilere ise yazlıklar ve yoğun su ihtiyacı duyan meyve bahçeleri yapıldı.

Tarımdan turizme geçişle birlikte bölge insanları yeni yapılan otel ve tesislerde çalışmak ya da Santiago'ya taşınmak zorunda kaldı.

Dahası, Şili'nin iç ve güney kesimlerindeki su kaynakları da Aculeo Gölü ile aynı kaderi paylaşma tehlikesi ile karşı karşıya.

Yeni Devlet Başkanından reform hazırlığı

Şili Devlet Başkanı Gabriel Boric, Nisan ayında bir reform paketine imza atarak suyun "insan kullanımı için bir kamu malı" olduğunu ilan etti.

Söz konusu reform aynı zamanda iklim krizini Şili'nin su mevcudiyetine bir tehdit olarak da kabul ediyor.

2019'daki protestoların ardından hazırlanan bir anayasa taslağı ise 4 Eylül'de halk oylamasına gitmeyi bekliyor. Eğer taslak yasalaşırsa Şili'nin kaynakları ile ilişkisi yeniden belirlenecek. Buna göre, suyun her durum ve aşamada korunması gerektiği, yaşam ve doğa için esas olduğu ifade edilecek.

Özel haklar sisteminin de etkisiyle Şili'deki su kaynaklarının yaklaşık yüzde 59'u ormancılık faaliyetlerinde kullanılıyor. Ormancılık ise ülkenin gayri safi yurtiçi hasılasının yalnızca yüzde 3'ünü oluşturuyor. Ülkedeki su kaynaklarının yüzde 37'sinden ise tarım sektörü yararlanıyor.

Şili'de su kaynaklarının sadece yüzde 2'si insan tüketimi için ayrılmış durumda. Hal böyle olunca, García-Chevesich, "Eğer yabancılara satmak üzere meyve ve avokado yetiştirmek için nehrinizin yönünü değiştirip size tankerle su getirseler nasıl hissedersiniz?" diye soruyor:

"Bu, utanç verici ve [insan] onuruna aykırı." (SD)