Edebiyatta Çocuk Odaklı Bir Yazar: Aziz Nesin

Çocukların her yönüyle sağlıklı bireyler olarak yetişebilmeleri için, onlara zihinsel gelişim evreleri, ilgi ve ihtiyaçları dikkate alınarak titizlikle yazılmış edebi ürünler de sunulmalıdır. Geçmişten günümüze pek çok sanatçı, çocukların gelişim özelliklerini de dikkate alarak bu konuda üzerlerine düşen görevi yerine getirmeye çalışmışlardır.

Bu sorumluluğun bilincinde olan yazarlardan biri de Aziz Nesin'dir. Sanatçı, eserlerinde kişilerin ve toplumsal yaşamın aksayan yanlarını ve eksikliklerini daha çok mizahî bir yaklaşımla ele almış, meddah geleneğinin ifade olanaklarını da kullanarak kendine özgü bir mizahî öykü tekniği oluşturmuştur.

Nesin, 1956 ve 1957'de İtalya'da Altın Palmiye; 1966'da Bulgaristan'da Altın Kirpi; 1969'da SSCB, Krokodil; 1974'te Asya-Afrika Yazarlar Birliği, Lotus; 1976'da Bulgaristan, Hitar Petar ödüllerini aldı.

Gazeteler Cemiyeti Fıkra Birincilik Ödülü'ne (1960), Karacan Armağanı'na (1968), Türk Dil Kurumu Oyun Ödülü'ne (1970), Madaralı Roman Ödülü'ne (1978), Edebiyatçılar Derneği Onur Ödülü ve Altın Madalyası'na (1992), Abdi İpekçi Barış ve Dostluk Ödülü'ne (1992), İnsan Hakları Ödülü'ne (1994) layık görülen sanatçı, İngiltere ve Federal Almanya'da Pen Kulübü Onur Üyeligi'ne seçilmiş (1985); Sovyet Çocuk Fonu'nun ilk kez verilen Tolstoy Altın Madalyası'na değer görülmüştür (1989).

1985 ve 1986 yıllarında TÜYAP'ın düzenlediği anket sonuçlarına göre "Halkın Seçtiği Yılın Yazarı" ödülüne, 1991'de Fransa'nın Şövalyelik Nişanı'na, 1993'te Dionysos Şiir Ödülü'ne ve Carl-Von-Ossietzky Madalyası'na layık görülmüştür.

Edebiyatımızın hemen her türünde eser veren Aziz Nesin'in yayımlanmış 126 adet kitabı bulunmaktadır. Bunların 46'sı öykü, 11'i roman, 7'si şiir, 13'ü anı, 8'i oyun türlerinde; diğerleri araştırma, deneme, söyleşi, gezi yazısı, mektup vb. türlerindedir.

Sanatçının doğrudan çocuklar için yazdığı eserler şunlardır: Monologlar (1949), Bu Yurdu Bize Verenler (öyküler, 1975), Borçlu Olduklarımız (öyküler, 1976), Pırtlatan Bal (oyun ve öykü, 1976), Uyusana Tosunum (1979), Anıtı Dikilen Sinek (öyküler, 1982), Nasrettin Hoca Gülütleri (fıkralar, 1991).

Nesin'in doğrudan çocuklar için yazdığı öykülerindeki (96 öykü) temalar; hayvan sevgisi (33 öykü), eğitim ortamları (9 öykü), aile (21 öykü), kişilik gelişimi (13 öykü), oyun (8 öykü) ve yurt sevgisi (12 öykü) başlıkları altında toplanabilir.

Çocuk ve hayvan sevgisi

Aziz Nesin, "Hayvan Deyip de Geçme" adlı kitabında topladığı öykülerle, "insanları sevmek, onlara değer vermek hayvanları sevmekle, korumakla başlar" mesajını verir. Kitapta yer alan öykülerin tamamı gerçek hayattan alınmıştır. Ayrıca eserde, okurların yazara gönderdiği öyküler de yer almaktadır.

Çocuk ve eğitim ortamları

Yazarın eğitim ortamlarında özellikle eleştirdiği noktalar; ailede ve okulda büyüklerin gösterdiği davranış tutarsızlıkları, ezberci, baskıcı ve katı kuralcı eğitimdir. Eğitim ortamlarında görülen bu tür aksaklıkların büyükleri ne derece zor durumlara düşürdüğü de mizahî öğelerle ifade edilmiştir.

Çocuk ve Aile

Aziz Nesin'in bu başlık altında toplanabilecek 21 öyküsü vardır. "Ben de Çocuktum" adlı kitapta yer alan öyküler, yalnız çocuklar için değil; özellikle anne ve babalar başta olmak üzere yetişkinler için de pek çok mesaj içermektedir. Yazar anılarını öyküleştirerek anlattığı bu kitabında eğitim konusunda önemli dersler vermektedir. Öyküler, yazarın on yaşına kadar yaşadığı ve gözlemlediği olaylardan oluşmaktadır.

Çocuk ve kişilik gelişimi

Yazar çocukların kişilikli bireyler olarak yetişmeleri gerektiğini her fırsatta vurgulamıştır. Buna kendince bir katkı sağlamak amacıyla yazdığı öykülerde kültürel değerlere sahip çıkmak, kendi olmak, başkasına özenmemek, dünyayı daha yaşanılası kılmak için üzerine düşeni yapmak, çalışmak, çabalamak, okumak, cesur olmak, sorumluluk sahibi olmak, paylaşımcı ve yardımsever olmak, değişime açık olmak gibi erdemlerin üzerinde durulduğu görülmektedir.

Çocuk ve oyun

Oyunun çocuk için çok önemli bir kavram olduğunu düşünen Aziz Nesin, ihtiyacı yeterince doyurulmamış çocuklarda bu eksikliğin ilerleyen yaşlarda ortaya çıkabileceğini vurgulamıştır. Ayrıca oyunun çocukları birbirine yaklaştırdığı, sınıf farkı gözetmeksizin uyumlu biçimde bir araya getirdiği yazarın vurguladığı diğer bir noktadır. Sanatçının bu tema altında toplanabilecek sekiz adet öyküsü bulunmaktadır.

Çocuk ve yurt sevgisi

Sanatçı, çocuklara yurt sevgisini aşılamak amacıyla çıkardığı "Borçlu Olduklarımız" ve "Bu Yurdu Bize Verenler" adlı öykü kitaplarında bazı tarihsel olayları ve ülke savunmasında doğrudan ya da dolaylı rol oynamış kişileri anlatmıştır. Yurt sevgisini işlediği öykülerinde didaktik bir anlatım biçimi kullanmıştır. Çocuğun dikkatini çekmek ve hayal gücünü geliştirmek amacıyla kitaba bazı resmî belgelerin örnekleri, kahramanların fotoğrafları ve yaşanan olaylara ilişkin çizimler de eklenmiştir.

Aziz Nesin, çocuklar için yazdığı öykülerde daha çok yaşanmış olayları ve gerçek kişileri ele almıştır. Ancak çocuğa gerçekleri anlatırken didaktik ve buyurgan davranmamıştır. Olayları tarafsız biçimde yansıtmış, verilecek hükmü çocuğa bırakmıştır. Çocukların yaşamları boyunca okuyan, sorgulayan, araştıran, eleştiren, eleştiriye açık, düşünen ve düşüncesini korkmadan ifade eden bireyler olmalarını istemiş, eserlerinde bunu sık sık dile getirmiştir. (HG/TK)

* Hulusi Geçgel, Yrd. Doç. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Türkçe Eğitimi Bölümü.