Türkiyede Affın Tarihçesi

Türkiye Büyük Meclisi tarihindeki ilk "genel af" yasası 7 Ocak 1922'de çıkarıldı. Toplam dört maddeden oluşan yasa ile cezalarının üçte ikisini tamamlayan mahkumların kalan cezaları affedildi; işgale uğrayan yerlerdeki kişiler hakkında açılan davalar ise ertelendi.

Cumhuriyet'in kuruluşundan kısa süre bir sonra 26 Aralık 1923'de ikinci genel af yasası çıkarıldı. Sözkonusu düzenlemeyle, 29 Ekim 1923'e kadar işlenmiş suçlara verilen cezaların yarısı affa tabi tutuldu.

Yasayla, af kapsamına gireceklerin üç ay içinde teslim olmaları koşulu getirildi. Bundan üç ay sonra yasaya eklenen bir maddeyle, kürek veya bir yerde zorunlu ikamet cezasına mahkum edilenlerin cezalarında indirime gidildi.

Cumhuriyet'in kuruluşunun 10. yıldönümü dolayısıyla 26 Ekim 1933'de, yeni bir genel af yasası çıkarıldı. Bu yasayla, beş yılı geçmeyen hürriyeti bağlayıcı cezaya mahkum olanlar hakkında takibat yapılmaması, üç yılı geçenlerin cezasının affına ilişkin düzenleme getirildi.

Söz konusu yasal düzenlemede, değişik suçlar için de belli oranlarda ceza indirimi uygulanması sağlandı.

27 Mayıs sonrası genel af

27 Mayıs 1960'da askeri darbe sonrasında 26 Ekim 1960'da genel af yasası çıkarıldı. Yasayla, kusurdan doğan suçlarla, üst sınırı beş yılı geçmeyen hürriyeti bağlayıcı cezalar hakkında takibat yapılmaması hükmü getirildi; beş yıldan fazla olan cezaların üçte biri indirildi, ancak bu sürenin beş yıldan aşağı olamayacağı hükme bağlandı.

Bu af yasasında “devlet aleyhine, ırza yönelik ve Atatürk aleyhine işlenen suçlar” gibi bazı suçlara verilen cezalar, af kapsamı dışında bırakıldı.

23 Şubat 1963'da çıkarılan bir başka genel af yasasıyla,beş yılı geçmeyen hapis cezaları için af getirildi; değişik oranlarda ceza indirimi sağlandı ve bazı suç ve cezalar kapsam dışında tutuldu. 3 Ağustos 1966'daki genel af yasasıyla da benzeri doğrultuda düzenlemeler öngören af ve ceza indirimi getirildi.

TBMM tarihinde af ve ceza indirimi konusunda çıkarılan yasalar şunlar:

5 Aralık 1921: Fransızlar tarafından işgal edilen topraklarda işlenen suçlara ilişkin af.

19 Aralık 1921: Hıyanet-i Vataniye Kanunu kapsamındaki bazı suçlar için öngörülen af.

7 Ocak 1922: Genel af.

31 Mart 1923: Esirlerin affı. (Lozan Antlaşması gereğince Türkiye'nin elinde bulunan askeri ve sivil esirlere ilişkin af)

26 Aralık 1923: Genel af.

20 Mart 1924: Genel affa ek kanun.

16 Nisan 1924: Türkiye'den ayrılan topraklarda yaşayanlar için genel af.

11 Aralık 1924: Meni Müskirat Kanunu (Sarhoşluk veren şeylerin önlenmesi) kapsamında mahkum olanların affı.

23 Mayıs 1929: Kabahatlerin affı. (Kabahatlilerin affı ve bazı cürümlerin takibat ve tecili hakkında kanun)

26 Ekim 1933: Genel af.

8 Ocak 1936: "Tunceli affı" (Tunceli ilinde yaşayan ve nüfus kütüklerine kaydolmamış olanlar ile asker kaçakları hakkındaki af)

14 Ocak 1938: "Tunceli affı" konusundaki yasanın yenilenmesi.

29 Haziran 1938: İstiklal Mahkemeleri'nde mahkum olanlar hakkında çıkarılan yasa.

19 Nisan 1940: Depremde yararı görülen mahkumların affı.

26 Aralık 1941: Depremde yararı görülen mahkumların affı.

2 Ağustos 1944: Müttefik devletlerin tebaasında bulunan mahkumların affı.

14 Haziran 1946: Basın affı.

14 Temmuz 1950: Kısmi genel af.

11 Mart 1954: Orman suçlarının affı.

11 Şubat 1957: Ateşli silahlara ilişkin af.

23 Haziran 1958: Orman suçlarının affı.

28 Haziran 1960: 27 Mayısçıların affı. (Hürriyet Mücadelesi Uğrunda İşlenen Bazı Suçların Affına Dair Geçici Kanun)

28 Haziran 1960: Ruhsatsız silah taşıyanlara ilişkin af.

10 Eylül 1960: Milli korunma suçları affı.

26 Ekim 1960: Genel af.

18 Kasım 1960: Genel affa ek kanun.

10 Mayıs 1962: 22-23 Şubatçıların affı. (Asker kişiler tarafından 22-23 Şubat 1962 darbe kalkışması dolayısıyla ve daha önce bu olaylara esas oluşturacak kovuşturmalara ilişkin af)

16 Ekim 1962: Demokrat Partililerin (DP)  affı. (Anayasayı ihlal suçundan Yüksek Adalet Divanı'nca mahkum edilenlerin cezalarının, kısmen affı hakkında kanun)

23 Şubat 1963: Genel af

18 Temmuz 1963: Milli korunma affı.

8 Nisan 1965: Demokrat Partililerin (DP) affına ilişkin kanuna ek.

3 Ağustos 1966: Genel af.

19 Temmuz 1967: Genel af kanununa ek.

26 Aralık 1967: 20-21 Mayısçıların affı. (20-21 Mayıs 1963 dabe kalkışmasından mahkum edilenler için çıkarılan af kanunu.)

15 Mayıs 1969: Kısmi genel af.

26 Haziran 1973: Orman suçlarının affı.

15 Mayıs 1974: Genel af.

24 Şubat 1976: Şoför affı. (Cumhuriyet'in 50. yılı dolayısıyla çıkarılan aftan kısmen yararlanan sürücülerin, mesleklerini icra etmelerine olanak sağlayan yasal düzenleme.)

2 Ağustos 1977: Haşhaş ekicilerinin affı.

26 Ocak 1978: 1974'te çıkarılan genel af kanununa bir bent eklenmesine dair kanun.

25 Eylül 1980: Ateşli silahlar konusundaki af kanunu.

25 Aralık 1985: memurların disiplin cezalarının affı.

25 Mart 1988: Ceza indirimi öngören kanun.

18 Haziran 1992: Memurların disiplin suçlarının affı.

12 Nisan 1991: Terörle Mücadele Kanunu'nun geçici 4. maddesi uyarınca öngörülen şartla salıverme.

6 Mayıs 1993: Öğrenci affı.

1 Haziran 1994: Türk Parası'nın Kıymetini Koruma Hakkında Kanun kapsamındaki suçların affı.

7 Haziran 1995: Öğrenci affı.

28 Ağustos 1999: Basın yoluyla işlenen bazı suçların ertelenmesine dair kanun. (Anayasa Mahkemesi'nce kısmen iptal edildi.)

28 Ağustos 1999: Öğrenci affı (Cezaların affı hakkındaki kanuna bir geçici madde eklenmesine ilişkin kanunun Cumhurbaşkanı'nca veto edilmesine karşın öğrenci affı yürürlüğe girdi.)

28 Ağustos 1999: Cezaların infazı hakkındaki kanuna bir geçici madde eklenmesine dair kanun. (Cumhurbaşkanı veto etti) (NH/BB)