Yükseköğretim Kurulu (YÖK) 6 Kasım’da kuruluşunun 35. yıldönümüne giriyor.

YÖK’ün 35. Yıldönümü vesilesiyle kuruluşundan 35 yıl önceden, 35 yıl sonraya rektörlük seçimlerinin değişimine baktık.

Son 70 yılda rektörlük seçimlerini kaldıran iki önemli tarih var, 1981 ve 2016.

YÖK kurulmadan önceki 35 yılda rektörler seçimle geliyordu. 12 Eylül 1980 askeri darbesi oldu. YÖK kuruldu, seçimler kalktı. 1992’de seçim ve atamanın bir arada olduğu sistem geldi. 2016’da 15 Temmuz darbe girişiminin ardından ilan edilen OHAL [Olağanüstü Hal] kapsamındaki kanun hükmündeki kararnamelerle (KHK) seçimler tekrar kalktı.

YÖK’ten 35 yıl önce

18 Haziran 1946’da Resmi Gazete’de yayınlanan 4936 sayılı Üniversiteler Kanunu, rektörlerin seçimle görev başına gelmesini düzenliyordu. 

MADDE 12: Rektör, Fakülte Profesörler Kurullarının bir arada yapacakları toplantıda iki yıl için, aylıklı ordinaryüs profesör veya profesörler arasından, sıra ile, her seçim döneminde başka bir fakülteden olmak üzere salt çoklukla seçilir.

YÖK kuruldu

YÖK 12 Eylül 1980 askeri darbesinin ardından 1981 yılı 4 Kasım’ında kabul edilip 6 Kasım’da Resmi Gazete’de yayınlanan 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu ile kuruldu.

YÖK Kanunu'yla rektörlük seçimleri kaldırıldı.

MADDE 13: Üniversite tüzelkişiliğinin temsilcisi olan rektör Yükseköğretim Kurulunun önereceği yükseköğretimden sonra en az on beş yıl başarılı hizmet vermiş tercihan devlet hizmetinde bulunmuş ikisi, üniversitelerde görevli profesörlerden olmak üzere dört kişi arasından Devlet Başkanınca beş yıl için atanır, önerilenler atanmadığı ve iki hafta içerisinde yeni adaylar gösterilmediği takdirde Devlet Başkanınca doğrudan atama yapılır.

1992: Seçimler geri geldi, atamalar sabit

7 Temmuz 1992’de Yükseköğretim Kanunu’nun rektörlük seçimlerini düzenleyen maddesinde değişiklik yapıldı. Değişiklikle rektörlük seçimleri geri gelirken, YÖK’ün ve Cumhurbaşkanının atama yetkisi korundu.

MADDE 1/a: Devlet Üniversitelerinde rektör, profesör akademik unvanına sahip kişiler arasından görevdeki rektörün çağrısı ile toplanacak üniversite öğretim üyeleri tarafından seçilecek adaylar arasından Cumhurbaşkanınca atanır. Rektörün görev süresi 4 yıldır. Süresi sona erenler aynı yöntemle yeniden atanabilirler. Ancak iki dönemden fazla rektörlük yapılamaz. Rektör, üniversite veya yüksek teknoloji enstitüsü tüzelkişiliğini temsil eder. Rektör adayı seçimleri gizli oyla yapılır. Oy veren her öğretim üyesi oy pusulasına yalnız bir isim yazabilir. Birinci toplantı­ da öğretim üyelerinin en az yarısının hazır bulunması şarttır. Bu sağlanamadığı takdirde toplantı 48 saat ertelenir ve nisap aranmaksızın seçime geçilir. Bu toplantıda en çok oy alan 6 kişi aday olarak seçilmiş sayılır, bunlardan Yükseköğretim Kurulunun seçeceği üç kişi atanmak üzere Cumhurbaşkanına sunulur. Vakıflarca kurulan üniversitelerde rektör adaylarının seçimi ve rektörün atanması ilgili mütevelli heyet tarafından yapılır.

2008’de maddede yapılan bir başka değişiklikte de bu usul korundu: MADDE 2- 2547 sayılı Kanunun 13. maddesinin (a) fıkrasının birinci paragrafı aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

YÖK’ten 35 yıl sonra

2016’da 15 Temmuz darbe girişiminin ardından 20 Temmuz’da Olağanüstü Hal (OHAL) ilan edildi.

Rektör seçimlerinin kaldırılması da OHAL koşullarında gündeme geldi.

18 Ağustos 2016: AKP önergesine muhalefetten itiraz

18 Ağustos 2016’da Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) milletvekilleri Meclis Genel Kurulu’na Cumhurbaşkanına doğrudan rektör atama yetkisi veren önergeyi getirdi. Gerekçe olarak da rektörlük seçimlerinin “haksız uygulamalar, kırgınlıklar ve kişisel çekişmelere” yol açtığı iddiası öne sürüldü.

ÖNERGEDEN: "Devlet üniversitelerinde rektör Yükseköğrenim Kurulu tarafından önerilecek, profesör olarak en az üç yıl görev yapmış üç aday arasından Cumhurbaşkanınca atanır. Bir aylık sürede önerilenlerden birisinin atanmaması ve Yükseköğretim Kurulu taralından, iki hafta içinde yeni adaylar gösterilmediği takdirde Cumhurbaşkanınca doğrudan atama yapılır. Rektörün görev süresi 4 yıldır. Süresi sona erenler aynı yöntemle yeniden atanabilirler. Ancak aynı devlet üniversitesinde iki dönemden fazla rektörlük yapılamaz.”

“Bu maddeye göre atanan üniversite rektörleri Yükseköğretim Kurulunun teklifi üzerine Cumhurbaşkanı tarafından geçici olarak görevden uzaklaştırılabilir veya görevine son verilebilir."

“Rektör yardımcıları, rektör tarafından dört yıl için atanır.”

Önerge muhalefet vekillerinin itirazları üzerine geri çekildi.

18 Ekim 2016: Erdoğan'a göre sistem Sorunlu

Rektörlük seçimleri, 18 Ekim 2016’da Cumhurbaşkanlığı Külliyesi’ndeki “Akademik yıl açılış töreninde” bu kez Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın gündemindeydi.

Erdoğan, rektör atamaları usulünün değişmesi gerektiğini düşündüğünü söyledi.

"Üniversitelerimiz halen var olan, rektör adaylarının öğretim elemanlarının oylarıyla tespit edildiği sistemin kendisi bir sorun haline dönüşmüştür. Görünüşte demokratik olan rektörlük seçimleri üniversitelerde gruplaşmaları, hizipleşmeleri, kırgınlıkları artıran bir işleve bürünmüştür. Üniversite içinde zaten çok yıkıcı bir şekilde yaşanan bu süreç YÖK'ün ve cumhurbaşkanının takdiriyle daha da sıkıntılı bir boyut almaktadır.

"Bunun için rektör atamalarındaki mevcut usulden vazgeçilmesi, üniversitelerimizin de ülkemizin de yararına olacaktır diye düşünüyorum. Aynı şekilde genel olarak yükseköğretim sisteminin ciddi bir yeniden yapılandırılmaya tabi tutulması gerekiyor."

Seçimleri kaldıran KHK maddesi 18 Ağustos’ta Meclis Genel Kurulu’nda gündeme gelmişti.

Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) milletvekillerinin Cumhurbaşkanına doğrudan rektör atama yetkisi veren önergesi, Meclis’teki üç partinin vekillerinin itirazı üzerine geri çekilmişti.

29 Ekim 2016: Seçimler kaldırıldı

29 Ekim’de Resmi Gazete’de yayınlanan 676 sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile kaldırıldı. Meclis’te muhalefet vekillerinin itirazları üzerine geri çekilen madde KHK ile yürürlüğe girmiş oldu.

MADDE 85- 2547 sayılı Kanunun 13.maddesinin (a) fıkrasının birinci paragrafı aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

Devlet üniversitelerinde rektör Yükseköğretim Kurulu tarafından önerilecek, profesör olarak en az üç yıl görev yapmış üç aday arasından Cumhurbaşkanınca atanır. Bir aylık sürede önerilenlerden birisinin atanmaması ve Yükseköğretim Kurulu tarafından, iki hafta içinde yeni adaylar gösterilmemesi halinde Cumhurbaşkanınca doğrudan atama yapılır.

Rektörün görev süresi 4 yıldır. Süresi sona erenler aynı yöntemle yeniden atanabilirler. Ancak aynı Devlet üniversitesinde iki dönemden fazla rektörlük yapılamaz.Rektör, üniversite veya yüksek teknoloji enstitüsü tüzel kişiliğini temsil eder. Vakıflarca kurulan üniversitelerde rektör, mütevelli heyetinin Yükseköğretim Kuruluna teklifi ve Yükseköğretim Kurulunun olumlu görüşü üzerine Cumhurbaşkanı tarafından atanır.

1981 ve 2016

Rektörlük seçimleri 35 yıl sonra tekrar YÖK’ün ilan edildiği günkü hale döndü.

İki madde arasındaki benzerlik ve farklar şöyle:

* 1981’de söz konusu madde “on beş yıl hizmet” verme şartı içerirken, 2016’da bu süre “profesör olarak üç yıl görev yapma” şeklinde.

* 1981’de YÖK dört kişi öneriyordu, 2016’da bu sayı üçe inmiş oldu.

* 1981’de rektörler beş yıl için atanıyordu, 2016’de bu süre dört yıl.

* 1981’de atamaları “Devlet Başkanı” yapıyordu, 2016’da “Cumhurbaşkanı”.

1981: Üniversite tüzelkişiliğinin temsilcisi olan rektör Yükseköğretim Kurulunun önereceği yükseköğretimden sonra en az on beş yıl başarılı hizmet vermiş tercihan devlet hizmetinde bulunmuş ikisi, üniversitelerde görevli profesörlerden olmak üzere dört kişi arasından Devlet Başkanınca beş yıl için atanır, önerilenler atanmadığı ve iki hafta içerisinde yeni adaylar gösterilmediği takdirde Devlet Başkanınca doğrudan atama yapılır.

2016: Devlet üniversitelerinde rektör Yükseköğretim Kurulu tarafından önerilecek, profesör olarak en az üç yıl görev yapmış üç aday arasından Cumhurbaşkanınca atanır. Bir aylık sürede önerilenlerden birisinin atanmaması ve Yükseköğretim Kurulu tarafından, iki hafta içinde yeni adaylar gösterilmemesi halinde Cumhurbaşkanınca doğrudan atama yapılır. (BK)