"Setlerde de Çocuk İşçiler İçin Denetim Mekanizması Olmalı"
Oyuncular Sendikası tarafından Dünya Çocukları Derneği iş birliğiyle geçen hafta "Çocuk Oyuncu Hakları" başlıklı bir bilgilendirme etkinliği düzenlendi.
Avukat Kardelen Yarlı ile Uzman Klinik Psikolog Aslı Çelikler'in yaptığı sunumlarda set çalışma koşulları ve çocuk oyuncular bağlamında açıklar ve öneriler değerlendirildi.
Aslı Çelikler son dönemde yaşanan olumsuz pek çok olay sonrasında tekrar tekrar gündeme gelen 'çocuk' konusunu ihmal ve istismar kavramları üzerinden sıkça tartışır olduğumuzu belirterek "Bu kavramlar ışığında set ortamlarında bulunan çocuk oyunculara değinmeden geçmek mümkün değil." dedi.
"Set ortamlarının kimi zaman, ihmal dediğimiz, çocuğun beslenme, barınma, tıbbi bakım, eğitim gibi temel hak ve ihtiyaçlarının karşılanmasında yetersizliğe yahut karşıdakinin iradesini dikkate almadan fiziksel, duygusal, cinsel, ekonomik olarak sömürmek anlamına gelen istismar olasılığına açık ortamlar olabiliyor.
"O nedenle özellikle setlerde çalışanların bu konudaki hassasiyetleri oldukça önem taşımaktadır."
"Çekim ortamları çocuk merkezli olmalı"
Bu anlamda bir çocuk psikoterapisti olarak set ortamlarındaki çocuklar için şartların çocuğun yüksek yararı namına düzenlenmesi adına bazı öneriler getirdi:
| • Çocuk oyuncuların çalışma saatleri kısaltılmalı, gereksiz beklemeler ve gece çekimleri olmamalıdır. • Çekim ortamının fiziksel koşulları çocuğa uygun olmalıdır. (Sıcaklık, soğukluk vb.) • Özellikle zor rollerde proje öncesinde çocuğun konsültasyonu yapılmalı, uygunluğu uzman tarafından teyit edilmelidir. • Çekim ortamlarında çocuk merkezli hareket edilmeli.(Kullanılan dil, yaklaşım, şartların ve materyallerin dizayn edilmesi vb. çocuk dostu setler yaratılmalı. ) • Bu bağlamda çocukların yer aldığı/alacağı setlerin çalışanları, aileler, sektördeki ilgili kişiler temel seviyede bir eğitimden geçmeli. • Rol/metin çocuğun gelişim düzeyine uygun olarak hazırlanmalıdır. Bu noktada uzman görüşü alınmalıdır. • Mümkünse öncesindeki hazırlık aşaması dahil olmak üzere set de dahil, çocuğa uzman psikolog eşlik ediyor olmalı; süreçte çocuğun ailesine de danışmanlık desteği sağlamalı. • Çocuğun regüle olabilmesi adına çekim ortamına sevdiği oyuncakları, resim, boya, hamur vb. eşyaları götürebilmesi sağlanmalı bunlarla oynayabilmek için oyun odası gibi portatif de olsa bir alan oluşturulmalıdır. • Şiddet içeren sahnelerde çocuklar çekim ortamında bulundurulmamalıdır. • Çocuklar yetişkinlerle aynı ortamda giyinip soyunmamalı, onlara özel bir alan bulundurulmalı ve sınırları korunmalıdır. • Çocuğun okula devamlılığı sağlanmalı.(Devletin denetim mekanizmasının güçlenmesi şart.) • Çocuğun ekonomik olarak istismar edilmesinin önüne geçilmeli. • Çocuk proje bitiminde de duruma göre belli bir süre uzman takibinde kalmalıdır. |
Yarlı: Çocuğa set ile ilgili doğru bilgilendirme yapılmalı
Avukat Kardelen Yarlı ise çocuğun başta birey olarak kabul edilmediğini, annenin ya da yetişkin bir bireyin uzantısı olarak görüldüğünü belirtti.
"Serbest çalışan makbuzu kesen çocuk oyuncular var. Bu çok büyük bir problem. Çocuk oyuncunun iş güvencesinden yaralanamayacağı demek oluyor bu.
"Rıza konusu da çok muğlak. Ailesi bir çocuk adına bir sözleşme imzalayacak. Bu aslında çocuk adına bir hak ve borç yükümlülüğü altına girmek demek. Ve siz bunu çocuk adına giriyorsunuz. Kanun burada yaş sınırı koymamış.
Ücretle alakalı olarak ise çocuğu sömürmeye çok açık bir durumun olduğunu belirtti Yarlı.
"Mesala Fransa'da incelediğim bir örnekte yüzde 25 çocuk adına açılan bir hesaba yatırılıyor ücret. Ve 18 yaşından sonra çocuk orada tasarruf yapıyor. Anne babanın o zamana kadar tasarruf yetkisi yok. Türkiye'de böyle değil. Anne baba açıyor bir hesap ve çocuk zaten 18 yaşından küçük olduğu için hiçbir hakkı yok.
"Türkiye'de yapım şirketi iş veren olarak geçmiyor. Peki çocuğa yönelik herhangi bir maddi ya da manevi bir zararda ben çocuk adına kime gideceğim, bu da net değil.
Yarlı çocuklara sette nelerle karşılaşacağını da iyi anlatmak gerektiğini belirtti.
"Çocuk sete geliyor ne yaşayacağını bilmiyor. Sanıyor ki başrol oyuncusu ve saatlerce konuşacak. Bunun bilgiledirmesi yapılmıyor. Bu daha sonra ailevi ilişkilere veya okul başarısını etkiliyor. Şiddete dönüşebiliyor. En temel eksiklik devletin bir denetim mekanizmasının olmaması."
Gidişoğlu: Çocukları koruyan düzenlemeler hâlâ yok
Oyuncular Sendikası Genel Sekreteri Sercan Gidişoğlu Oyuncular Sendikası olarak çocuk oyuncu hakları meselesinde kanuni anlamda ilerleme sağlanması konusunda en çok çaba sarf eden kurumların başında geldiklerini belirtiyor.
En önemli ilerlemeyi 2015'te iş kanununa eklenen bir maddeyle kültür sanat alanında çocuk oyuncuların çalışmalarının düzenlenmesi adına yaptıklarını söylüyor.
"Fakat altı ay içinde çıkmasını beklediğimiz yönetmelik hâlâ çıkmadı. Taslakta düzenlenmesi gereken noktalar var bizim açımızdan. Bunlardan en önemlisi taslağın cezai yaptırımları çok göz ardı edilecek derecede düşük. İşveren tanımı çok net değil. Çocukların yaş kategorilerine göre çalışma düzenlemesini yetersiz buluyoruz.
"Mutlaka bir çocuk oyuncu koçu olduğu ve bir pedagogun bulunduğu setler mevcut. Bu iyi gelişme ama hâlâ olması gereken yerde değiliz. Dizi sektörümüzün durumunu biliyorsunuz. Dünyaya ihraç ediyoruz. Bu noktada olmamıza rağmen hala yeterli, çağdaş ve çocukları koruyan düzenlemelere sahip değiliz.
"Üyelerimiz ihlal gördüğü zaman bildirmeli"
"Bundan sonraki planlamalarımızda sendika olarak çocuk oyuncu koçlarını da geliştirebileceğimiz hem hukuki hem pedagojik anlamda onları da geliştirecek düzenli eğitim programları hedefliyoruz.
"Bunun dışında da yine setlerde yönetmelikle birlikte çocuk oyuncuların haklarının ihlal edildiği durumlarda hemen arkasında olacak ve olaya müdahale edecek bir konumlanma almaya çalışacağız. Ama her durumu bilebilmek kolay olmuyor. Burada da duyarlı üyelerimize çok iş düşüyor. Bir ihlal gördüklerinde bize bildirmekten çekinmemeleri gerekiyor." (AÖ)