Türkler İçin Türkî Bir Model
Türkiye'de özerklik tartışmaları yapıldığında model gösterilen çoğu örneğin, sokaktaki Türklerin kafalarında canlandıramayacağı kadar 'ecnebi' kaldığı anlaşılıyor. Katalonya, Kuzey İrlanda, Bask ve İskoçya gibi örnekler 'bizden' bir şeyler taşımadığı için ya uzak ya gerçek dışı geliyor. Türkiye'deki güçlü milliyetçilik ve değişmez 'bölünmezlik' retoriğinin sonucu olarak bu örnekler önemsenmeyebiliyor. Öyle ki özerklik kavramının kendisi dahi ehlileştirilemeyecek bir 'yabancı' konu oluveriyor.
Peki içinde 'Türk' olan mevcut bir özerklik modeline Türklerin ısınması mümkün olabilir mi? Bir yakınlık kurup, bunun imkansız olmadığı, onlara benzer insanların da bu durumda yaşayabildikleri fikrini kuvvetlendirebilir mi?
Bir örnek Moldova'dan, küçük Gagavuzya bölgesinden. Gagavuzya, Moldova'nın Türk kökenli toplumu Gagavuz azınlığın yönetimindeki özerk bölge. Gagavuzlar, ('Gökoğuzlar') 3.5 milyon nüfuslu Moldova'nın toplam nüfusunun yalnızca 4.4'ünü oluşturuyor. Toplam sayıları ise son nüfus sayımına göre 155 bin. Yani Mardin (744 bin), Batman (510 bin), Ağrı (542 bin), Şırnak (430 bin), Muş (406 bin), Siirt (300 bin), Hakkari (251 bin), Bingöl (255 bin) gibi görece az nüfuslu Kürt kentlerinin her birinin nüfus oranlarının dahi altında olan bir topluluk.
Moldova'nın SSCB'nin 1991'de yıkılmasının ardından bağımsızlığını kazanmasıyla Gagavuzlar da 1994 yılında özerk bir konuma kavuştu. Bu küçük ülkenin herhangi bir kenti gibi dursa kimsenin şaşmayacağı Gagavuzya bölgesi o tarihten bu yana çok geniş bir özerkliğin içinde ülkenin geri kalanıyla barış içinde yaşıyor.
Gagavuzya'nın özerklik koşullarına bakıldığında, Türkiye'nin İzmir gibi bir büyük şehri kadar nüfusu olan bir ülkede dahi, özerkliğin nasıl rahatlıkla mümkün olabildiği görülüyor.
Kendine ait bir bayrağı ve marşı olan Gagavuzya'da, ana dil Gagavuzca'nın yanısıra Moldovaca ve Rusça da resmi diller. Üç küçük kentten oluşan özerk bölge, Moldova anayasası ve Gagavuzya'nın özel statüsünü belirleyen kanunlarıyla yönetiliyor. Bu yasalar da, Moldova'nın devlet statüsünde bir değişiklik olması durumunda Gagavuzlara self determinasyon hakkı tanıyor.
Türkiye'de sık tartışma konusu yapılan 'neresi Kürt bölgesi, neresi değil' meselesini Moldova, nüfus oranının yüzde 50'sini dikkate alarak çözmüş. Yani, nüfusu yüzde 50'nin üzerinde Gagavuz olan bir bölge Gagavuzya'ya dahil ediliyor. Gagavuz nüfusun genel nüfusa oranının yüzde 50'nin altında olduğu yerlerde de referandum uygulanarak o bölgenin nerenin denetiminde olacağı belirleniyor. Bu konuda da bir hayli esnek davranılmış, örneğin nüfusu yüzde 50'nin altında Gagavuz olan bir bölge referandumla Gagavuzya'ya dahil olsa bile, bir yıl sonra yeni bir referandumla, yüzde 50'nin üzerinde 'evet' oyuyla o bölgeden ayrılma hakkına sahip oluyor.
Çift bayrak, çift marş
Gagavuzya'nın kendine ait bayrağı ve marşı Moldova bayrağı ve marşıyla birlikte kullanılıyor. Bu küçük özerk bölge, 75 milyon nüfuslu Türkiye'nin aksine, anayasasında resmi diller Gagavuzca, Moldovaca ve Rusça'nın yanısıra, yetki alanında konuşulan diğer diller veya dialektleri de koruma altına almayı garantiliyor. Moldova da resmi dilin yanısıra Gagavuz dilini tanıyor.
Bölge 35 milletvekili olan Gagavuzya Halk Meclisi'nce yönetiliyor. Herhangi bir Moldovalı bu meclise seçilebiliyor. Burada tek kıstas, seçim dönemindeki ikametin Gagavuzya olması. Bölgeyi de bu meclisin seçtiği 'başkan' temsil ediyor. Başkan, bölgeyi Moldova sınırları içinde ve uluslararası ilişkilerde temsil yetkisine sahip. Gagavuzya özerk bölgesinde herhangi bir Moldovalı başkan seçilebiliyor, tek şart var; Gagavuz dilini iyi bilmesi gerekiyor. Bölgenin ekonomisi, vergi düzenlemeleri ve bütçesi özerk bölgenin meclisi ile Moldova hükümetinin ortak kararlarınca belirleniyor.
Minorities at Risk Project'in (Risk Altındaki Azınlıklar Projesi) 2003 yılındaki değerlendirmesine göre, Moldova'da 1994'ten bu yana devam eden bu geniş tanınmış özerklik durumu nedeniyle herhangi bir etnik çatışma ihtimali neredeyse yok. Değerlendirme, Avrupa Konseyi'nin Gagavuzya'ya tanınan otonomiyi ilk dönemlerde yetkileri itibariyle 'çok fazla' bulduğunu da not ediyor.
Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi Başkanı ve AKP Antalya milletvekili Mevlüt Çavuşoğlu, 15 Temmuz'daki Moldova ziyaretinin ardından Twitter'da Gagavuzya ile ilgili iki mesaj paylaştı. Çavuşoğlu, "Gagavuzya otonom bölgesi tek ülkede farklı milletlerin birarada yaşaması açısından iyi bir model. Bu nedenle diğer Avrupa ülkeleri için de bir ilham kaynağı olabilir" diye yazdı. Bir takipçisinin "O halde Kürtler için de uygulanabilir mi" sorusuna ise yanıt vermedi.
Sözkonusu Kürtler ve özerklik modelleri olduğunda dehşete kapılan Türk siyaseti ve entelektüel kesimi için Gagavuzya neyin ilham kaynağı peki? (HA)
Kaynaklar:
- TÜİK:
- Assesment for Gagauz in Moldova:
(Hamza Aktan, gazeteci: http://hamzaaktan.blogspot.com/ )