RÊZE-WEBÎNAR: "DI WEŞANGERIYA KURDÎ DE KOVARGERÎ"
Serdar Ay: “Kovar ji bo kurdan forma xwederbirînê ye”
Ji bo nûçeya tirkî bitikîne
Yekem webînera RêzeWebînera bi navê “Di Weşangeriya Kurdî de Kovargerî” dest pê kir.
Di webînera yekem de akademîsyen Serdar Ayî bi moderatoriya Adnan Çelîkî mijara kovargeriya kurdî nirxand.
Bixwîne - “Rêze-Webînara "Di Weşangeriya Kurdî de Kovargerî” wê 3yê Adarê dest pê bike
Weqfa Ragihandinê ya IPS/bianet, Atolye BIA bi hevkariya Weqfa Zanê RêzeWebînarên navborî li dar dixe ku ya yekem bi navê “Kovar: Şêweyê têkoşîna wêjeya kurdî li Tirkiyeyê” pêk hat.
Serdar Ayî di bernameyê de behsa taybetmendî û qonaxên kovar û kovargeriya kurdî kir. Ayî kovargeriya kurdî weke “forma xwederbirînê” bi nav kir û behsa van tiştan kir:
"Kovara kurdî dibistana nivîskarên kurd e"
“Kovar digel girîngiya wê ya gelekî mezin di dîroka çand û hunera nivîskî ya kurdan li Tirkiyeyê heta niha nehatiye lêkolînkirin.
“Kovar îmkana nivîsandina dîroka wêjeya kurdî ya kurmanciya li Tirkiyeyê bû. Lewra kovar forma ajdan, geşedan û di ekosîstema sansurê de, têkoşîna wêjeya kurdiya kurmancî ye, heta demeke dudirêj li Tirkiyeyê.
“Kovar weke objeyeke lêkolînê bi van taybetmendiyên xwe yên sereke berbiçav e di lîteraturê de.
“Wek rêzekê him ji lezgîniya rojnamegeriyê him jî dema dirêj a pirtûkên cuda, kovar xwedî dem û rîtmeke xweser e. Kovar fenomeneke civakî ye ku dewrdariyê pêkan dike. Ji ber ku derfeta şopandina pêwendiya navnifşî pêkan dike.
“Kovarek enstîtuyeke mîkro ye, kovarek dibistan e. Piraniya caran li hember bawerî, qenaetên serdestbûyî û cihgirtî bikok û şaxbûyî ye. Ev yek di xakên bindest de dibe berxwedan û serhildana li dijî desthiladrariyê. Û bi rastî ev tam jî rewşa kovara kurdî ye.
“Kovara kurdî weke forma têkoşer û pêxemberane yan jî hewldana mayîna li ser piyan ya çand û wêje û zimanê kurdî xuya dibe di ekonomî sîstema zor a sansura dewleta tirk de. Forma xwederbirînê ye. Formeke li hemberî derketina wan şert û mercên sansurê ye. Weke dibistana nivîskarên kurd e.
Qonaxên kovargeriya kurdî
“Ji Kurdistanê heta dawiya şerê cîhanê yê yekem demeke e, dema osmaniyan û hwd. Navber heye dûra, Hawar heye, navbera salên 30-40î. Salên 60î pir girîng e. Salên 60î rojhilatîtî heta radîkalîzasyona tevgerên kurdî çûyîna ber bi nasyonalîzasyonê ve, heta 73-74î, heta ew kesên ji hevsê derdikevin. Heta derketina wan a ji girtîgehê ew demeke. Rengekî wî yê gelekî tîr ê rojhilatîtiyê heye. Ew demeke. Heta em dikarin ji salên 50yî destpê bikin, heta 75 ev demeke.
“Ev demên girîng ên siyaseta kolana Tirkiyeyê ne jî. Ji ber ku her gava siyaset derketiye pêş bi awayekî diakronîk em dibînin kovarên kurdî jî derdikevin. Di navbera salên 50-60-70î de derxistina kovarekê weke sembola hebûna tevgerekê bû.
“Em dibêjin kovara kurdî kultur e, hem kurd e hem kultur e. Kovara kurdî min weke kovara wêjeyî bi nav nekiriye. Kovara kurdî wan rêyên siyasî yên zor ên rewşenbîrên kurd ên hereketen kurda li Tirkiyeyê, çanda kurdî hemûyan di xwe de dihewîne. Piştî 75n Tîrej e. Piştî derbeya 80yî dibe tiştek. Heta salên 90î, ev periyodek e. Ji 91ê heta 96ê periyodek e. Ji 96ê heta 2000an periyodek e. 2000an heta 2005an periyodek e. Û pişt re tê heta îro.
RêzeWebîner wê bi "Rojî Kurd"ê dewam bike
Duyem webînera RêzeWebîneran wê bi navê “Di dema Meşrutiyeta Duyem de yekem kovara Kurdan: Rojî Kurd” dewam bike. Di vê bernameyê de wê Tahir Baykuşak biaxive û Serhat Bozkurt moderatoriyê bike û zimanê bernameyê wê kurdiya kurmancî be.
Bername wê 10ê Adarê roja Çarşemê saet di 19.00ê bi rêya bernameya Zoomê û di heman demê de li ser hesabê YouTube-ê yê bianetê wê bi awayekî zindî were weşandin.
Webînara Di Weşangeriya Kurdî de KovargerîDi 22yê Nîsana 1898an de Mîthat Mîkdat Bedirxanî li Qahîreyê “Rojnameya Kurdistan” çap kiriye ku Kurd di weşangeriya periyodîk de weke serdemeke nû dihesibînin. Di nava 122 salan de kurdan gelek rojname û kovar weşandine. Ev kovar û rojname bi gelek zimanan û bi alfabeyan derxistine û li cografyayeke gelekî berfireh belav bûne. Di van weşanan de bêhtir bi alfabeyên erebî, latînî û kîrîlî, nivîsên bi kurdî, tirkî, erebî û farisî bêhtir hatine nivîsandin. Kurdan cara yekem di sala 1913yan de li Stenbolê kovar Rojî Kurd weşandiye. Kovar bi tîpên erebî û bi tirkiya osmanî û bi kurdî weşana xwe kiriye lê bi tenê çar hejmar çap bûye. Piştî wê bi demeke kurd, Hetawî Kurd weke berdewama vê kovarê derketiye. Dîsa di sala 1913yan de kovara Bangî Kurd, di sala 1918an de kovara Jîn weşandine. Di serdema Komarê de ji ber kurdî û kurd hatine qedexekirin, kurdan xebatên kovargeriyê li Sûriyê, Iraq û Yekîtiya Sovyetan dewam kirine. Di van salan de Hawar (1932) û Ronahi (1942) li Sûriyeyê çap bûne ku her du jî di warê entelektueliyê de mîrateyeke giranbiha ava kirine. Hawar yekem kovar e ku bi kurdiya latînî hatiye çapkirin û di pêşxistina kurdiyê de bûye ekoleke nû. Her weha di warê wêje, folkor û çanda kurdan de nivîsên girîng weşandiye. Piştî Şerê Duyem ê Cîhanê Ewropa bûye cih û warê ku kovargeriya kurdan lê berdewam kiriye. Ciwanên kurd ên ji bo perwerdeya zanîngehê çûne Ewropayê li hêlekê jî dest bi weşangeriyê kirine. Piştî salên 1960î kurdên ji ber armancên siyasî bûne penaber û berê xwe dane Ewropayê tevlî wan xwendekaran bûne û gelek kovar weşandine. Di wan salan de meyla cîhanê li ser tevgerên azadiya netewî bû. Bandora vê meylê li kurdan jî kiriye û li çar welatên ku kurd lê dijîn xebatên kovargeriyê careke din bûye rojev. Bi taybet jî tevgerên siyasî bi armanca propagandayên xwe bikin, bi alfabe û zimanên cida cida gelek kovar weşandine. Li Tirkiyeyê ji ber ku kurdî bi yaseyan hatibû qedexekirin, kovar bêhtir bi tirkî çap bûne. Kovargeriya kurdan bêhtir di salên 1990î û 2000î de geş bûye. Li Tirkiyeyê di sala 1991ê de qedexeya weşana bi kurdî rabû. Ev, di warê weşangerî û kovargeriya kurdî de weke serdemeke nû tê nirxandin. Di van salan de weşangeriya kurdî ne tenê bi rojnameyan, bi ajansên nûçeyan, kanalên televizyon û radyoyan jî dengê xwe derxistiye. Her weha gelek kovarên çandî-hunerî, yên derbarê zarok, jin, karîkatur, çanda populer û dîrokê de van salan çap bûne. Her kovarek bi nivîs û naveroka xwe rewşa dema ku tê de hatiye weşandin, mîrate, asta entelektuelî, çand û hunera wê demê, meyla siyasî, çalakî û bername, xeyalên civakê, nêrîna li civakê û rê û rêbazên têkoşînê yên serdema xwe nişan dide. Ji ber wê jî her kovarek gencîneyeke çandî ye û ji bo serdemên girîng ên dîroka kurdan werin famkirin xwedî roleke mezin e. Ji Rojî Kurd heta roja me her kovara ku hatiye weşandin di têkoşîna siyasî, çandî û ziman a kurdan de bûne hîmên sereke. Di vê rêzewebinaran de wê behsa dîroka kovargeriya kurdan were kirin û bandora wan a li ser jiyana civakî, siyasî û çandî ya kurdan û naverokên wan nîqaş çêbibin. Bernameya RêzeWebinarê1. 3ê Adara 2021ê Çarşem Saet:19:00 "Kovar: Şêweyê têkoşîna wêjeya kurdî li Tirkîyeyê" Axiver: Serdar Ay Moderator: Adnan Çelik Ziman: Kurmancî 2. 10ê Adara 2021ê Çarşem Saet:19.00 “Di dema Meşrutiyeta Duyem de yekem kovara Kurdan: Rojî Kurd” Axiver: Tahir Baykuşak Moderator: Serhat Bozkurt Ziman: Kurmancî 3. 17ê Adara 2021ê Çarşem Saet 19:00 “Têkiliya Kovara Hawarê bi avakirina nasnameya netewî û bi çapemeniyê re” Axiver: Ronayî Onen Moderator: Serdar Şengul Ziman: Kurmancî 4. 24ê Adara 2021ê Çarşem Saet:19:00 “Di dema Şerê Sar de li Ewropayê têkoşîna Kurdan û Kovargeriya Kurdî (1949-1971)” Axiver: Adnan Çelik Moderator: Derya Aydın Ziman: Kurmancî 5. 31ê Adara 2021ê Çarşem Saet:19:00 “Di salên 1990î de rewşa kovargeriya Kurdî û Kovara Rewşenê” Axiver: Engin Sustam Moderator: Namık Kemal Dinç Ziman: Tirkî 6. 7ê Nîsana 2021ê Çarşem Saet:19:00 “Di weşangeriya kurdî de nûçegîhaniya kovaran” Axiver: Gunay Aslan Moderator: Ferid Demirel Ziman: Tirkî 7. 14ê Nîsana 2021ê Çarşem Saet:19:00 “Kovar û kovargeriya jinan ên kurdan” Axiver: Rojda Yildiz Moderator: Eda Bazancir Ziman: Tirkî 8. 21ê Nîsana 2021ê Çarşem Saet:19:00 “Kovara Vateyê: Dibistana Kirmanckiyê” Axiver: Deniz Gunduz Moderator: Canan Efe Ziman: Kirmanckî 9. 28ê Nîsana 2021ê Çarşem Saet:19:00 “Di kovargeriya Kurdî de ekola Nûbiharê” Axiver: Suleyman Çevik Moderator: Ferid Demirel Ziman: Kurmancî |
(FD)