Dr. Lalage Bown, 30 yıldan fazla bir süre Afrika'daki üniversitelerde yetişkin eğitimi alanında çalıştı. Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü'nün (UNESCO) 8 Eylül'de Paris'te düzenleyeceği Uluslararası Okuryazarlık Günü törenindeki "Okuma Yazma Günü Dersi"ni "Okur Yazarlık ve Güçlendirme" başlığına ayırdı.
Bown, UNESCO'nun yayını Eduinfo'ya dersinden bazı bölümleri anlattı, yetişkin eğitimi ve kadınların güçlendirilmesine dair konuştu.
82 yaşındaki Profesör Lalage Bown, Uluslararası Okuma Yazma Günü kutlamalarında konuşmak için sahneye çıktığında, yetişkin eğitimi alanındaki bir ömürlük saha deneyimi ve çığır açan araştırmaları da onunla birlikte geliyor.
Çalışma yaşamının çoğu Afrika'da, Gana, Uganda ve Nijerya üniversitelerinde yetişkin eğitimi programlarının kurulması ve genişletilmesiyle geçti. Yetişkin kadınların okuma yazması üzerine araştırması, çığır açan raporuyla sonuçlandı: "Geleceği hazırlamak - kadınlar, okur yazarlık ve kalkınma: Kadın okuryazarlığının kalkınmaya etkisi ve okuryazar kadınların değişime katılımı".
Bown, yürüdüğü yolu neden annesine borçlu olduğunu açıklıyor:
"Annemin 17 yaşına kadar okumasına izin verilmiş. O zamanlar için çok açık görüşlü bir durum. Babam evlenmeyi teklif ettiğinde ona ancak bütün kız çocuklarının oğlan çocuklarıyla aynı fırsatlar içinde büyütülmesi şartıyla evet diyeceğini söylemiş. İki kız çocukları olmuş, babam da sözünün arkasında durmak zorunda kalmış.
"Oxford'a tarih okumaya gitmem bir ayrıcalıktı. Orada 6 bin erkek nüfusun içindeki 600 kızdan biriydim. Okulu bir tür sorumluluk duygusuyla bitirdim. İdareci olmak üzere birçok teklif aldım, ama başkalarına yararlı olmak istiyordum. Birçok sömürge ülke bağımsızlığını geri kazanıyordu ben de gidip yardımcı olmak istedim."
Bown, Afrika'ya gitti, Afrika edebiyatını ve sanatını öğrettiği programlara katıldı, ayrıca Afrika topraklarındaki Afrika kültürü üzerine ilk konferansı düzenledi. 1973'te yayımlanan kitabı "Afrika İngilizcesinin İki Yüzyılı" müfredatı hem resmi eğitimde hem de topluluk içinde Afrikalılaştırma çabalarının bir sonucuydu. Afrika'daki konukluğunun bir parçası da, beş yaşlarındayken büyütmeye başladığı ikiz Nijeryalı kızlara koruyucu anne olmasıydı.
Okuma yazma bilmemenin ilk elden sonuçlarını gördüğü ve okuma yazma öğrenmenin kadınların hayatına etkisine dair çalışmalarını başlattığı yer Afrika'ydı.
"Mozambikli bir kadının bana söylediğini hiç unutmam. 'Okuma yazma bilmediğinde hep korkarsın' demişti. Doğrudur bu: Sağlık ocağının yolunu nasıl bulursun? İlaçlarınla ilgili bilgiyi nasıl okuyacaksın?
"En temel okuma yazma bilgisinin bile kişisel, toplumsal, siyasal anlamda muazzam bir güçlendirici etkisinin olduğuna inandım. Kadınlara gelince, özdeğerlerinde ve özgüvenlerinde büyük bir değişiklik oluyor."
Bown yaygın kalkınma/gelişme yaklaşımından yana değil.
"Kadınların okuryazarlığı hep ailelerinin, çocuklarının yaşamını ve sağlık göstergelerini nasıl iyileştirdiğiyle bağlantılandırılıyor. Bunların çok büyük önemi var ama okuryazarlık aynı zamanda bir kadının kişisel gelişimi ve topluma katılımı için de aileden bağımsız olarak önemli."
Bown 1990'larda okuryazarlığın yetişkin kadınlara etkisi üzerine deneyimlerini raporlaştırmaya başladı.
"Bunun daha önce araştırılmamış olmasına çok şaşırdım. Bunun okuryazarlık denince hâlâ okulların ve çocukların aklımıza gelmesinden kaynaklandığını düşünüyorum. Elbette her kadın ve erkeğin okuma yazma bilmeye hakkı var, ama birçok toplumda da şu var: Erkeklerin okuma yazma bilgisine erişimi olmasa da benim iktidar kaldıraçları dediğim köy heyetleri gibi kararların alındığı yerlere erişimi var. Ama kadınların yok. Sorun burada."
İş öğretime geldiğinde, Bown nitelikli yetişkin eğitiminin de zayıf olduğunu düşünüyor.
"Çocuğu okula gönderdiğinizde öğretmenin eğitimli olması gereği hiç sorgulanmaz, ama iş yetişkin eğitimine geldiğinde herhangi bir gönüllünün yeteceği düşünülür. Bence insanlar gerçekten okumayı öğrenmek istiyorlarsa öğretmen umutsuz haldeyse bile öğreneceklerdir, ama iyi eğitimli öğretmenlerin ne kadar yararlı olacağını bir düşünün."
Bown okuma yazma bilmemeyi ortadan kaldırmanın anahtarının siyasi irade olduğuna inanıyor.
"Nasıl bir bölgede olduğu fark etmez, okuryazarlık düzeyinde değişiklikler yaratmak siyasi irade gerektirir. Aslında çok yukarıdan bakmak olacak ama asıl gereken uluslararası düzeyde bir hareket gerekiyor. Okuryazarlığı ilerletmede başarılı olan Küba, Bangladeş, Etiyopya gibi ülkeler siyasi ilgi olduğunda neler olabileceğini bize gösteriyor. Tanzanya'da Julius Nyerere gibi birinin halkının eğitiminde gerçek bir değişim yarattığını kendi gözlerimle gördüm. Ona 'ekselansları' yerine 'Mwalimu' yani 'öğretmen' demeleri boşuna değildi."
Hükümetlerin dışında, topluluk temelli daha küçük ölçekli kurumlar da son derece etkili olabiliyor.
"Afrika'da Baptist Kilisesi okuryazarlığa kayda değer katkılarda bulundu. Pakistan'da en iyi okuma yazma işlerinin daha çok iyi eğitimli ve daha az eğitimli kadınlara karşı kendilerini sorumlu hisseden Pakistanlı kadınların yönettiği Girl Guide [Kız Kılavuzu] tarafından yapıldığını görmek beni çok etkiledi."
İnternet'e rağmen, Bown yazılı sözün bilgiyi korumak ve paylaşmak için hâlâ ucuz ve kalıcı bir yol olduğuna inanıyor. Yine de okuma yazma malzemelerine dair sorunlar var.
"Pakistan'da eğitim malzemelerinde konuşan bütün figürler erkek" diyor.
UNESCO gibi örgütlere gelince, Bown okuryazarlık programlarına ciddi oranda mali katkı yapılması gerektiğine inanıyor. "Bu 'yumuşak' parayı gördüğümde, okuryazarlığa temel bir amaç olarak bakılmadığını anlıyorum" diyor. "Aynı zamanda, maliyet ve yönetimin yardıma ihtiyacı olan insanlardan daha önemli olduğu anlamına gelen, benim 'Dünya Bankası zihniyeti' dediğim şeyde de bir risk var."
Lalage J. Bown kimdir?
Lalage J. Bown 1927'de Britanya'da, Surrey'de doğdu. Afrika'da birçok üniversitede ders verdi. 1075'te Açık Üniversite'nin "dezavantajlıların eğitimine hizmetlerinden" dolayı verdiği onursal doktorayı aldı; Syracuse Üniversitesi'nin ödülünü alan ilk kadın oldu. 1981'de Britanya'ya geri döndü; Glasgow Üniversitesi'ndeki Yetişkin Eğitimi ve Sürekli Eğitim bölümündeki pozisyonu kabul etti. 2002'de bu kurumun onursal doktora ödülünü aldı. (MDS/TK)
* Mary de Sousa'nın Edu Info'da yayınlanan röportajını Tolga Korkut Türkçeleştirdi.
