Oyun Parkı Nasıl Çocuk Dostu Olur?

Kenan Erhan Parkı/İZMİR

Mahallenizdeki oyun parkları çocuklar için ne kadar güvenli? Engelli çocuklar için ne kadar kapsayıcı mesela? Ya da parklar yağışlı havalarda kullanışlı mı? Belki de dört yaşındaki çocuğunuz 7-12 yaş için tasarlanmış bir oyun parkında oynuyordur... Bütün bu sorular bir yana, mahallenizde çocuklar için bir oyun parkı var mı?

31 Mart Yerel Seçimi yaklaşırken bu sorulara daha hayati bir soruyu da eklemek gerek: Bu gibi ayrıntılar belediyeler tarafından yeterince düşünülüyor mu?

Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi'nin 31. maddesi; "Taraf devletler çocuğun dinlenme, boş zaman değerlendirme, oynama ve yaşına uygun eğlence etkinliklerinde bulunma, kültürel ve sanatsal yaşama serbestçe katılma hakkını tanırlar" diyor.

Sözleşme BM Genel Kurulu'nda 20 Kasım 1989'da kabul edildi. Türkiye sözleşmeyi 14 Eylül 1990 tarihinde imzalayarak, 4058 sayılı Yasa'yla onayladı. Ancak uygulamada sorunlar baki kaldı.

Yerel yönetimlere aday olanlara çalışmalarıyla rehberlik edecek bir platform var: cocukdostu.org.

Buca Hasanağa Bahçesi

"Çocuk için ve çocukla birlikte"

cocukdostu.org, tüm çocuk dostu girişimleri buluşturmayı ve ebeveynlerin çocuk odaklı yaşam alanlarına erişim ihtiyacını dijital platform üzerinden ücretsiz karşılamayı hedefleyen bir proje olarak hayata geçti.

Ekip, tamamı gönüllü olan farklı alanlardan üyelerden oluşuyor. Psikolog Büşra Olkun, sosyolog Filiz Egi, sosyal medya uzmanı Banu Öztürk, avukat Pınar Özlem Demir, yazar Yıldıray Karakiya, danışman Levent Kahraman, eğitimci Elif Gürkan, yazılım uzmanı Gürkan Beyazgül ve Yavuz Saklı.

Felsefelerini, "Çocuk için ve çocukla birlikte" olarak tanımlıyorlar.

"Çocuk katılımı olmadan çocukların sesi olmadan yapmamız mümkün olamazdı bu projeyi. Ekibimizin bize göre en önemli parçalarından biri Çocuk Dostu Çocuk Meclisi'miz.

"cocukdostu.org çocuk dostu karar alma süreçlerini çocuklar, ebeveynler, eğitimciler, yazarlar, mimarlar, pedagoglar, yerel yönetimler ile birlikte geliştirmeyi; yaşamı çocuklar için daha erişilebilir ve kapsayıcı kılmayı amaçlıyor."

Ekip, ilk çalışma alanını İzmir'deki oyun alanları olarak belirledi. Bu kapsamda İzmir'in pek çok ilçesinde oyun parklarını ziyaret edip fotoğraflayıp bir de infografik yayınladılar. İnfografik üzerinden özellikle ebeveynlerden, olumlu geri bildirimler aldılar ancak yerel yönetim birimlerinden bu konuda henüz bir dönüş yok.

Büyütmek için tıklayın.

31 Mart Yerel Seçimleri öncesinde cocukdostu.org ekibine oyun parkları özelinde çocuk dostu şehirler ile ilgili merak ettiklerimizi sorduk:

"Çocuk dostu şehirler" tanımından ne anlamalıyız? Türkiye'de böyle şehirler, ilçeler, belediyeler var mı?

Son yıllarda "Çocuk Dostu" kavramı farklı alanlarda ve sıkça kullanılır oldu. Çocuk dostu müze, sokak, banyo, okul, kent, anayasa, otel, ev, hastane, restoran, kitap, belediye... Ulusal ve uluslararası kurum-kuruluşlar da çocuk dostu için çeşitli alanlarda çerçeveler sunuyor. Örneğin 9 Ocak'ta Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Çocuk Dostu Kitap kriterleri ve listesi açıkladı.

Yanı sıra Çocuk Dostu Şehirlerle ilgili de bir çerçeve bulunuyor. Ülkemizde de 2014-2015 yıllarında UNICEF ve 10 belediye, Çocuk Dostu Şehirler için adımlar attı. Uluslararası alanda daha geriye dayansa da çocuk dostu yerleşime odaklanan çalışmaların 2011 yılı itibariyle de ülkemizde arttığını ortaya koyan araştırmalar var.

Mama sandalyesi ve çocuk menüsünün ötesine geçmek

Bize göre "çocuk dostu", bol sayıda çocuk parkına sahip olmanın, mama sandalyesi bulundurmanın, menüde çocuk başlığı açmanın ötesinde bir duruş. Doğayla etkileşim sunan güvenli bir sokak, deneyimlerin çeşitlendirebileceği bir oyun alanı, gerçek yaşam becerileri sunan bir okul, ekolojik etiketli çocuk kıyafetleri satan bir mağaza, sağlıklı tabaklar sunan bir restoran... Şehrin içindeki tüm unsurlar çocukların sağlığına, güvenliğine, gereksinimlerine, hayallerine, fikirlerine, önceliklerine, kısacası "çocuğa duyarlı"dır.

"Çocuğun gereksinimleri için duyarlı mı? Çocuğun yüksek yararına mı? soruları sorulur ve şehirdeki yaşam alanları tasarımlarının çocuğu nasıl etkileyeceğinin, çocuğa duyarlılığının öncelikle analiz edilmesi gözetilir. 

Bir belediyenin çocuk dostu olması ise çocukların, ebeveynlerin sürece katılımı, desteği ve işbirliği ile doğrudan bağlantılıdır. Örneğin oyun alanı oluşturmanın çocuğa yaşam alanı oluşturmakla özdeş olduğu bakış açısıyla çocukları da karar mekanizmalarına dahil eden, çocuğu ve oyun alanını koruyan, oyunun değerini arttıran parklar için bütçe ayıran bir belediye çocuk dostudur.

Çocukların doğal, gerçek, sağlıklı ve güvenli çocukluk yaşamaları için anlamlı stratejiler koyan ve gerçekçi adımlar atan ülkemizde böyle şehirler, ilçeler, belediyeler var mı sorusunun yanıtını da vermiş oluyoruz aslında.

İzmir genelinde parkları fotoğrafladınız. Sizin gözlemleriniz neler? Parklar çocuklar için ne kadar uygun, güvenli? Çocukların isteklerine ne kadar yanıt veriyor? Parklar yapılırken çocuklar ne kadar söz sahibi?

Açıkçası zemin, ekipman, donatı gibi özelliklerden önce parklarda çocukların azlığı dikkati çekiyor. Çocuklar parklarda oynamaktan vazgeçmiş görünüyor. Parkların çocukların gereksinimlerine çok daha duyarlı olması gerekiyor. Bir parkta diğer parktan farklı ne var sorusuna çoğunlukla verilecek yanıt "fark yok".

Salıncak, kaydırak ve tahterevalli gibi ekipmanlar ve daha çok plastik malzeme tercih edilmiş. Doğadan unsurlara ve sürdürülebilir ekipmanlara daha çok ihtiyaç var. Ekipman çeşitliliği, modüler (değiştirilebilir ve uyarlanabilir) ekipman sayısı oldukça az.

Özgün ve yöreye ait unsurlar da yer almıyor. Farklı oyunlara, deneyimlere ve etkileşimlere ortam yaratan oyun alanı yok denecek kadar az. Aslında çoğunlukla parklarda ekipmanların hareketlerini izliyoruz, çocukların fiziksel aktiviteleri sınırlı.

"Arızalı ekipman ve paslı yüzeyler"

Eksik, arızalı ekipman ve paslı yüzeyler konusunda bakım ve onarım çalışmalarına ihtiyaç var. Parkların konumuna göre, özellikle de taşıt trafiğine yakın yerlerde güvenlik açısından önlemlere daha çok ihtiyaç var.

Zemin yüzeyleri konusunda gelişme olduğu söylenebilir. Ancak zemin yüzeylerinin ekipmanların etrafına uzanma mesafeleri açısından standartlar korunmuyor. Bu standartlar ekipmanlar arası ya da ekipman ile zemin arası mesafeler için de geçerli. Sert, sivri kenar ve köşelerin yuvarlatılmış olması gerekiyor. Ekipman ayakları da çoğunlukla görünür durumda.

Alsancak Kordon Çocuk Parkı

Yaş grubu, oyun güvenliği için kurallar gibi açıklamaları içeren bilgilendirme ve yönlendirme işaretlerine ihtiyaç bulunuyor. 7-12 yaşa uygun ekipmanlara sahip bir parkta maalesef 4 yaşında bir çocuk oyun oynayabiliyor ve bu durum ciddi kazalara sebep olabiliyor.

Özellikle engelli çocuklar için kapsayıcı değil parklarımız. Yapılan bakım ve onarım çalışmalarına ait bilgilendirmeler de yer almıyor. Parklarımız güzel havalarda kullanılabilir durumda. Bol güneşli ya da yağışlı günler için mevsime göre özelleşmiş alanlar bulunmuyor. Çocukların oyun alanlarına dair istek ve önerilerini iletebileceği bir iletişim kanalları da (kutu vb.) parklarda yer almıyor.

Ebeveynlere yerelde parklar için inisiyatif almaya davet ediyoruz diyorsunuz. Bunu nasıl yapıyorsunuz? Bir form çalışmanız var, yanıtlar geldiği kadarıyla sonuçları yorumlar mısınız?

Oyun alanlarında güvenlik kaygılarının ve güvenlik görevlisi talebinin yüksek olduğunu gördük. Bu kaygıları azaltacak çabaları da birlikte yaratacağımıza inanıyoruz. Keşfedilmeyi bekleyen gizem dolu, aynı zamanda eve yakın, koruyan ve tanıdık bir çevre "mahalle"

Amacımız eski mahalle kültürünü canlandırıp mahalledeki herkesin çocuklar için ve çocuklarla birlikte inisiyatif alabilmesini sağlamak. "Çocuk Dostu Oyun Alanları Değişim Elçisi Olmak İster misiniz?" diye soruyoruz ebeveynlere. Çocuk Dostu Oyun Alanları göstergelerini içeren bir form eşliğinde ebeveynlerden çocuklarıyla parkları incelemesini istedik. Yine bu parklar üzerinden ebeveynler göstergelerin de farkına varıyorlar.

"Parklar çay bahçesi olarak kiralanıyor, düğün yapılıyor"

Hazırladığımız göstergelerle "çocuk dostu oyun alanları" yaratmak için yerelde işbirlikleri yapacağız, 22-26 Nisan'da ABD'de gerçekleştirilecek Oyun Alanları Güvenliği Haftası'nı Türkiye'de de başlatarak Nisan ayı itibariyle farkındalık atölyelerini oyun alanlarında yapmayı hedefliyoruz.

Bize gönderilen bu parkların haritalama tabanlı olarak web sitemize girişlerini yapıyoruz. Amacımız tüm parkların bu şekilde değerlendirilmesini sağlamak.

Şu ana kadar formun yüzde 79'u İzmir olmak üzere İstanbul, Uşak, Manisa, Muğla ve Trabzon'dan yanıtlandı. Formu yanıtlayanların yüzde 70'i evlerine yakın parkları değerlendirmiş ve ulaşımın kolay olduğunu belirtmiş. Yüzde 83 oranında taşıt trafiğine yakın olduğu belirtilmiş. Verilen yanıtlarda parkların çevresinde korkuluk ve bariyerlere, modüler ekipmanlara, farklı gereksinimlere (yaş grubu, oyun vb.) ihtiyacı ortaya koyuyor.

Tamir, temizlik, ayıklama, budama gibi oyun alanı bakım çalışmaları ile arızalı ekipman evet-hayır yanıtları birbirine yakın. Forma yapılan yorumlarda ise en dikkat çekici yorum düğünlerin parklarda yapılmasına, çay bahçesi olarak kiralanmasına yönelik serzenişler. (AÖ/HK)

Fotoğraflar: cocukdostu.org