"Pestisitler bin kilometre kadar uzağa taşınabiliyor"

Serçelerin, doğal ekosistemde dengeleyici bir rolü var. Beslenirken yedikleri tohumları taşıyan serçeler, dışkılarıyla yeni bitki yetişmesine de katkıda bulunurlar. Bu, bitki çeşitliliği ve meyve verimi için kritik bir işlem.

Serçeler, tıpkı böcekler gibi ekosistemlerdeki zararlı organizmaları kontrol etmede de önemli rol oynuyor. Zararlı böceklerle beslenerek tarım alanlarını koruyorlar. 

Serçeler, pestisite (tarımda kullanılan zehir) en çok maruz kalan kuş türü ve dünya genelinde sayıları gün geçtikçe azalıyor.

“Pestisit Atlası: Tarımda Kullanılan Zehirler Hakkında Gerçekler ve Rakamlar” bugün Postane Galata’da düzenlenen basın toplantısıyla kamuoyu ile paylaşıldı.  

Rekor seviye

Heinrich Böll Stiftung Derneği tarafından hazırlanan Pestisit Atlası, bilim insanlarının uyarılarına ve Avrupa Birliği Gıda Güvenliği Otoritesi’nin (EFSA) yasaklamasına rağmen, pestisit kullanımının dünyada rekor seviyelere çıktığını ortaya koyuyor.

Dünyadan ve Türkiye’den pestisit kullanımına dair detaylı bilgilerin yer aldığı Pestisit Atlası’nda, alanında uzman isimlerin kaleme aldığı 26 başlıkta toplanan makalelerle pestisitlerin neden olduğu zarar ve riskin boyutu ile çözüm önerileri yer alıyor. 

Henirich Böll Stiftung Derneği Türkiye Temsilciliği Proje Direktörü Yonca Verdioğlu, Atlas ile pestisite yönelik farkındalık oluşturmayı hedeflediklerini belirterek şöyle dedi:

“Pestisitlerin nereden geldiği, nasıl kullanıldığı ve yarattığı etkiler hakkında birçok ülkede veriler yok denecek kadar az. Varsa bile bunlara ulaşmak neredeyse mümkün değil. Ne yazık ki Türkiye de bu ülkeler arasında yer alıyor. Resmi rakamlara göre, tarım arazilerinde kullanılan yıllık yaklaşık 60 bin ton pestisitin yol açtığı etkilerin son derece vahim olduğu kuşkusuz. 

“Pestisit kullanımı başta insanlarda ve özellikle çocuklarda sağlık sorunlarına neden olurken, ekolojik çeşitliliği yok ediyor, hızlı bir yok oluşa neden oluyor. Biz Dernek olarak pestisitin çevreye, doğal hayata insana ne tür zararlar verdiğini ortaya koyarak bu zehirleri nasıl azaltabileceğimize dair tartışmalara anlamlı bir katkı sunmayı amaçlıyoruz.”

En fazla çocuklar etkileniyor

Pestisit Atlası’nın Türkiye ayağını ele alan Gıda Mühendisi Dr. Bülent Şık ise pestisitlerin sağlığa ve ekosisteme etkilerinin uzun zamandır bilinmesine rağmen tüm dünyada kullanımının artış gösterdiğine dikkat çekti. 

Türkiye’de pestisitin ağırlıklı olarak insan sağlığı ekseninde tartışıldığına değinen Şık, pestisit ve kalıntılarından en fazla çocukların etkilendiğini belirtti. 

Türkiye nüfusunun yüzde 26,5’ini çocukların oluşturduğunu belirten Şık, 23 milyon çocuğun pestisit tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu ifade etti. 

Öne çıkanlar

Verdioğlu ve Şık’ın aktarımlarında ve kitapçıkta yer alan bilgilere göre Pestisit Atlası’nda öne çıkan bazı başlıklar şöyle:

Dünyada yılda 4 milyon ton pestisit kullanılıyor: Pestisit Atlası’nda yer alan verilere göre, dünya çapında yılda 4 milyon ton pestisit kullanılıyor. Küresel pestisit pazarının bu yıl itibariyle, 130,7 milyar dolarlık bir büyüklüğe ulaştığı tahmin ediliyor. 

Avrupa Birliği kullanıma yasak getiriliyor; fakat üretime devam ediyor: AB tehlikeli pestisitlerin Avrupa’da kullanımı yasakladı, ancak kullanımını yasakladığı pestisitlerin üretim ve ihracatını engellenmediği gibi bu zehirlerin dünyanın dört bir yanına ihraç edilmesine de engel olmuyor. Pestisit kullanımını azaltacak bağlayıcı bir uluslararası sözleşme ise henüz imzalanmadı.

Parkinson ve lösemide büyük artış: Dünyada her yıl 385 milyon kişi pestisit zehirlenmesi yaşıyor. Mağdurlar kendilerini yorgun, halsiz ve bitkin hissedebiliyor ya da gripte olduğu gibi baş ağrısı ve eklem ağrıları yaşayabiliyor. Pestisit zehirlenmesinde ağır seyreden vakalarda kalp, akciğer ya da böbrek gibi organların iflas etmesine de sıkça rastlanıyor.

Pestisitler ayrıca karaciğer ve meme kanseri, tip 2 diyabet ve astım, alerji, obezite ve hormon bozuklukları açısından artan risk oranlarıyla da ilişkili. Son yılların en yoğun pestisit tartışması ise glifosat üzerinden yürütülüyor. Bu herbisitle temas eden ve kanser olan sayısız insanın, pestisit üreticisi Bayer’e tazminat davası açtığı belirtilen araştırmada, bu davaların 30 bin kadarının hâlâ devam ettiği vurgulanıyor.

Pestisitler bin kilometreye kadar taşınabiliyor: Pestisitler sızarak, rüzgârla ya da hava yoluyla çok uzaklara, bazıları ise bin kilometre kadar uzağa taşınabiliyor. Faydalı böcekler yok oluyor. 

Yedi pestisit 

Türkiye’de de yasak; ancak ihraç edilen ürünlerde pestisit çıkıyor: Neonikotinoidlerin Türkiye tarımında da yoğun bir şekilde kullanıldığına işaret eden Pestisit Atlası, neonikotinoid grubu bünyesinde yedi adet pestisit bulunduğunu belirtiyor. Bu yedi pestisitten beşinin Türkiye tarımında uzun yıllar boyunca kullanıldığı ifade ediliyor. Bu pestisitlerin kullanımına 2018 yılında Türkiye’de de bazı kısıtlamalar getirildi. Bakanlık ile yapılan görüşmeler sonrasında imidakloprid, klotianidin ve tiametoksam isimli pestisitlerin kullanımına büyük sınırlamalar konuldu. 

Ancak 2019 yılında yapılan bir çalışmada gıda ürünlerinde bu pestisitlerin kalıntılarının tespit edilmesi bu sınırlamaların uygulanmadığını da gösteriyor. 27 Eylül 2021 tarihinde çıkarılan yeni pestisit yönetmeliği ile 2018 yılında alınan yasaklama kararı esnetilerek çeşitli ürünlerde (asetamiprid, imidakloprid, tiakloprid, tiametoksam) kullanımı serbest bırakıldı. Tarım ve Orman Bakanlığı 2018 yılında aldığı kararda hormonal sistem bozucu tiakloprid aktif maddesini içeren pestisitlerin kullanımı hakkında daha sonra karar vereceğini, şimdilik kullanıma devam edileceğini belirtmişti. Avrupa Birliği 15 Ocak 2020 tarihinde aldığı bir kararla tiakloprid kullanımını yasakladı. Yasaklama kararının tiaklopridin yeraltı sularına bulaşma potansiyelinin yüksek olması ve insanlarda üreme sağlığı üzerinde olumsuz etkiler göstermesi nedeniyle alındığı belirtiliyordu. Bu ciddi gerekçelere rağmen tiakloprid Türkiye’de hâlâ yasaklanmadı. 

En yoğun pestisit kullanımı Adana, Mersin, Manisa, Aydın, Bursa, İzmir ve Antalya’da: Atlas’ta 2020’de Türkiye’de kullanılan pestisit miktarının 50 ile 60 bin ton/yıl olduğu tahmininde bulunuluyor. Atlas’ta pestisit kullanılan illere yönelik çarpıcı bilgiler yer alıyor. Pestisit Atlası’nda kullanılan pestisit miktarının yaklaşık yüzde 50’sinin Adana, Mersin, Manisa, Aydın, Bursa, İzmir ve Antalya’da kullanıldığı ifade ediliyor. Bu illerde hektar başına kullanılan pestisit miktarı çok fazla. Antalya’da 2020 yılında hektar başına pestisit kullanımı yaklaşık 14 kilogram, Manisa’da 9 kilogram seviyesinde. Pestisit kullanımının yoğun olduğu illerde halk sağlığı, biyoçeşitlilik kaybı, kimyasal kirlilik gibi önemli sorunların görülmesi bekleniyor. 

Basın toplantısı, soru-cevap bölümünden sonra son buldu.

Pestisit Atlası’nın tamamına buradan erişebilirsiniz. 

(TY)