Fathy Salama veya Oryantalleştirilmiş Caz

Mercimek, makarna, pirinç ve kızarmış soğanla yapılan lezzetli Mısır yemeği "Kochari", caz ile 1980'lerin geleneksel oryantal müziğini biraraya getiren projeler için büyük çabalar ortaya koyan grubun lideri olan Fathy Salama'nın son kompozisyonlarından birine adını verdi.

2001'de Fathy Salama,  ilk multimedya performansı olarak "Kochari"yi sundu.

"Kochari," sahnede kullanılan dev perde ve multi back-up'larla, ses ve görüntülerin eşsiz bir kombinasyonunu yaratan ve interaktif enstalasyon uzmanı olan Ya-k kolektifi ile işbirliği halinde hazırlandı.

Salama'nın müzik felsefesi

Çeşitli sanatsal unsurların füzyonu, Fathy Salama'nın müzik felsefesinin temelini oluşturuyor.

Fathy Salama, 1989 yılında Charquiat grubunu kurmadan önce, Amr Diab gibi genç şarkıcılar için beste yapıyordu.

Bu felsefeye göre, Arap müziği ve oryantal ritimler, elektronik müziğin sadece "altyapısını" oluşturmak zorunda değil.

Salama'nın iki sonsuz orijinal ve olağandışı ritim kaynağı olan Yukarı Mısır ve Sudan'daki dünyevi müzik stilleri arayışı, Arap müziğinin muzdarip olduğu tekdüzeliğe karşı mücadele etme isteğinden kaynaklanıyordu.

"Farklı şeyleri biraraya getiriyorum. Oryantal enstrümanlarla elektronik müzik yapıyorum! Görüntü ve diğer görsel unsurlardan hiç bahsetmiyorum bile... Bunları anlatmak zor! Aslında, bu sihirli bir iksir gibi!"

Fathy Salama, Charqiat ve Joudour ile son 20 yıldır ortaya koyduğu ideolojiyi bu şekilde açıklıyor.

Birkaç Mısırlı müzisyen, Norveçli saksafoncu Trygve Seim ve sahnede çarpıcı bir duruşu olan Cezayirli şarkıcı Karima Naït gibi sanatçıların yer aldığı iki müzik grubunda da müziğini sahnelemiş.

Oryantal ile modern batı arası köprü

Misyonu, oryantal müzik ile modern Batılı müzik trendleri arasında köprü kurmak olan Salama'nın en büyük  kaygısı, farklı türlerin müziksel füzyonu...

Arap makamları (1) denizlerine, ve daha az tanıdık denizlere yelken açarak, bu engin dünyada caz ve popüler müzik arasındaki bağlantıları arıyor.

Müziği, seyahat tutkusunu ve maceraya duyduğu aşkı yansıtıyor. Afrika'nın derinliklerinden Akdeniz kıyılarının ötesine, Amerika'ya, aynı amacın peşinde koşuyor: bağımsız ve patlayıcı bir müzik türü.

Faslı gnawi'den (2), Mısırlı zar'dan (3), Türk veya İran makamlarından ve caz'ın özelliği olan aksak ritimler ve senkoplardan beslenen Salama'nın notaları her zaman zengin ve çılgın.

Salama, eşsiz müziksel iksirler arayışında, bu farklı müzik türlerinin birbirleri arasındaki bağlantıları incelemek için Batı Afrika'nın bir tarafından öbür tarafına seyahat etmeye tereddüt etmedi.

Yirmi-beş yılı aşkın çabaları ise tam bir başarı ile ödüllendirildi. Yirmi binden fazla eleştirmen ve uzmanın katıldığı bir oylamanın sonucunda, en iyi modern dünya müziği albümü dalında "Müzik Oskarı" olan Grammy ödülünü aldı.

"Yüzde 100 saf müzik yoktur"

Eleştirmen ve Sanat fakültesi öğretim üyesi Zine Nassar'a göre, Mısır'da müzik füzyonunun başlangıcı İkinci Dünya Savaşı sonrası döneme dayanıyor.

O dönemde, birkaç İtalyan sanatçı Kahire'ye yerleştiler; okullar açtılar ve etkilerinde kalan yeni bir Mısırlı müzisyen jenerasyonu eğittiler.

Oryantal makamların ve Batılı müziğin füzyon hareketi işte böyle gerçekleşti. Bu tarzın temsilcileri arasında Ali Ismaël ve Abdelhamid Noweir vardır.

Salama, bu müziksel füzyon hareketinin ne zaman başladığını söylemenin mümkün olmadığına inanıyor. Ona göre, bu hareket en eski zamanlardan beri var.

"Saf müzik yoktur. Savaşlar, fetihler ve göçler, müziği - en eski olanları bile - melezleştirdi. Örneğin, caz, medeniyetlerini ve kültürlerini kendileri ile birlikte Amerika'ya götüren Siyah Afrikalı insanların müziğinin, Avrupa müziği ve tarihleri ile füzyonundan doğdu; Afrikalı işçilerin şarkıları ise, farklı ahenkli bir yapı kattı.

"Arap müziği ise, farklı medeniyetlere ait müziğin bir ürünü. Bukhara'nın fethinden sonra Müslüman Devleti, Atlantik kıyılarına kadar genişledi; İran, Türkiye, Pakistan, Fas gibi birçok farklı ülkeyi içine aldı. Bin dörtyüz yıl boyunca, farklı oryantal müzik türleri birbirini etkiledi!

"Bu nedenle, Arap makamlarının birçok adı - örneğin ispahan gibi - İran'dan geliyor ve Farsça anlamlar taşıyor. Arap müziğinin yüzde ellisi, uzun ve sebatkar bir melezleşmenin ürünü! İnsanın kendisi de, tarih boyu süren karışımların bir ürünü değil mi?"

Piyanoyla başladı

Küçüklüğünden beri piyano tutkunu olan Fathy Salama, Oum Koulthoum, Farid El Atrache ve Mohamed Abdelwahab'i dinlemeye bayılıyordu.

Kısa zamanda, altı yaşında çalmaya başladığı bu enstrümanın ustası oldu. Henüz 13 yaşındayken birkaç gruba katıldı.

1960'lar muhtemelen onun müzik eğitiminde etkili olmuştur: o zamanlarda Kahire'de birçok Rus yaşıyordu ve o, Rusları, klasik müziğin kralları olarak görüyor.

Bununla birlikte, Kahire'nin renkli bölgesi Choubra'dan olan bu çocuğun ihtirası, ülkenin sınırlarını aşıyor. İşte bu nedenle Barry Harris gibi büyük cazcıları daha yakından tanıyabilmek için Avrupa ve Birleşik Devletler'e gitmeye karar verdi.

1980'lerde Mısır'da birçok beste yaptı. Charqiat ve Joudour ile de dünyayı dolaştı ve iki yönlü müziksel mesajını - geleneksel ve modern - yaydı.

Tüm dünyadaki seyahatleri ve konserleri sayesinde, "microbus şarkılardan," operalar ve diğer klasik kompozisyonlara kadar, kendi ülkesinden ve tüm dünyadan her türlü müzikle ilgilenmeye başladı.

"Ben iyi bir dinleyiciyim: Yunan müziği, Hint, Çin veya eski Japon müziği! Kulaklarımı hiçbir aman tıkamam; sevsem de sevmesem de her türlü müziği dinlerim."

Doğaçlama ve sahnede diyalog

Ancak, müziksel füzyon herkes tarafından takdir edilmiyor.

Salama'nın ününe ve aldığı prestijli ödüllere rağmen, müziği, Mısırlı dinleyici ve uzmanları ikiye bölüyor.

Genç blogcu ve müzisyen Amr Sami'ye göre, Charqiat'ın kurucusu, doğaçlama, zengin ve orijinal melodik sözler yazabilme kapasitesi nedeniyle bir dahi.

"Bir konser sırasında, en keyifli olan şey, müziğin canlı olması, yani doğaçlamaya, sahnedeki müzisyenler arasındaki diyaloga fırsat vermesi. İşte Fathy Salama'nın yaptığı tam da bu...

"Onun müziği, oryantal müzik, Mısır popüler müziği ve cazın buluşma noktasında, geniş ve derin kökleri olan bir tür... Nasıl söylesem; hepsi de benzer şekilde üstün ve orijinal olan tüm bu müzik türleri belli bir miktar özgürlük, 'ilkellik' taşıyor.

"Bunu Charqiat'in müzisyenlerinin  sololarında da duyabiliyoruz; doğaçlamanın izini taşıyorlar, ama yine de esas melodik çizgiden uzaklaşmıyorlar. Her zaman bir sürprizleri var! Beğendiğim bir başka şey ise, Fathy Salama'nın tamamıyla farklı müzikler türleri arasındaki kesişme noktalarını keşfetme kapasitesi... İşte onun sanatının temelini oluşturan unsurlar bunlar!"

Sadati'nin itirazı

Müzik eleştirmeni Lamia Al Sadati, Fathy Salama'ya bu kadar büyük bir hayranlık beslemiyor.

Salama'nın müziğinin, farklı türlerin uyumsuz ve "oldukça yapay" bir füzyonu olduğunu düşünüyor.

"Caz tamamıyla Batılı bir türdür. Oryantal enstrümanları, bu sesleri çıkarabilecek kadar iyi çalmak zor. Kanun kesin şekilde oryantal bir enstrümandır. Bunu, Batılı bir şarkıyı melodik bir şekilde söylemek için kullanmak nasıl mümkün olabilir ki? Oryantal ve Batılı enstrümanları aynı orkestra içerisinde kullanmaya karşı değilim! Ama her müzik türü, aynı kompozisyonun içerisinde ahenkli bir şekilde biraraya getirilemez."

Salama'nın, Lamia Al Sadati ile aynı fikirde olmadığı gayet açık.

Ona göre, gerçek bir besteci her enstrümanın potansiyelini bilir ve onu çalmakta nasıl ustalaşacağını da bilir... Gerisi müzisyenin ustalığına ve yaratıcılığında mümkün olan en yüksek kalite düzeyine ulaşma kapasitesine bağlı. (DD/EAY)

* Dina Darwish'in metnini Esra Aygın Yalgın Türkçeleştirdi.

Notlar

1) Arap makāmı, temelde melodik olan geleneksel Arap müziğinde kullanılan melodik stiller sistemidir. Makam kelimesi Arapçada yer, konum veya mevki anlamına geliyor. Arap makamı bir melodi türüdür. Makam, bir müzik parçasının ses perdelerini, motifini ve gelişimini tanımlayan ve Arap sanat müziğine özel olan bir "doğaçlama tekniğidir."

2) Gnawi, Afrikalı kölelerin soyundan gelen Gnawa'ların müziğidir.

3) Zar, kötü ruhların neden olduğu kötülükleri iyileştirmek için yapılan bir performansın, müzik türünün ve ritüelin adı.

Fathy Salama'nın albümleri

1991: "Camel Dance"

1994: "Color Me Cairo"

1996: "Camel Road"

1998: "Don't Climb the Pyramids"

2003: "Maqsoom" ve "Mashy El Hal"

2004: "Egypt" of Youssou N'Dour (besteler ve aranjmanlar).

2006: "Sultany" ( "Camel Dance" ve "Camel Road"un derlemesi)

2009: Cesaria Evora'nın "Nha Sentimento" (üç şarkının aranjmanı).