Hangi İl, Krizden Nasıl Etkileniyor?
Türkiye, milli gelirinin yüzde 75-80'inin yaratıldığı 25 büyük ilimizi mercek altına aldığımızda ortaya çıkan panoramik görünüm, dünya ekonomisiyle daha çok entegre olmuş, finansla içiçe sektörlerin krizden birinci elde etkilendiklerini,ihracat ve turizm potansiyeli yüksek illerin ise, krizi hafif sıyrıklarla atlattıklarını ya da kriz döneminde bile yüksek büyüme yaşadıklarını ortaya koyuyor.
Merkez üs İstanbul
Ekonomik küçülme, en yoğun olarak imalat sanayii ve ticaret sektörlerinde beklenirken bu faaliyetlerin yoğunlaştığı, başta İstanbul ve çevre illerinden oluşan Marmara Bölgesi'nin 2001 krizinin en ağır hissedileceği bölgeler olması bekleniyor.
En son yaşanan 1994 krizinde, Türkiye milli gelirinde, 1993 payı yüzde 21.4 olan İstanbul , yüzde 11'e yakın bir daralma yaşadı. Aynı yıl ülke genelindeki daralmanın yüzde 6 olduğu anımsandığında, İstanbul'da krizin bir misli derin yaşandığı söylenebilir.
İstanbul, 1994 yılında yaşadığı daralma sonucunda kişi başına gelirde de 1666 dolarlık bir gerileme yaşamıştı. Türkiye milli gelirinde yüzde 23'e yakın payı olan İstanbul'un kendi gelir pastasında , sanayinin payı yüzde 35, ticaretin payı da yüzde 27 dolayında. Dolayısıyla sanayi ve ticaretteki kriz, İstanbul'u doğrudan etkiliyor.
Finans, medya gibi hizmet sektörlerinin de merkezi olan İstanbul, bildik mavi yakalı işsizliğinin yanı sıra, özellikle yoğun bir beyaz yakalı işsizliğine tanık oluyor. İstanbul'dan yönetilen özel sektör faaliyetlerinin üretim yerleri olan Kocaeli, Bursa ve Tekirdağ da krizden önemli ölçüde etkilenecek iller arasında.
Ülke milli gelirindeki payı yüzde 5 dolayında olan ve imalat sanayii yatırımlarının yoğunlaştığı Kocaeli'de 1994 yılında yüzde 8.7'lik bir daralma yaşanmıştı ve kişi başına gelir 2023 dolar azalmıştı. 2001 krizinde de Kocaeli ekonomisinin, sanayideki daralmaya bağlı olarak yüzde 9dolayında küçülmesi bekleniyor.
Otomotiv, tekstil ve gıda sanayiinin, bunun yanında tarımın gelişkin olduğu Bursa'da ekonomik daralmanın 1994 yılında yüzde 11.3 ile rekor düzeyde olduğunu anımsadığımızda; bu krizde de Bursa'yı aynı akibetin beklediği söylenebilir. Ancak, otomotiv sanayiinin son yıllarda ihracata yönelmiş olmasının krizin etkilerini hafifletebileceği söylenebilir.
Marmara'nın diğer büyük illeri Çanakkale, Bolu ve Sakarya ise, diğer merkezlere göre, krizi daha az hisseden ekonomik büyüklüklere sahipler.
Ankara...
Hizmet sektörünün merkezi Ankara, Türkiye milli gelirinde yüzde 8'lik pay ile (İzmir ile birlikte) Türkiye'nin ikinci önemli üretim merkezi. Sanayinin, özellikle orta ve küçük sanayinin yoğun olduğu Ankara, 1994 krizinde Türkiye ortalamasına yakın bir küçülme yaşanmıştı.
Bütün daralma iddialarına rağmen kamu harcamalarının kısılamadığı 1994'te, Ankara da hissedilir bir küçülme yaşamamıştı. 2001'de Ankara'nın krizi nasıl yaşayacağı, kamu harcamalarının gelişim seyrine bağlı. Kemal Derviş programında iddia edildiği gibi, kamu harcamaları reel olarak yüzde 9 geriletilebilirse , bunun Ankara ekonomisine de etkisi büyük olacak.
Ege'de kriz...
Krizin Ege bölgesindeki etkisinin, Marmara'ya göre daha hafif olması bekleniyor. Türkiye milli gelirinde yüzde 8'e yakın payı olan İzmir, krizden daha az etkilenen gıda sanayiindeki ağırlığının da etkisiyle krizi küçük sıyrıklarla atlatabiliyor.
1994 krizini yüzde 2'ye yakın bir küçülmeyle geçiren İzmir'in aynı yıl kişi başına gelir azalması 1101 dolar olmuştu. Ege'de krizi en derin hisseden iller sanayinin ön planda olduğu Denizli ve Manisa. Bu iki il de 1994 krizinde yüzde 11'e yaklaşan daralmalar yaşamışlardı.
Buna karşılık bölgenin turizm merkezleri Muğla ve Aydın'ın (Kuşadası) krizden negatif yönde etkilenmeyecekleri, genel durumun tersine yüzde 5-6 dolayında büyüme gösterebilecekleri tahmin ediliyor. Nitekim 1994 krizinde ülke genelinde ekonomi yüzde 6 küçülürken, Marmaris, Bodrum, Fethiye gibi turizm merkezlerini içeren Muğla yüzde 6.3'lük büyüme gösterdi ve Muğla'da kişi başına gelir aynı yıl 641 dolar artış gösterdi.
Antalya
Krize meydan okuyan ender illerden biri Antalya. Turizmde pozitif bir dönem geçirmeye hazırlanan Antalya, ülke milli geliri içindeki payını da kriz yılında yükseltmeyi bekliyor.
Ticari tarımda da başarılı bir grafik çizen Antalya, 1994 krizinden yüzde 6.6'lık büyüme ile çıkmış ve kişi başına gelir Antalya'da 869 dolar artmıştı.
Orta Anadolu
Orta Anadolu'nun büyük merkezlerinden Konya , ekonomisinin yüzde 23'ü tarıma, yüzde 20'si sanayiye dayalı bir ilimiz. Konya, 1994 krizinde yüzde 5.5'luk küçülme ile Türkiye oratalamasına yakın daralmış ve kişi başına geliri 651 dolar azalmıştı.
Konya'nın 2001 yılında da hububattaki rekolteye bağlı olarak daralması bekleniyor. Orta Anadolu'nun sanayi merkezlerinden Eskişehir , 1994 krizinden yüzde 4 büyüme ile çıkmıştı. Eskişehir'in 2001 krizini nasıl geçireceği merakla bekleniyor.
Bir diğer Anadolu merkezi Kayseri , krizi ortalamalar düzeyinde hisseden bir ilimiz. Kayseri, 1994 krizini yüzde 6.5 küçülme ile yaşamıştı. 2001'de ne yapacağı, sanayide yaşayacağı performansa bağlı.
Çukurova-GAP
İçel'den başlayıp Diyarbakır'a uzanan coğrafi hattın krizi nasıl yaşayacağı bir diğer önemli soru. Sanayide yoğunlaşan İçel'in , 1994 krizindeki derinlikte bir kriz yaşaması, ekonomisinin yüzde 11 küçülmesi, kişi başına gelirinin de 1138 dolar azalması demek. İl gelirinde sanayinin yüzde 30 dolayında.
Tarımın da yüzde 20 pay aldığı Adana, 1994 krizinde yüzde 6'ya yakın küçülmüştü. Ama asıl daralmayı Gaziantep yaşamıştı. Ekonomisi yüzde 11.7 ile rekor daralma yaşayan Gaziantep, üstelik bu daralmayı 1993'te yaşadığı yüzde 19'luk rekor büyümenin ardından tatmıştı. Devasa bir büyümeden yine olağandışı bir daralmaya uğramak, Gaziantepliler için ilginç bir deneyimdi. Gaziantep'in bu krizi de çok derin yaşaması bekleniyor.
Bölgenin bir diğer ili Hatay , tarım ve ticaretteki gelişmelere göre krizi hissedecek. GAP illerinden Diyarbakır ise, krizden tarım ve ticarette yaşayacağı performansa bağlı olarak etkilenecek. Diyarbakır, 1994 krizinde yüzde 11'e yakın küçülmüş ve kişi başına geliri 548 dolar azalmıştı.
Batı Karadeniz
Kuzeydeki iki büyük liman kenti olan Zonguldak ve Samsun 'dan birincisi, Ereğli Demir Çelik ve kömür madenlerinin performansına göre krizi hissedecek.
1994 krizini yüzde 5 küçülme ile geçiştiren Zonguldak , aynı yıl 653 dolarlık kişi başına gelir kaybına uğramıştı. Samsun , ekonomisinin dörtte biri tarıma dayanan bir ilimiz. Özellikle tütün tarımının önem taşıdığı Samsun'da 1994 krizi derin yaşanmıştı. Yüzde 9.8 oranında küçülen Samsun ekonomisi o yıl kişi başına gelirde 705 dolarlık gerileme yaşamıştı.