ODTÜ mezuniyet töreninde üzerinde “Tayyipler Alemi” karikatürü olan pankartı taşıyan öğrencilerin “cumhurbaşkanına hakaretten” tutuklanması, akıllara aynı karikatürü kapağından yayınlayan Penguen dergisine Tayyip Erdoğan tarafından açılan davayı getirdi.
Derginin 24 Şubat 2005 tarihli "Tayyipler Alemi" kapağıyla dönemin başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, fil, zürafa, maymun, deve, kurbağa, yılan, inek ve ördek şeklinde karikatürize edilmişti.
Erdoğan Penguen’e 40 bin liralık manevi tazminat davası açmış, ancak Ankara 1. Asliye Hukuk Mahkemesince dava, “ifade özgürlüğü” gerekçesiyle reddedilmişti.
Avukat Güngör: İfade özgürlüğü kapsamında değerlendirilmeli
Söz konusu davada Penguen dergisinin avukatlığını yapanlardan Mustafa Kemal Güngör, bianet’e yaptığı değerlendirmede “Bir karikatür nedeniyle, karikatürü taşımak nedeniyle böyle bir cezai soruşturma başlatılmaması gerekir” dedi.
Güngör, şunları söyledi:
“2006’daki ceza davasıyla ilgili bir karar değildi. O karikatürle ilgili Tayyip Erdoğan tarafından açılmış bir tazminat davası söz konusuydu.
“O tazminat davası da Ankara 1. Asliye Hukuk Mahkemesi tarafından kişilik haklarına saldırı olmadığı gerekçesiyle eleştiri sınırları kapsamında değerlendirildi ve reddedildi.
“Bu ceza soruşturması neden başlatıldı, nasıl başlatıldı ve dosyada neler var, nasıl bir suçlama yöneltiliyor, tam içerik olarak bilmiyorum. O nedenle bilmediğim bir dosya hakkında konuşmayı doğru bulmam. Cumhurbaşkanına hakaret suçlamasıyla tutuklandıkları söyleniyor ama ben kararı görmedim. Dolayısıyla bir şey diyecek durumda değilim.
“Ancak bence bunlar ifade özgürlüğü kapsamı içinde değerlendirilmelidir. Bir karikatür nedeniyle, karikatürü taşımak nedeniyle böyle bir cezai soruşturmanın başlatılmaması gerektiğini düşünüyorum. O anlamda yöneticiler eleştiriye daha da açık olmak durumundadırlar.”
Ret gerekçesinde ifade özgürlüğü dersi
Ankara 1. Asliye Hukuk Mahkemesi Hâkimi Beyhan Azman, 2006’da tazminat davasını şu gerekçelerle reddetmişti:
“Geniş kitlelere ulaşan karikatürlerle ilgili davada, hukuka ve adalete duyulan güvenin sarsılmaması için hâkim siyasi bir refleksle hareket etmemeli. İnsanlar karikatürler nedeniyle gülünç duruma düşebilir. Bu durum karşısında kişilik haklarının ihlal edildiği her zaman ileri sürülebilir. O zaman da karikatürün aslında bir sanat türü olmadığı, sadece hakaret etmenin bir yolu olduğu sonucu çıkar ki bu sonuç da karikatürü tamamen yasaklamayı gerektirir.”
“Bilim insanları ve sanatçıları, düşünürleri, yazarları, şairleri tazminat silahı ile susturulmuş bir toplumda ilerlemeyi sağlayacak fikir zenginliği ortamının oluşması beklenemez. Fikir öyle bir şeydir ki, kimine göre doğru olan öbürünün doğrusu olmamaktadır. Hatta bu doğrular zamana göre kişinin kendisinde bile değişebilmektedir.
“Düşünce ve fikirler olumluyu değil, olumsuzu da içerebilir. İncitici, aykırı ve endişe yaratıcı da olabilir. Önemli olan değer yargılarına ilişkin düşünce ve fikirlerin serbestçe ifade edilebilmesidir.
“Çoğulculuğun, hoşgörünün ve açık fikirliliğin bir gereği olduğu için demokratik toplumun temel taşlarından biri, hatta en önemlisi düşünceyi açıklama ve yayma özgürlüğüdür.
“Sanatçıların fikir ve düşüncülerini serbestçe açıklayabilmesi ile toplumun demokratikleşmesine katkısı göz ardı edilemez. Toplumu etkileme ve ileriye götürme gücüne sahip olan davacının, sahip oldukları güç nispetinde eleştiriye açık olması ve katlanması gerekir.
“Bu nedenle karikatürlerin hakaret amacı taşımadığı, kişilik haklarını ihlal etmediği kanaatine varıldığından davanın reddine karar verilmiştir.”
Hakim Yargıtay üyesi olmuştuKararı veren hakim Beyhan Azman, 20 Ocak 2010'da dönemin Adalet Bakanı Sadullah Ergin'in itirazına rağmen Yargıtay üyesi seçildi. Azman, 15 Temmuz 2016'daki darbe girişiminin ardından 25 Temmuz 2016'da Yargıtay'a tekrar üye seçilmişti. |
Erdoğan hayvana kızınca LeMan meyve-sebze olarak çizmişti
Dönemin Başbakanı Tayyip Erdoğan, kararı şu sözlerle değerlendirmişti:
“İnsanları karikatürize edebilirsiniz. Ama kalkıp da siz bu ülkenin başbakanını veya herhangi bir şahsı, hayvanla karikatürize etmeye yönelirseniz buna hiçbir zaman özgürlük denmez.”
Bunun üstüne LeMan dergisi Erdoğan’ı meyve, sebze olarak karikatürize etmişti.
Musa Kart’ın kedi karikatürüyle başlamıştı
Erdoğan, Türkiye'deki İmam Hatip Liselerini ip yumağı, kendisini de ip yumağına dolanmış olarak karikatürize eden Cumhuriyet gazetesi çizeri Musa Kart’a 2005’te dava açmış, Penguen de söz konusu kapağı bu nedenle yayınlamıştı.
Ankara 8. Asliye Hukuk Mahkemesi, Kart ve dönemin Cumhuriyet gazetesi sorumlu yazı işleri müdürü Mehmet Sucu'yu Başbakan Erdoğan’a 5 bin TL manevi tazminat ödemeye mahkum etmişti.
Yargıtay 4. Hukuk Dairesi ise, yerel mahkemenin kararını oybirliği ile bozmuştu.
Yargıtay 4. Hukuk Dairesi, karikatür çizilerek yapılan siyasi eleştirilerin basın özgürlüğü ve düşünceyi açıklama özgürlüğüne aykırı olduğunun ileri sürülemeyeceğine işaret ederek, siyasi karikatürler, siyasetçiler için rahatsızlık yaratsa da, okuyucuların olayları daha net biçimde anlama ve kavramalarında etkili olduğuna dikkati çekmişti. (EKN)
