Newroz: 1991-2002 Neler Oldu?
Newroz nedir..
Newroz Bayramı'nın kökeni çok eskilere dayanır. Eski bir efsanede şöyle anlatılır:
Bir zamanlar Dehak adında, çok zalim Asurlu bir kral varmış. Bir gün bu kralın omuzbaşlarında yaralar çıkar. Bir çok hekim bu yaraları tedavi etmeye çalışır, ancak başarılı olamazlar. Sonunda bir hekim, kralı muayene eder ve ona, her gün iki Kürt gencinin beynini çıkarıp yaralarının üzerine sürerse yaraların iyileşebileceğini söyler.
Kral Dehak hekimin sözünü dinler. Böylece her gün iki Kürt genci öldürülerek beyinleri Dehak'ın omuzlarındaki yaralara sürülmeye başlanır. Uzunca bir süre böyle devam eder. Bazı gençler öldürülmemek için kentten kaçarak dağlara sığınır . Bir gün sıra Kawa adında bir demircinin oğluna gelir.
Demirci Kawa yiğit, cesur ve iyi yürekli biridir. Oğlunun ve halkının böyle katledilmesini kabullenmez. Çevresindeki insanlarla konuşur ve onlara Dehak'ın zulmünden kurtulmanın tek yolunun onu öldürmek olduğunu anlatır. Dehak'ın sarayına giderek Dehak'ı öldürür . Dağda yaşayanlara haber vermek için sarayın avlusunda büyük bir ateş yakar. Bu ateşi görenler dağdan evlerine geri dönerler. Ve her yıl, 21 Martta büyük ateşler yakarak, özgürlüklerine kavuşmalarını kutlarlar.
Newroz sadece Kürt halkının değil, Ortadoğu'da yaşayan diğer halkların da kutladıkları bir bayramdır.
Newroz, bir halkın zalim bir tirandan kurtulup özgürlüğüne kavuşmasının sembolüdür. 2000 yıllık tarihleri boyunca Kürtler sürekli diğer halkların egemenlikleri altında yaşamışlardır. Tarihte her zaman Kürt halkı için mücadele eden Kawalar çıkmıştır.
Devlet erkanlı kutlama
1991 yılından bu yana kutlanan Newroz etkinliklerinde, onlarca insan öldürüldü.
Devletin Nevruz etkinliklerinde ise 'Ergenekon Bayramı' ve Ecevit 'in tanımlamasıyla 'İlkbaharın gelmesiyle doğanın bolluk ve berekete yönelmesinden duyulan sevinç' kutlandı. Pilavlar pişirildi, yumurtalar atıldı, kompozisyon yarışmaları düzenlendi, Milli Piyango çekilişleri yapıldı ve camilerde Nevruz hutbesi okutulmasına rağmen, etkinliklere Türki Cumhuriyeti öğrencileri ve devlet erkanından başka kimse katılmadı.
1991 yılından 2000 yılına kadar Newroz etkinliklerinin özeti ise şöyle:
Newroz 1991: 31 ölü
Nusaybin'den İstanbul, Adana'ya, Cizre, Kulp,Hani, Diyarbakır'a kadar binlerce kişi Newroz kutlamalarına katıldı. Güvenlik güçlerinin gösteri yapanların üzerine açtığı ateş sonucu31 kişi öldü .
Newroz 1992: 94 ölü
Dönemin Başbakanı Süleyman Demirel 'in Newroz bayramını, isteyen herkesin özgürce kutlayacağını açıklamasının ardından, özgürce kutlamak için sokağa çıkan göstericilerin üzerine, güvenlik güçlerinin ateş açması sonucu aralarında kadın ve çocuklarında bulunduğu 94 kişi öldü.
Üç güvenlik görevlisinin de öldüğü olaylar; Batman'ın Gercüş ilçesinde 20 Mart akşamı Newroz'u kutlamak üzere ateş yakarak gösteri yapanların üzerine güvenlik güçlerinin ateş açması ve iki kişinin ölmesi ile başladı.
Yetkililere göre, ölenlerin çoğu PKK 'lı idi.
5 yaşındaydı, ne zaman PKK'lı olmuştu?
Olaylar sırasında ölen 5 yaşındaki Hatice Katar 'ın 9 yaşındaki Mehdi Güngen 'in, 70yaşındaki Ramazan Bayer ve Halil Babek 'in, 65 yaşındaki Nebahat Kakuç 'un ne zaman ve nasıl ve ne zaman PKK militanı oldukları bu zamana kadar öğrenilemedi .
Bu arada Newroz'u izlemek için bölgede bulunan 15 kişilik gazeteci grubunun üzerine açılan ateş sonucu Sabah muhabiri İzzet Kezer de öldürüldü.
Newroz 1993
PKK'nin "ateşkes" çağrısıyla girildi Newroz'a. HEP'liler (Halkın Emek Partisi) tarafından herkes sağduyuya çağrıldı. HEP milletvekilleri beklentilerini dünyaya Newroz mesajı olarak yolladılar. "Her şeyin değiştiğini" ifade ettiler.
Diyarbakır'daki Newroz kutlamalarına HEP milletvekilleri , Leyla Zana, Hatip Dicle ve Sedat Yurttaş katıldı.
Newroz 1994
Diyarbakır'da çoğunluğunu küçük çocukların oluşturduğu gruplar, ateşler yakarak halay çekti. Gösterilerden birine Olağanüstü Hal (OHAL) Bölge Valisi Ünal Erkan da katıldı.
Cizre 'de ise, Dörtyol Meydanı'nda toplanan köy korucu ve ailelerinden oluşan 1500 kişilik topluluk '' Newroz' kutlaması adı altında PKK ve PKK lideri aleyhinde saatlerce gösteri yaptı.
PKK'nin 'Newroz bayramını evde kutlayın' çağrısı küçük yerleşim yerlerinde etkili oldu. Buralarda yaşayanlar evlerinden çıkmazken, Diyarbakır'ın Bağlar, Şehitlik ve Melikahmet semtlerindeki dükkanlar 21 Mart günü öğle saatlerine kadar kapalı kaldı .
İstanbul'un İncirli, Merter ve Sarıgazi semtlerinde gösteriler yapıldı. Demokrasi Partisi (DEP) ise çeşitli illerde kapalı salon toplantıları düzenledi.
Newroz 1995
Newroz bayramı birkaç küçük olay dışında sakin geçti . OHAL bölgesindeki pek çok yerleşim merkezinde, Newroz bayramını kutlamak için herhangi bir girişimde bulunulmadı.
Newroz bayramı süresince, daha önceki yılların aksine bu kez ''Nevruz'' bayramı adı altında düzenlenen resmi toplantılar öne çıktı . Toplantılara Azerbeycan, Kırgızistan ve Türkmenistan gibi Türki cumhuriyetlerinden gelen heyetler katıldı.
HADEP, 21 Mart günü Mersin, İstanbul ve Ankara'da izinli toplantılar düzenledi.
İstanbul Fatih Parkı'nda ateş yaparak gösteri yapan 500 kişilik bir grup polis tarafından dövülerek dağıtıldı göstericilerden 23 kişi tutuklandı ve ilk duruşmalarında tahliye edildiler.
Newroz 1996
Newroz kutlamaları nedeniyle üniversite rektörlüklerine "Nevruz'a hazırlanın" genelgeleri gönderildi. Cumhurbaşkanı Demirel ve Başbakan Mesut Yılmaz'ın katıldığı kutlamalar düzenlendi. Genelkurmay Başkanı İsmail Hakkı Karadayı , tüm askeri birliklere gönderdiği mesajla Türk Silahlı Kuvvetleri'nin (TSK) Nevruz'unu kutladı .
Ancak, Iğdır'da düzenlenen '2. Uluslararası Nevruz Şenliği' ve diğer tüm resmi kutlamalara devlet erkânı dışında ilgi olmadı. Newroz kutlamaları ise polis engellemelerine rağmen, Diyarbakır, Malatya, Mersin, Batman, Adana, İstanbul, Ankara, İzmir, Balıkesir, Edirne ve daha birçok ilde alanlarda kutladı . Yüzlerce kişi gözaltına alınırken, çok sayıda kişi de yaralandı.
Newroz 1997
Diyarbakır'da valilik tarafından duyurusu günlerce önce yapılan etkinlikler ilgi görmezken , HADEP'in de yer aldığı bazı siyasi parti ve meslek kuruluşlarınca örgütlenen kapalı salon toplantılarına izin verilmedi .
Diyarbakır'ın Batıkent ve Bağlar mahallelerinde Newroz ateşi yakılarak , halay eşliğinde türküler söylenen gösterilere sarı, yeşil, kırmızı renkli eşarp ve mendillerle kadınlar katıldı. Batıkent'te, toplanan yaklaşık üç bin kişiyi polis dağıttı.
HADEP'in İstanbul Abide i Hürriyet Meydanı'ndaki mitingine şiddetli yağışa karşın yaklaşık beş bin kişi katıldı. Leyla Zana'nın da fotoğraflarının taşındığı yürüyüşte sık sık "Şehit Namırın", "Biji Nevroz", "Çeteler Meclis'te HADEP hapiste", "Nevroz bizimdir bizim kalacak", "Biji HADEP" sloganı atıldı.
Kültür Bakanlığı'nın öncülüğündeki 'Nevruz' kutlamalarına ise Ankara'da okuyan Türki cumhuriyetlerine mensup öğrencileri katıldı. Ankara Hipodromu'ndaki etkinliklerde, tribünlerden piste taşan ortaokul öğrencileri haşlanmış yumurtaları birbirlerine attı. DKP Genel Başkanı Şerafettin Elçi , bir grup partiliyle Kızılay'da, vatandaşlara üzerinde "Newrozunuz Kutlu Olsun " yazan karanfiller dağıttı.
Newroz 1998
İstanbul'da HADEP, Özgürlük ve Dayanışma partisi (ÖDP), Sosyalist İşçi Partisi (SİP) ve Emek Partisi'nin (EMEP) ortak programı ile Zeytinburnu Kazlıçeşme 'de kutlandı. Newroz kutlamaları öncesinde ve sonrasında çok sayıda kişi gözaltına alındı .
Yurtdışından gelen yabancı heyet üyeleri gözaltına alındıktan sonra sınır dışı edildi. İtalya 'dangelen heyette bulunan Damino Giovanni Frisullo hakkında dava açıldı ve ceza verildi.
Dönemin Başbakanı Mesut Yılmaz'ın Siirt 'te yapılması planlanan 'Nevruz' kutlamaları yağmur yağışı nedeniyle iptal edildi. Yine çeşitli kuruluşlar 'Nevruz' kutlamaları düzenlediler ve 'Nevruz'un bir Türk bayramı olduğunu vurguladılar.
Diyarbakır'da yapılan gösterilere polis müdahale etti. Sokaklarda süren çatışmada 20 kişi yaralandı . İstanbul'da ise Newroz öncesi HADEP'in altı ilçe örgütü ve Gündem gazetesi ile çok sayıda yayın organı ve derneğe polis tarafından baskın düzenlendi ve çok sayıda kişiyi gözaltına aldı. Ayrıca Gündem gazetesindeki bazı belge ve fotoğraflara el konuldu.
Newroz 1999
İstanbul'da çeşitli semtlerde binlerce kişinin katılımıyla
Newroz Bayramı kutlandı.
Adana ve Mersin'de esnaf kepenklerini kapattı. Türkiye genelinde İnsan Hakları Derneği'nin (İHD) yaptığı açıklamaya göre 8174 kişi gözaltına alındı.
Kafkaslardan, Orta Asya 'dan ve Ortadoğu 'dan şölenler medyaya yansıdı. PKK lideri Abdullah Öcalan'ın yakalanmasından sonraki ilk Newroz olması dolayısıyla olağanüstü güvenlik önleminin uygulandığı kutlamalarda yer yer göstericilerle polis çatıştı . Demokrasi ve Barış Partisi Genel Başkanı Refik Karakoç ile 20'ye yakın partili, karanfil dağıtırken gözaltına alındı.
Newroz 2000
Yıllardır, özellikle Güneydoğu'da kanlı olaylara sahne olan Newroz gösterileri izinli kutlamalarla coşku içinde geçti.
Diyarbakır, Batman, Van, Hakkâri ve Siirt'te kutlamalar sabah erken saatlerde başlarken, Şanlıurfa'da izinsiz gösteri yapan çok sayıda kişi gözaltına alındı. HADEP'in organize ettiği Diyarbakır'daki Newroz kutlamaları kentin 8 kilometre dışındaki fuar alanında yapıldı ve 20 bini aşkın kişi katıldı
Newroz 2001
Diyarbakır'da Newroz dolayısıyla yapılan kutlamaya 500 bini aşkın kişi katıldı.
Kürtlerin göç ettiği kentlerden biri olan Mersin'de barış festivaline dönüşen Newroz'a katılan 70 bin kişi, sloganlarıyla barış mesajı verdi.
Adana'da Mimar Sinan Açık Hava Tiyatrosu'nda 40 bin kişinin katıldığı Newroz ateşi yakıldı Kutlamalara, ÖDP, EMEP, SİP ve CHP Gençlik Kolları da katıldı.
HADEP ve EMEP Gaziantep il örgütleri ortak platformunun düzenlediği Newroz kutlamaları İstasyon Meydanı'nda 30 bin kişinin katılımıyla gerçekleştirildi. HADEP PM üyesi Sırrı Sakık'ın kutlamalarda bir konuşma yaptı.
Ceyhan, Elbistan,İskenderun, Hatay ve Osmaniye'de Newroz gösterileri yapıldı. Osmaniye'deki gösteride polislerde halaya katıldığı belirtildi.
Newroz 2002
Diyarbakır Newroz'una HADEP Merkez yöneticileri, EMEP Genel Başkanı A. Levent Tüzel'in yanı sıra, EMEP Genel Başkan Yardımcısı Yücel Sarpdere, EMEP GYK üyesi Ender İmrek, TKP Genel Başkanı Aydemir Güler, Fikri Sağlar, Ercan Karakaş, KESK Genel Başkanı Sami Evren, Akın Birdal, Avrupa Parlementosu Milletvekili Feleknaz Uca, Müjde Arçok ile çok sayıda sendika ve oda yöneticisi, demokratik kitle örgütlerinin temsilcileri de katıldı.
Kutlamalarda sanatçı Sezen Aksu bir konser verdi.
İstanbul'da Newroz'u kutlamak isteyenlere polis müdahale etti. Kitlenin Topkapı'da bir araya gelmesine izin vermeyen polis, 500'e yakın kişiyi döverek gözaltına aldı.
Esenyurt'ta bulunan HADEP Büyükçekmece İlçe Başkanlığı önünde toplanan yaklaşık 200 kişilik grup, ateş yakarak müzik eşliğinde halay çekti.
Newroz İzmir'de Buca Hipodrom'un yanındaki arazide yapılan mitingle kutlandı. HADEP'in düzenlediği; EMEP, CHP, DHP, İHD, KESK'in katılarak destek verdiği etkinliğe katılan on bini aşkın kişi, "Yaşasın Newroz, yaşasın sosyalizm" sloganı attı.
Adana'da Newroz, HADEP tarafından Mimar Sinan Açıkhava Tiyatrosu'nda gerçekleştirilen şenlikle coşkulu bir şekilde kutlandı. Yaklaşık 30 bin kişinin katıldığı şenlikte sık sık "Yaşasın halkların kardeşliği", "Biji Newroz", "Biji aşiti" sloganları atıldı.
Newroz Ankara'da doluya ve yağan yağmura rağmen coşkuyla kutlandı. "Demokrasi, barış, emek ve kardeşlik için Newroz" pankartının arkasında yürüyen yaklaşık 3000 kişi, "Yaşasın halkların özgür, eşit, gönüllü birliği" sloganıyla ve Newroz ateşiyle barış içinde yaşama sloganları atıldı.
Antalya'daki Newroz gösterilerine 10 bin kişi katıldı. Polis girişte "w" harfi nedeniyle Newroz davetiyelerini topladı.
Eskişehir'de yapılan Newroz kutlaması, yağmur altında yakılan Newroz ateşiyle başladı. Kürtçe parçalar eşliğinde halay çeken kitle, çeşitli sloganlar attı. Eskişehir'deki kutlama saat 17.00'a kadar sürdü
Bursa HADEP İl Örgütü'nün organizesiyle gerçekleşen kutlamalar, 2 bin kişinin katılımıyla Yavuz Selim Meydanı'nda yapıldı. Kadınların ulusal kıyafetleriyle katıldığı kutlamalarda DEP Milletvekilleri Leyla Zana, Hatip Dicle, Selim Sadak, Orhan Doğan'ın mesajı büyük alkış aldı.
HADEP Kocaeli İl Örgütü'nün organize ettiği Newroz kutlamaları, saat 11.00'de Uluslararası Fuar Merkezi önünde başladı. Ateş yakarak, halay çeken yaklaşık 2 bin kişi, "Bijî Aşitî", "İdama Hayır", "Bijî Newroz" şeklinde slogan attı.
Newroz kutlamaları için Kayseri HADEP'in il ve ilçe örgütleri adına valiliğe yaptığı başvuruya olumsuz yanıt verildi. Bunun üzerine Newroz'u il örgütü binasında kutlayan Kayserililer, halaylarını il binası içinde çektiler.
Valiliğin izin vermediği Adapazarı'nda, kutlama HADEP Il Örgütü'nde yapıldı. Yapılan basın toplantısında valiliğin tutumunu kınayan HADEP'liler, halaylar çekerek Newrozu kutladı ve ardından Kocaeli'nde yapılan kutlamaya katıldı
2002 Newroz'u öncesi dağıttıkları bildirilerde tarih ve imza kullanmadıkları gerekçesiyle Halkın Demokrasi Partisi (HADEP) Söke İlçe örgütü üyeleri hakkında dava açıldı.
İçel'in Tarsus ilçesinde yapılan Newroz kutlamaları nedeniyle 8'i tutuklu 50 kişi hakkında açılan dava 22 Mayıs gününe ertelendi. Suçlama nedeni "yasadışı örgüte yardım"
Osmaniye Cumhuriyet Başsavcılığı, Newroz kutlamaları için dağıtılan davetiyelerde "W" harfinin kullanılması nedeniyle soruşturma başlattı. Soruşturma kapsamında HADEP Osmaniye İl Örgütü yöneticileri ve aynı zamanda Newroz Tertip Komitesi üyeleri savcılığa ifade verdi.
Mardin'in Mazıdağı ilçesinde yapılan Newroz kutlamalarına katılan 74 lise öğrencisi hakkında Milli Eğitim Müdürlüğü idari soruşturma başlattı..
İzmir'de gerçekleştirilen Newroz Bayramı kutlamalarında PKK lideri Abdullah Öcalan lehine slogan attıkları gerekçesiyle gözaltına alınan iki kişi tutuklandı.
Ankara'nın Tuzluçayır ilçesinde gerçekleştirilen Newroz kutlamaları nedeniyle gözaltına alınan HADEP Mamak İlçe Örgütü üyeleri savcılığa ifade verdi.
Mersin'in Yenipazar, Güneş, Şevketsümer, Yenimahalle, Afetevler, Batıkent ve Eğriçam mahallelerinde Newroz kutlamalarına katıldıkları tespit edilen 12 kişi göz altına alındı.
Mersin 4. Sulh Ceza Mahkemesi'nin haklarında tutuklama kararı çıkarttığı Newroz kutlama komitesi üyeleri Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) Genel-İş Şube Başkanı Mithat Fahlioğulları, TUHAD-DER Yöneticisi Erdal Ulaş, HADEP İl Yöneticisi Ramazan Başaran, Merkez İlçe Gençlik Kolları Başkanı Cafer Şimşek ve parti üyeleri İbrahim Şahin ile Suphi Aydın "PKK'ye yardım ve yataklık ettikleri" iddiasıyla tutuklandı.
Mardin'in Nusaybin ilçesinde düzenlenen Newroz kutlamalarında atılan sloganlardan nedeniyle Tertip Komitesi hakkında soruşturma açıldı. Nusaybin Cumhuriyet Savcılığı tarafından başlatılan soruşturma kapsamında Tertip Komitesi'nde yer alan HADEP İlçe Başkanı Hasan Bozkurt ile yöneticiler Ahmet Dinç, İsa Ataç, Şehmus Yiğit, Celal Ape, Nazık Kök ve M. Latif Nezhepoğlu'nun ifadeleri alındı.
Muş'un Bulanık ilçesinde HADEP ve ilçe kaymakamlığı tarafından düzenlenen Newroz kutlamaları hakkında soruşturma başlatıldı. "Kürtçe slogan atıldığı ve Kürtçe türkü söylendiği" gerekçesiyle açılan soruşturma çerçevesinde Bulanık Emniyet Müdürlüğü, aralarında HADEP Bulanık Gençlik Kolları Başkanı Remzi Demiralp, Rüstem Gedik Beldesi Başkanı Orhan Özer'in de bulunduğu 15 kişinin ifadesini aldı.
Kaynaklar : İnsan Hakları Vakfı yıllıkları, Evrensel, Emek, Özgür Gündem, Özgür Ülke, Demokrat, 2000'de Yeni Gündem gazeteleri.