İnfografik: Yağmur Karagöz
Haberin Kürtçesi / İngilizcesi için tıklayın
BİA Medya Gözlem Raporu'na göre, 200'ü aşkın medya temsilcisi, Türk Ceza Kanunu (TCK) ve Terörle Mücadele Kanunu'na muhalefet suçlamasıyla, keyfi kovuşturmalarla karşı karşıya kaldı.
Radyo Televizyon Üst Kurulu (RTÜK), Basın İlan Kurumu (BİK) ve Basın Kartları Komisyonu gibi öz denetleyici kurumlar, var gücüyle medyaya tek sesliliği empoze etmeye çalışıyor.
Tutuklu iş insanı Osman Kavala'yı tahliye etmediği için, Avrupa Konseyi'nin ihlal prosedürüne tabi tuttuğu Türkiye, 2022 yılında 180 ülkeli Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF) Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi'nde 149. sırada yer aldı. Türkiye bir adım daha atarak 'dezenformasyon' adına internet haberciliğini yakın markaja aldı.
Öz denetleyici değil, hizaya getirici kurullar
CHP kontenjanından seçilen üye İlhan Taşcı'nın sağladığı bilgiye göre, RTÜK 2022 yılında, Halk TV'yi 23, TELE 1'i 16, KRT TV'yi 6, Fox TV'yi 4, Flash TV'yi 4 defa olmak üzere toplam 54 kez cezalandırırken TGRT'ye 2, Beyaz TV'ye 1, ATV'ye 1 defa ceza verdi. A Haber, Ülke TV, Kanal 7, TV Net ve TV 24 ise yılı ceza almadan kapadı.
İktidarın sopası haline gelen Cumhurbaşkanlık İletişim Başkanlığı, birçok gazeteci (Aydın Engin, Nadire Mater, Mustafa Sönmez, Birkan Bulut, Berkant Gültekin, Kazım Güleçyüz, vs) uğradıkları "basın kartı" haksızlığını yargıda tescil ettiği halde hukuksuzluğu sürdürdü; BİK de, eleştirel gazetelerin, editoryal çizgilerine müdahale ederek resmi ilandan mahrum bırakmayı sürdürdü.
Türkiye, 'en çok gazeteci tutuklayanlar'dan
Türkiye, 2016 darbe girişiminden sonra 'en çok gazeteci tutuklayan' ülkeler kategorisine geri döndü. Geçen yıl en az 31 gazeteci ve medya temsilcisinin tutuklanırken Haziran'da Diyarbakır, Ekim'de ise Ankara'da yürütülen soruşturmalarda toplam 25 Kürt medya temsilcisinin 'örgüt üyeliği'nden hapsedilmesi ve yedi aydır iddianame yazılmaması, kitlesel gazeteci tutuklamada karanlık günlere geri dönüşe işaretti.
2022'de 28 haberciye ceza, 20'sine beraat
2022'de yayımlanan dört ayrı BİA Medya Gözlem Raporu, en az 28 gazetecinin (Şahin Alpay, Mümtazer Türköne, Ali Bulaç, Ahmet Turan Alkan, Hayri Demir, Serkan Ozan, Olcay Büyüktaş Akça, Ozan Yurtoğlu, Hazal Ocak, Mehmet Emin Kurnaz, Sabahattin Önkibar, Faruk Eren, Furkan Karabay, Sedef Kabaş, Mehmet Kızmaz, Abdurrahman Gök, Eren Keskin, Reyhan Çapan, İsmail Saymaz, Uğur Dündar, Ahmet Kandal, Ahmet Altan, Yasemin Çongar, Yıldıray Oğur, Mehmet Baransu, Durket Süren, İsmail Arı, Fuat Uğur) toplam 50 yıl ve 6 ay hapis ile 294 bin 350 TL de adli para veya tazminat cezasına mahkum edildiğine işaret ediyor. 2021 yılında mahkum edilen gazetecilerin sayısı 35, toplam mahkumiyet ise 92 yıldı.
*Gazeteci Abdurrahman Gök
Geçen yıl 20 gazetecinin de (Çağrı Sarı, Arif Koşar, Doğan Akın, Barış Barıştıran, Uğur Dündar, Zübeyde Sarı, Görkem Kınacı, Uğur Şahin, Uğur Koç, Hayri Tunç, Velat Öztekin, Ali Ergin Demirhan, Alican Uludağ, Onur Öncü, Kerim Karakaya, Fercan Yalınkılıç, Mustafa Sönmez, Merdan Yanardağ, Sedef Kabaş, Orhan Kalkan) 'örgüt propagandası', 'Cumhurbaşkanı'na hakaret', 'hakaret', 'devlet kurumlarını aşağılama', 'BDDK Kanunu'na muhalefet' gibi çok çeşitli suçlamalardan aklanmaları gündeme geldi. Bu sayı, 2021 yılında 64'tü.
Cumhurbaşkanı'na hakaret: Yedi yılda 73 gazeteci mahkum
Türkiye'de yerel mahkemeler, 'Cumhurbaşkanına hakaret' maddesinin yürürlükten kaldırılmasına dair Venedik Komisyonu tavsiyesi ve AİHM'in Ekim 2021'de Vedat Şorli davasında verdiği mahkumiyet kararına rağmen Türk Ceza Kanunu'nun (TCK) 299. maddesiyle ilgili yargılamaları sürdürüyor.
Geçen yıl, Sedef Kabaş, Sabahattin Önkibar ve Mehmet Emin Kurnaz'a verilen cezayla birlikte, Erdoğan'ın Cumhurbaşkanı seçildiği Ağustos 2014'ten bu yana mahkum olan gazetecilerin sayısı 73'ü buldu. Son üç aylık dönemde, TCK 299. maddenin yeni sanıkları Levent Gültekin ve Mustafa Sönmez oldu.
Toplumsal gösterileri izleyen 40 gazeteci gözaltına alındı
Anayasa Mahkemesi'nin keyfi gözaltı ve şiddeti mahkum eden Beyza Kural, Gökhan Biçici ve Erdal İmrek kararlarına ve Emniyet Genel Müdürlüğü'nün 27 Nisan 2021 tarihli 'Ses ve Görüntü Kaydı Alınması Genelgesi' iptal edilmesine rağmen emniyet güçlerinin özellikle toplumsal eylemlerde görev yapan habercileri hedef alan keyfi müdahaleleri son bulmadı.
AFP foto-muhabiri Bülent Kılıç, İstanbul'daki LGBTİ eylemini izlerken iki yıl üst üste şiddet uygulanarak gözaltına alındı. 2022 yılında, 23'ü toplumsal eylem izleme uğraşı içerisinde olmak üzere toplam 40 medya temsilcisi gözaltına alındı.
*Gazeteci Beyza Kural
55 şiddetten 30'u polis kaynaklı
2022 yılında siyasi parti bağlantılı saldırılar ile güvenlik kuvvetlerinin keyfi şiddeti medya temsilcilerinin güvenliği üzerinde tehdit oluşturdu: Geçen yıl fiziki saldırıya uğrayan 55 medya temsilcisinden 30'u, başta eylem alanlarında olmak üzere emniyet güçlerinin hedefi oldu. Haberciler ve meslek örgütleri, sorumluların yargılanması karşısındaki cezasızlık kültürü ve idari engelleri aşmak için kayda değer bir mücadele yürütüyor.
Konya'da, gazeteci Umut Yaygır ve Özcan Saraç'ın, Ereğli Ülkü Ocakları Başkanı'nın da yaralarında bulunduğu 10 -15 kişilik bir grubun saldırısına uğraması, 2019 Yerel Seçimler sonrası özellikle "Cumhur İttifakı"nı eleştiren ulusal ve yerel medyadan gazetecilerin karşılaştığı şiddet sarmalını akla getirdi.
Siyasi cinayetlerde "cezasızlık" kural
2021 yılında Bursa'da, Rahmet FM çalışanı Hazım Özsu'nun dinleyicisince öldürülmesinin ardından geçen yıl da Kocaeli Ses gazetesi sahibi Güngör Arslan ofisinde öldürüldü.
Suudi Arabistan'ın İstanbul Konsolosluğu'nda öldürülen Suudi gazeteci Cemal Kaşıkçı'nın dosyasını "yargı işbirliği" adı altında bu ülkeye teslim edilrirken 30 yıllık Musa Anter cinayetinde dosyaya zamanaşımı gerekçesiyle kapatıldı. Türkiye, "politik özü azaldıkça", cinayet davalarında hızla adalet yolunda yol alabileceğini Bursa'da 2021'de evinin önünde dinleyicisince öldürülen Rahmet FM çalışanı Hazım Özsu ve geçen yıl sahibi olduğu Kocaeli Ses gazetesinde öldürülen Güngör Arslan ile ilgili yargılamalarda gösterdi.
Buna karşın, Uğur Mumcu cinayetinde 30 yıldır "bulunamayan" bombacı halen "kaçak" sayılabildi. Ayrıca, gazeteci Levent Gültekin'e sokakta saldıran politik grup ile gazeteci Beyza Kural'ı gözaltına almak için ters kelepçe takanlar para cezasıyla kurtuldu. Diğer yandan, medya temsilcilerinin, İstanbul Onur Yürüyüşü ve Gezi Parkı eylemlerinin anmasında, son iki yılda uğradığı polis şiddetinin cezalandırılması için yargı önünde muazzam bir mücadele de gözleniyor.
550 online habere sansür, 'kişilik hakları' bahane
2022 yılında Sulh Ceza Hakimlikleri veya Erişim Sağlayıcıları Birliği; kamuoyunda ses getiren yolsuzluk, rüşvet, kayırmacılık iddialarını gündemden çıkarmak için en az 550 online haber ve gazetecilik içeriğine (Barış Pehlivan, Murat Ağırel, Barış Terkoğlu, Can Dündar, Bülent Mumay, Erk Acarer vs) erişim engeli getirdi. Erişim engellemelerine "kişilik hakları" gerekçe oluşturdu.
Son yıllarda uluslararası sosyal medya platformlarına Türkiye'de temsilci atanması ve düzenli yayın yapanların RTÜK denetimine sokulmasına ilişkin süreç, RTÜK'ün 72 saatlik süre sonunda Deutsche Welle Türkçe ve Amerika'nın Sesi (VOA) Türkçe sitelerine erişim engeli getirmesi ile sonuçlandı
AYM başvuruları hızla artıyor
Anayasa Mahkemesi (AYM), bireysel başvuruları karara bağlamada hız kestiyse de internet haber sitelerine sansür, Basın İlan Kurumu'nun keyfi ilan mahrumiyet cezaları ve "hükmün açıklanmasının geriye bırakılması" gibi dosyalarda önemli kararlara imza attı. Kararlarını 'örnek almadığı' gerekçesiyle yargıya, 'sorun çözücü düzenlemelere gitmediği' için de TBMM'ye mesajlarını artıran AYM, geçen yıl Kayseri Yeni Gün gazetesi ve Adıyaman Gerger Fırat yerel gazetelerinin başvuruları sonucunda idareyi 96 bin 965 TL tazminata hükmetti.
Son aylarda başvuru yoğunluğundan şikayet eden ve yargıya 'pilot kararları uygulayın' mesajı gönderen AYM, 2020 yılında beş gazeteci ve iki medya kuruluşunun başvurusunda idareyi 66 bin 905 TL'ye mahkum etmiş, 2021'de ise dokuz gazeteci ve üç medya kuruluşunun başvurusunda 139 bin 225 TL'lik tazminata hükmetmişti.
AİHM'den Türkiye'ye 14 bin 650 avro ceza
AİHM, Deniz Yücel ve Zehra Doğan dosyasında devleti toplam 14 bin 650 avro tazminata mahkum etti. Uluslararası Strasbourg mahkemesi, medya özgürlüğünü hedef alan hukuksuzlukların sürmesi nedeniyle yeni başvurulara (Müyesser Yıldız, Cemil Uğur, vs) ilişkin incelemesini sürdürüyor.
2020 yılında toplam 144 bin avro (yaklaşık 1 milyon 400 bin TL) mahkumiyete hükmeden AİHM'in 2021'de kararlaştırdığı tutar 114 bin 440 avroya (1 milyon 192 bin TL) gerilemişti.
RTÜK eleştiriye karşı vites artırdı
2022 yılında daha fazla siyasallaşan, Radyo Televizyon Üst Kurulu (RTÜK), Cumhurbaşkanlığı ve Genel Seçimler öncesi Fox TV, Halk TV, Tele1 ve KRT gibi kanallara dağıttığı ağır para cezalarıyla eleştirel veya sorgulayan yayın kuruluşlarını zayıflatmayı sürdürdü.
Geçen yıl televizyon ve radyo kuruluşlarına, 603 para cezası ile 217 program ve yayın durdurmanın karşılığı olarak, toplam 67 milyon 159 bin 350 TL adli para cezası verdi. Bir önceki yıl tartışmalı rolü nedeniyle benzer eleştirilere muhatap olan RTÜK'ün 2021 yılında verdiği cezaların toplamı, 31 milyon 629 bin 996 TL düzeyindeydi.
Bir yılda 88 gazeteci, programcı ve çalışan işsiz
Geçen yıl toplam 88 gazeteci, programcı ve medya çalışanının işine, işyerlerinde yaşanan krizlerin yanı sıra çeşitli yayın anlaşmazlıkları veya istifaya zorlamalar gibi nedenlerle son verildi.
Halk TV'de, ekran yüzü Özlem Gürses ile, 'kişisel YouTube kanallarında yaptıkları paralel yayınlara son vermediği' gerekçesiyle yollar ayrılırken, Elazığ'da Günebakış gazetesinde çalışmaya başlayan gazeteci Faik Akgün, seyyar satıcı ve belediye zabıtaları arasındaki gerginliği görüntülerken gördüğü şiddeti yargıya taşıyınca işinden oldu. Samsun'da Demirören Haber Ajansı'nda (DHA) çalışan gazeteci Zeynep Irmak Öcal ise, 'anne olduğu için' işten çıkarıldı.
(EÖ/Mİ/EMK)
*Fotoğraf: 16 Kürt gazetecinin tutukluluklarının üzerinden 6 ay geçmesine rağmen iddianame yazılmamasına tepki gösteren Mezopotamya Kadın Gazeteciler Platformu (MKGP) ile Dicle Fırat Gazeteciler Derneği (DFG) meslektaşlarının serbest bırakılmasını istedi. 22 Aralık 2022 / Diyarbakır
