“Heke ku zimanek ji nav biçe wê pê re gelek jî tune bibe”

Fotograf û vîdeo: Evrim Kepenek / bianet

Ji bo nûçeya tirkî / ingîlîzî bitikîne

“Yə tχəλ a ċəċa a.Ša ɣa-la.na.w.mə.t za bza a.wádya-ba, za λamsá dəwa.wt. Dunay ɣa t°axə´-bza ɣa a.ċʼanə za tə´t Tevfik Esenç 08.10.1992 gə´ dəwa.qʼa. Wana´ ɣafa t°axə´-bza a.bayna.wə.qʼa. A ċəċa.n Türkiye gə´ yə tχəλ a.mə.məs˙a.fa.n, a.mə.ša ɣa-la.fa.n, a.mə.tχə.fa.n. 08.10.1992 λáqʼala; š´ə.nanaw-warad, š´ə.mas˙a, š´ə.warada, š´ə.wadya.qʼa.n yə c°aɣ̅°ə. Dunay ɣa´w.bza “na´-bza ɣa´ məṡ°a” txa´ž´ š´əx! “yə´zaqʼala a t°axə´-bza a č´aqʼa´” a. qʼa´. qʼa´ Tevfik Esenç ala a č´aqʼa´”

We ev hevok xwend, we hewl da ku hûn bixwînin û fam bikin…

Halbûkî ev hevok ji wî zimanî bû ku li ser vê xakê pê dihate axivîn.

Îro li Tirkiyeyê ti kes nîne ku vî zimanî fam bike, biaxive û pê bipeyive. Tevfîk Esenç kesê herî dawiyê bû ku bi zimani ûbihî diaxî. Bi mirina wî re ev ziman binax bû.

Tora Çavdêrîkirin, Raporkirin û Belgekirina Mafê Zimanan a ku Weqfa Ragihandinê ya İPSyê jî di nav de zêdetirî ji 40 rêxistinên civaka medenî pêk hatiye 21ê Sibatê Roja Zimanê Dayikê ya Cîhanî bi zimanî ûbihî pîroz kir.

“Ji bo mirovahiyê nirxên hemû zimanên dayikê wekhev in”

21ê Sibatê Roja Zimanê Dayikê ya Cîhanî li Komeleya Mezûnên ODTUyê bi beşdariya nûnerên herî hindik 22 gelan hate pîrozkirin. Ji Agosê Patrak Estukyan, ji bianetê rojnameger Nadire Mater, rojnameger Tugrul Eryilmaz, ji Torê Bulent Bilmez, Erdoğan Yilmaz, Elif Yıldız, Meral Çare, Gul Hür, Eyyup Subaşi, Ayça Atçi jî beşdarî bernameya pîrozbahiyê bûn. Li ser navê Torê Meral Çare metna bi tirkî xwend: 

“Em wek pêkhateyên Tora Çavdêrîkirin, Belgewarkirin û Raporkirina Mafên Zimanî, Roja Zimanê Dayikê ya Navneteweyî ya 2020î, bi daxuyanîyekê pêşwazî dikin ku bi zimanê gelê ûbih hatîye nivîsîn; ev gel ji Qefqasyayê bo xaka Împaratorîya Osmanî hatîye nefîkirin. Kesên ku ev metn nivîsîne û yên ku îmzeya wan di bin vê metnê de hene jî tê de, îro, tu kes wergera ûbihî ya vê daxuyanîyê nikare bixwîne û fam bike. Ji ber ku ev ziman bi mirina Tevfik Esenç di 8ê Cotmeha 1992yan de, ku mirovê herî dawî bû yê bi vî zimanî diaxivî, binerd bû.

“Xwedî li hemû zimanan derkevin”

“Me zimanekî xwe tevî mesel û zêmar û lorîyên wî ji dest da li ser van erdan. Ew bikerên civaka sîvîl ku li ser zimanên cîyawaz û/yan li ser pir-rengîya zimanî xebatan dikin û di mijara girîngî û wateya zimanê dayikê de hestyar in, ji bo ku hevgirtin û hevkarî û dostanîya di navbera wan de hatibû destpêkirin pêşve biçe, bi boneya 21ê Sibatê hatin ba hev ku ev roj ji hêla UNESCOyê ve di 17ê Mijdara 1999an de wek Roja Zimanê Dayikê ya Navneteweyî hatîye ragihandin.

“Em beşdariyê li bernameyan bikin”

Em wek pêkhateyên toreka ku dê bi beşdarên nû berfireh bibe, gazî her kesî dikin ku bila ji nêz ve her cure binpêkirin û destkeftên têkildarî mafên zimanî bişopînin û rêzê li hemû zimanên dayikê bigirin û xwedî li wan derkevin. Îro ku em bi bangewazîyekê pêşwazîyê li vê roja watedar dikin, di serî de em dixwazin girîngîya maddî û manewî û nirxê bêhempa yê zimanên jinavçûyî, zimanên di bin xetereyê de û zimanên kêmaran û ya hemû zimanên dayikê ji bo mirovahîyê dupat bikin. Ji bo ku hemû astengîyên li ber zimanan rabin û her takekes bikare bi zimanê xwe yê dayikê çawa dixwaze wisa jîyana xwe berdewam bike û ji bo ku pir-rengîya zimanî wek garantîya pêkvejîyana aştîyane bihê dîtin, em wê yekê dixwazin û piştgirîya wê yekê dikin ku pirrengî di her warê jîyanê de serwer bibe.

“Em wek pêkhateyên torekê ku xebatan li ser zimanê xwe yê dayikê dikin an jî xebatan li ser pir-rengîya zimanî dikin, her kesa/ê ku herî kêm xwedî zimanekî dayikê ye bangewazîyê li wê/î dikin ku bila hestyar be di mijara binpêkirinên mafî yên zimanê xwe yê dayikê de û bila tê bikoşe ji bo destkeftên nû. Ji bo domdarkirina vê hestyarî û têkoşînê, em piştgirîya wan xebatan bikin ku bi boneya 21ê Sibatê Roja Zimanê Dayikê têne kirin û beşdarî wan çalakîyan bibin ku dê bêne çêkirin! ‘Roja Zimanê Dayikê” ya hemû zimanên cîhanê pîroz be!”

“Bila roja hemû zimanên dayikê yên li cîhanê pîroz be”

Piştî daxuyaniya çapemeniyê ya ku ji bo 22 zimanan hatiye wergerandin nûnerên zimanên abazayî (abhazî- lehceya apsuayî), adigeyî (Rojava), adigeyî (Rojhilat), erebî, arnawûti, ermenkiya rojava, gurcikî, hemşînkî, kurmancî, lazî, rûmî, zazakî bi zimanên xwe gotin “Bila roja hemû zimanên dayikê yên li cîhanê pîroz be”.

“Tor raporên dersên zimanê dayikê amade dike”

Prof. Dr. Bulent Bilmez, dersdarê Zanîngeha Bilgiyê ya Stenbolê ji bianetê re behsa Torê kir û wiha got:

“Piştî du komxebatan em di Îlona 2019ê de civiyan. Ji hêla aktorên cida ên weke komele, weşanxane, kovar, weşanxaneyan ve hate avakirin. Ya rast hê tê avakirin. Ji ber ku hê nehatiye avakirin. Em behsa wê pêvajoyê dikin ku hê berdewam dike.

“Niha li pêşiya me karek heye. Em di serî de raporan derbarê dersên zimanê dayikê de amade dikin. Raporek me heye ku em dixwazin bigihêje sala nû ya perwerdeyê. Derbarê kalîteya dersan de ye. Her weha xebatên me yên derbarê mafên zimanan û agahdarkirinê de hene.”

Kesên ku îmze dane

Pêveka Ermenkî ya Agosê, Komeleya Gîhandin a Dibistanên Aramyanî, Meclîsên Ciwanan ên Elewiyên Ereb, Weşanxaneya Arasê , Weşanxaneya Avestayê, Platforma Avlaremozê, Bianet, Ehliddar, El Amaneser, Gazete Sabro, Komeleya Çand Ziman û Dîrokê ya Gor Hemşinê, Navenda Ziman a Gurciyan, Malpera Nûçeyan a Gurciyan, Navenda Çandê ya Gurciyan, Komeleya Lêkolîn û Jiyandin a Çanda Hemşinan, Weşanxaneya Heyamolayê, Weqfa İsmail Beşikciyî, Meclîsa Elewiyên Ereb li Stenbolê, Komeleya Çandê ya Kafkasan li Stenbolê, Weşanxaneya İstosê, Rojnameya Jınepsê, Federasyona Komeleyên Kafkasan, Komeleya Lêkolînên Kurdî, Komeleya Çandê ya Lazan, Pirtûkxaneya Medyayê, Komeleya Lêkolînê ya Çand û Hunera Mezopotamyayê, Kovara Mizage, Nor Zartonk, Kovara Ogniyê, Weşanxaneya Peywendê , RUMVADER, Navenda Lêkolîna Çandê ya Sefaradar, Weqfa Çand û Perwerdeyê ya Şamilî, Federasyona Komeleyên Suryaniyan, Koma Lêkolînê ya Çandên Tirkiyeyê, Kovara Uncire, Vejiyaişê Tiji (Weşanxaneya Tij ), Weşanxaneyê Vateyî, Komeleya Jiyan Bîr û Azadiyê, Navenda Bîrê ya 1864ê. 

(EMK/FD)