İnfografik: Yağmur Karagöz

Haberin İngilizcesi / Kürtçesi için tıklayın

Avrupa Birliği ile beş yıllık reform sessizliğini 2019 yılında Yargı Reformu Stratejisi'nin ilk paketiyle bozmayı vaat eden Cumhurbaşkanı Erdoğan ve iktidarı, yargı bağımsızlığına dair herhangi bir güvenilir adım atmadığı için uluslararası ve ulusal hak çevresinden kimseyi ikna edemedi.

2019’da yayımladığımız dört BİA Medya Gözlem Raporu, halkı bilgilendirme uğraşı verenlere yönelik yasal baskıların, sadece Türk Ceza Kanunu (TCK) ve Terörle Mücadele Kanunu (TMK) ile sınırlı kalmadığını, basın kartları, Basın İlan Kurumu ilanları, her biri 50 bin TL’lik ceza getiren “tekzip” davaları, Sermaye Piyasası Kanunu (SPK), Bankalar Kanunu gibi "yargı paketi"yle üzeri örtülemeyecek vahamette yaygın baskı mekanizmaları üzerinden yeni bir sindirme iklimi geliştirildiğini gösteriyor.

Mahpus gazeteciler

* Geride bıraktığımız yıl 39 medya temsilcisi, "örgüt üyeliği" veya "örgüte bilerek yardım" suçlamalarıyla toplam 222 yıl 1 ay hapse mahkum edildi. Sadece 2019'un son üç ayı bile, yargının özellikle "örgüte yardım" suçlamasıyla her tür muhalif medya çevresinden 25 gazetecinin cezalandırıldığı, mahkumiyetlerin tırmandığı bir dönem oldu.

* 2019'da, 33 gazeteci ve medya çalışanı yargılandıkları gazetecilik veya politik davaları kapsamında ve Terörle Mücadele Kanunu (TMK) uyarınca toplam 63 yıl 11 ay hapse (15 yıl 5 aylık kısmı ertelendi) mahkum edilirken 18'i de yargılama sonunda beraat etti.

* 2019 yılı, eleştirel veya yola gelmez gazetecilere yönelik ev baskınları, sürgüne zorlama, yurtdışındaysa kırmızı bülten ile yakalama emri çıkarma, hapishaneneyse tahliye kararı üzerine yeniden tutuklanma gibi çeşitli ve vahim saldırılarla geçti. OHAL şartlarının geride kaldığını düşünenler, “makyaj”dan öteye gitmeyen bir Yargı Reform paketiyle Avrupa Birliği ile müzekkerelerin derinleşmesini uman çevreler, fena şekilde yanıldı.

Gözaltı gerekçesi: “Kürt Sorunu”

* 2019 yılında en az 49 gazeteci veya medya temsilcisi gözaltına alındı. Bu gözaltı işlemlerinin 26’sı Kürt Sorunu kapsamına giren vakalar bağlamında gerçekleşti.

Yerel habercilere saldırılar

* 31 Mart Yerel Seçimler sonrası "Cumhur İttifakı" ortaklarının gelişen “hesaplaşma” dalgasına sessiz kalması sonucu, AKP ve MHP’yi eleştiren yerel gazeteciler hedef alındı: Geçen yıl saldırıya uğrayan 26 gazeteciden çoğu, sokakta gruplarca kıstırılarak darp edilen yerel meslektaşlarımızdı.

“Cumhurbaşkanı’na hakaret”

* İktidarın Venedik Komisyonu’nun tavsiyesine rağmen yürürlükten kaldırmadığı, Anayasa Mahkemesi’nin meşru bulduğu, iktidarın da göz boyamak için sadece “Yargıtay’a temyiz” yolunu açtığı “Cumhurbaşkanı’na hakaret” düzenlemesi, 2019 yılında da gazetecilerin yargılanmasına ve ceza almasına hizmet eden bir araçtı. Cumhurbaşkanı seçildiği Ağustos 2014’te Recep Tayyip Erdoğan’a yönelik yayınlar ve düşünceler nedeniyle yaygın şekilde kullanılmaya başlanan TCK’nın 299.maddesi, 1 Ocak 2020’ye kadar en az 61 gazetecinin hapis, ertelemeli hapis ve para cezasına mahkum edilmesine zemin oluşturdu.

* Sadece 2019 yılında en az yedi gazeteci, toplam 3 yıl 2 y 26 gün hapse, 35 bin TL adli para cezasına mahkum edildi. Aynı süreçte dört gazeteci de beraat etti. Erdoğan’a dair söylem ve düşünceler ÇGD Bursa yetkilisi Ozan Kaplanoğlu ve Yeniçağ gazetesi yazarı Yavuz Selim Demirağ gibi gazetecileri yıl içinde “Cumhurbaşkanı’na hakaret” veya “kamu görevlisine hakaret” temelli kovuşturmalar nedeniyle hapishaneye bile düşürdü.

TCK, TMK yetmedi; “ilan” tehdidi devrede

* Ekonomi haberciliğine yönelik yasal baskılar, Basın İlan Kurumu’nun reklam cezaları, 2019 yılında öne çıkan yeni tarz baskı yöntemleri oldu. İktidar çevrelerinin veya ayrıcalıklı finans çevrelerinin “tazminat” tehdidi, eleştirel haberciliği taciz altında tuttu:

* 2019’a 6 gazeteci ve 3 medya kuruluşuna yönelik 1 milyon 901 bin TL ile girilen manevi tazminat tehdidi yıl sonunda 9 gazeteci ve bir yayın kuruluşuna doğru genişledi ve 3 milyon 30 bin TL’yi buldu.

* Yıl içinde, sekiz haberci “hakaret”ten açılan ceza davasından beraat ederken üçü, 1 yıl 1 ay hapis ve 13 bin 866 TL adli para cezası, ikisi de toplam 30 bin TL tazminata mahkum edildi.

* 2019 yılında 33 gazeteci ve medya çalışanı yargılandıkları gazetecilik veya politik davaları kapsamında toplam 63 yıl 11 ay hapse (15 yıl 5 aylık kısmı ertelendi) mahkum edilirken 18’i de yargılama sonunda beraat etti.

AYM: 21’i gazeteci 43 kişiye 191 bin TL tazminat

* Anayasa Mahkemesi (AYM), 2019 yılında, 21’i gazeteci toplam 43 kişi ve beş medya kuruluşunun başvurusunda idareyi toplam 191 bin 592 TL tazminata mahkum etti.

* OHAL altında medyaya yönelik ihlaller konusunda kayıtsızlık gösteren AYM, geride bıraktığım yılda Gezi sürecinde gazeteciye şiddet, İnternet haberciliğine yönelik erişim engellerini, yayın yasağını, gazetecilerin ceza davaları ile tutukluluk dosyalarını da gündemine alarak karara bağladı. 

AİHM: Üçü gazeteci 14 kişiye 66 bin 240 Euro tazminat

AİHM, 2019 yılında üçü gazeteci 14 kişinin basın özgürlüğü veya ifade özgürlüğü haklarının ihlal edildiği gerekçesiyle yaptıkları başvuruda Türkiye’yi mahkeme giderleri dahil toplam 66 bin 240 Avro (410 bin 672 TL) tazminat ödemeye mahkum etti. AİHM, iki Özgür Gündem gazetesi yetkilisinin başvurusunda, “şiddetin savunulması” gerekçesiyle ifade özgürlüğü hakkının ihlal edilmediğine hükmetti.

Wikipedia ve 586 site haberine sansür

Yetkililer, başta Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri dahil Avrupa’dan gelen ve Türkiye’de dillendirilen eleştiri ve şikayetlere kulaklarını tıkayarak Nisan 2017’den beri Türkiye’de erişime kapalı küresel dijital ansiklopedi Wikipedia sitesini AYM kararına rağmen 2019 boyunca da yasaklı tuttu. (Wikipedia 15 Ocak 2020'de açılabildi)

* 2019 yılında toplam 586 site haberi ve dokuz sosyal medya hesabı sansüre konu olduğu gibi, gazetecilere yönelik dokuz akreditasyon ayrımcılığı yaşandı. Bu dönemde, iki yayın yasağı ilan edilirken 20 kitap ve beş gazete ve dergi sansüre uğradı.

RTÜK’ün gözü TV’lerde: 4 milyon TL ceza

* Radyo Televizyon Üst Kurulu (RTÜK), 2019 yılında haber, film ve program yayınlarından dolayı TV kuruluşlarına 57 para cezası, 24 de program durdurma cezası verdi. Radyo kuruluşlarına bu dönemde herhangi bir işlem yapılmadı. Kurul, TV’lere toplam 4 milyon 90 bin 999 TL para cezası verdi.

Yayın dayatması ve sansürle 190 işsiz

Geride bıraktığımız yıl, ister hükümete yakın isterse eleştirel camia içerisinde faaliyet göstermiş olsun birçok “sivri dilli” veya “yola gelmez” yazar ve gazetecinin işine son verildi. 2019’da en az 190 gazeteci ve medya çalışanının iş sözleşmesi “grubun yayın anlayışına ayak uyduramadıkları” gerekçesiyle feshedildi. (EÖ/DB)