Koronavirüs Nasıl Yayıldı? Genetik Dedektiflik Hikayeleri ve Teoriler
*Görsel: aimeamiami
CNN International'da Robert Kuznia ve Drew Griffin imzasıyla hazırlanan makale virüsün çıkış noktası konusunda bilim dünyasının kaydettiği aşamalarını ve makaledeki deyimiyli "genetik dedektiflik hikayesi"ni aktardı.
Makaleyi aktarıyoruz:
Tüm dünyayı tahrip eden yeni koronavirüsün kökenleri hakkındaki bilgi boşluğu, fantastikten şüpheciye her türlü teori için verimli bir zemin sağlıyor.
Çinliler tarafından üretilen bir biyo-silahtı. ABD Ordusu virüsü Wuhan'a getirdi. Bir kazada bir laboratuvardan şişeden çıkan bir cin gibi sızdı. Wuhan'daki bir yaban hayatı pazarında kök saldı.
Bilim insanları, milliyetçi komplo teorilerine karşı çıkma konusunda uluslararası çapta birleştiler. Fakat yine de, virüs yayıldığından bu yana en olası zanlı konusunda uzlaşamadılar: Wuhan'da vahşi hayvanların kafeslerde tutulduğu pazar. Yarasa ile enfekte olmuş bir hayvanın - belki de bir pangolin'in - ilk insanı enfekte ettiğine inanılıyor.
Bunun nasıl başladığı gerçeğinin ortaya çıkması zor. Ancak CNN, salgının kökenleri hakkında yarım düzineden fazla virüs uzmanıyla konuştu, hepsi Covid-19'un kaynağını bildiğini iddia eden herkesin tahminden öte geçmediğini düşünüyor.
Bilim insanları, Çin veya ABD yönetimlerinin yeni koronavirüsü - SARS-CoV-2'yi kamuyla kasten tanıştırdığına dair sıfır kanıt olduğunu söylüyor.
Bugüne kadar tek şey muhtemel görünüyor: Virüs yarasalardan geldi.
Columbia Üniversitesi halk sağlığı lisans okulunda profesör olan ve pandemik potansiyeli olan hayvan konakçılarındaki virüsleri araştıran PREDICT'in (küresel bir bilim programı) kilit üyelerinden Dr. Simon Anthony, "en basit, en açık ve muhtemel açıklama bu" diyor.
"Laboratuvar kazası" teorisi
Bu tezi savunanlar, insanlar ve vahşi hayvanların bir arada olduğu bu kalabalık pazarların kanlı yapısının pazarları en olası suçlu haline getirdiğine inanıyor.
Bundan şüphe duyanlar ise, bilinen ilk hastaların çoğunun bu pazarlara doğrudan maruz kalmadığını gösteren hakemli bir çalışma olması gerektiğini söylüyor.
Başka bir bomba teori ise ilk olarak Şubat ayı başında Çinli bir araştırmacı tarafından ortaya atıldı ve 31 Mart'ta Fox News sunucusu Tucker Carlson tarafından da savunuldu.
Bu teori Wuhan'daki hayvan pazarının yakınlarında yarasalar üzerinde çalışan iki laboratuvardan birinde bir kaza olduğunu öne sürüyor.
Söz konusu haber için röportaj yapılan uzmanların büyük çoğunluğu teorinin kanıtlarla desteklenmediğini savundu.
Ancak kimyasal biyoloji profesörü ve Rutgers Üniversitesi'nde çalışan biyo-silah uzmanı olan Richard Virright, laboratuvar kazası teorisinin güvenilir olduğunu savundu.
Virright, Pazar günü e-mail yoluyla CNN'e verdiği demeçte "Virüsün bir laboratuvar kazası yoluyla insanlara bulaşmış olma olasılığı göz ardı edilemez ve reddedilmemeli" dedi.
Virüs avcıları yarasalarda hem fikir
Her durumda, araştırmacılar koronavirüsün "zoonotik yayılma" olarak bilinen bir fenomen olan bir hayvandan insana atladığını kabul ediyorlar.
Şubat ayının başlarında Çinli araştırmacılar, Nature dergisinde - en güvenilir bilim dergilerinden- "2019-nCoV'nin tüm genom seviyesinde bir yarasa koronavirüsü ile yüzde 96 aynı olduğunu" belirten bir makale yayınladı.
Şubat'ın ilerleyen günlerinde, ABD ve dünyanın dört bir yanından 27 halk sağlığı bilimcisi Lancet'e (haftalık tıp dergisi) komplo teorilerini kınayan bir mektup yazdı.
Mektupta "Komplo teorileri, bu virüse karşı mücadelede küresel işbirliğimizi tehlikeye atan korku, söylentiler ve önyargılar yaratmaktan başka bir şey yapmıyor" notu düştüler.
Lancet'daki makalede uzmanlar, "bu koronavirüsün, diğer birçok patojen gibi, vahşi yaşamdan kaynaklandığı sonucuna varma teorisini destekleyen bilimsel kanıtları" gösterdi.
Zooonotik yayılmayı izleyen kar amacı gütmeyen sağlık kuruluşu EcoHealth Alliance başkanı Daszak, "Covid-19'un kökeninin yarasalarda olduğundan eminiz" açıklaması yaptı ve ekledi: "Bizim tam olarak bilmediğimiz virüsün nereden kaynaklandığı -hangi yarasa türü olduğumu tam olarak bilmiyoruz."
Bu genetik bir dedektif hikayesi.
Yarasadan insana mı yoksa önce başka bir hayvana mı atladı?
Araştırmacılar, on binlerce kişiyi öldüren virüsü vahşi doğada henüz yakalanmamış bir yarasa kadar izlemeyi umuyorlar.
Başka bir tartışma kaynağı, Covid-19'a neden olan virüsün doğrudan yarasadan insana geçip geçmediği ya da arasında bir "ara" hayvan olup olmadığıdır.
Daszak, bir yarasanın piyasaya sürülen bir çiftlik hayvanını enfekte ettiğine ve viral enfeksiyon için en mükemmel inkübatörlerden biri olan bir pazarda nsanlarla birlikte tutulduğuna inanıyor.
Daszak, "Bir Batılı olarak Çin'e ilk kez girdiğinizde, bir yaban hayatı pazarına gitmek ve bu büyük hayvan çeşitliliğinin, çıkarılmış bir bağırsak yığını ile üst üste kafeslerde yaşadığını ve sonra yere atıldığını görmek biraz şok yaratıyor" diyor ve ekliyor:
"Tezgahlara doğru yürürken, dışkı ve kan üzerinde kayarsınız. Bunlar virüslerin yayılması için mükemmel yerlerdir. Sadece orada değil, insanlar orada çalışıyor ... Çocuklar orada oynuyor. Aileler neredeyse orada yaşıyor."
Londra Zooloji Derneği'nden Profesör Andrew Cunningham, söz konusu pazarların, son 30 yılda daha yaygın hale geldiğini söylediği vahşi yaşamdan zoonotik yayılma olaylarına neden olma konusunda başlıca aday olduklarını söylüyor ve şöyle devam ediyor:
"Vahşi hayvanları vahşi doğada yakalayıp bir araya getirirseniz onları ileride virüs fabrikaları haline getirebilirsiniz, bu hayvanlar pazarlardaki insanlarla yakın temastalar ve nispeten hijyenik olmayan insanlar tarafından kesiliyorlar."
Fakat yine Lancet dergisinde yayınlanan bir makale bu olasılık hakkında şüphe yarattı. Çalışma, bilinen resmi verilerle doğrulanmış ilk 41 hastanın üçte birinin pazara doğrudan maruz kalmadığını gsteriyor.
Bunlar arasında semptomlarının 1 Aralık'ta ortaya çıkmaya başladığını bildiren "ilk hasta" da var.
Makaleye konu olan raporda "İlk hasta ile daha sonraki vakalar arasında epidemiyolojik bağlantı bulunmadı" bilgisi yer alıyor.
Columbia Üniversitesi'nde bir mikrobiyoloji profesörü olan Vincent Racaniello, CNN'ye "Bence insanlar zaten enfekte olmuş bir pazarda bulundu" diyor.
Çoğu uzman pazar teorisini reddediyor
Columbia Üniversitesinden Anthony de Racaniello başka bir teori daha sunuyor: Salgının kaynağı bir çiftçi.
"Yarasalarda bulunan bu virüsler bağırsak virüsleridir ve guano dediğimiz yarasa dışkısını döküyorlar" dedi ve ekledi: "Ve bir yarasa mağarasına giderseniz, guano ile doludur. Birçok ülkedeki çiftçiler tarlalarını gübrelemek için guanoyu hasat ederler."
Racaniello, enfekte olduktan sonra bir çiftçinin veya bir arkadaşının Wuhan'a geldiğini ve diğer insanlara bulaşmaya başladığını düşünüyor.
"Çin'de yarasal yiyebileceğinizi biliyoruz - bu başka bir senaryo. aAma guano hasat eden bir çiftçinin veya ahırında bir yarasa ile karşılaşan bir çiftçiden bulaşmasından daha olası olduğunu düşünmüyorum."
Racaniello, pazar teorisi konusundaki şüpheciliğini şöyle tekrarlıyor:
"Salgının başlarında ... herkes ıslak pazardan çıkan şeyden bahsediyordu.Ve şimdi verilerin gerçekten doğru olup olmadığını sorgulandığını düşünüyorum."
Uzman, 2003 SARS salgınının gizeminin bile çözülmediğini de vurguladı.
Uzun yıllar boyunca, SARS virüsünün bir yarasadan Çin'deki bir gıda pazarındaki bir kişiyi enfekte eden bir ara konağa - kedi benzeri bir misk - sıçradığına inanılıyordu. Ancak 2013'te yapılan bir araştırma - 2017'de bir takiple desteklendi - 2003 koronavirüsünün de doğrudan bir yarasadan insana atlayabileceğini öne sürüyor.
Uzman, "Bunlardan hangisinin gerçekten doğru olduğunu bilmiyoruz," didoyr..
Belki de, pazar teorisinin en güçlü reddi, Rutgers Ebright'tan geliyor.
Doktor CNN'e, "Pazarın salgın virüsünün kökeni ile hiçbir bağlantısı olmadığı açık, aksine sadece tam bir ay önce Wuhan'da başka bir yerde başlayan bir salgının amplifikasyonu ile ilgiliydi" açıklamasını yapıyor.
Ebright ayrıca, iki Çinli araştırmacının virüsün Wuhan pazarı yakınındaki iki laboratuvardan birinden "sızmış olabileceği" teorisini de tam olarak dışlamıyor.
Ebright, virüsün genom dizisinin herhangi bir "insan manipülasyonu imzası" gösterdiğine inanmadığını söylerken, bir laboratuvar çalışanının yanlışlıkla enfekte olma riski olduğunu söyledi.
CNN, Ebright tarafından değinilen noktaları bağımsız olarak doğrulayamadı ve bu teorinin ana yazarlarından - Botao Xiao - CNN'in e-postalarına ve yorum isteyen telefon çağrılarına yanıt vermedi.
ABD-Çin gerilimi virüs avcılarını yavaşlatıyor
Makalede adı geçen laboratuvarlardan biri olan Wuhan Viroloji Enstitüsü, 19 Şubat'ta virüsün laboratuvarından kaynaklandığı yönündeki önerileri şiddetle reddeden bir açıklama yayınladı.
Açıklamada, virüsün laboratuvardan sızdığı teorisinin, "saha araştırmacılarımıza büyük zarar veren ve acil bilimsel araştırmalarımızı ciddi şekilde bozan" yanlış söylentilerden biri olduğu söylendi.
Reddettiği diğer söylentiler arasında "virüs insan yapımı", "Hasta sıfır (ilk hasta) enstitüden geldi" ve "Çin ordusu enstitünün kontrolünü ele geçirdi" gibi söylentiler de var.
Çin hükümetindeki yetkililer, virüsün kaynağının bilinmediğini ve diğer ülkelerin kendilerine "bulaşmayı" durdurması gerektiğini söylüyor.
"Virüsün kaynağı acilen bulunmalı"
Dışişleri Bakan Yardımcısı Luo Zhaohui, Mart ayı sonunda "Aslında, Covid-19'un kaynağı bilimsel bir konu" dedi ve ekledi:
"Mesleki ve bilimsel görüşleri dinlememiz gerekiyor. DSÖ, virüsleri belirli ırklara, ten renklerine veya coğrafi alanlara bağlamanın kaçınılması gerektiğini defalarca vurguladı. Bu aynı zamanda uluslararası uzlaşma."
ABD ve Çin arasındaki virüsün kökenleri üzerindeki gerilimler - her iki taraftan da yanlış bilgi suçlamaları ile birleşti - dünyayı sakatlayan aynı seyahat kısıtlamaları ile topraklanan virüs avcılarının çalışmalarını yavaşlatıyor.
Çin'de çalışan virüs avcısı Daszak, "Yarasa virüsünün girdiği ve daha sonra insanlara girmesine izin verdiği bir hayvan olan bir ara konak varsa, virüs hala bu konakta olabilir," dedi ve ekledi:
"Ve bu konaklardan yüzlerce, binlerce var ve belki de virüs hala orada. Salgından kurtulsak bile, virüsün yeniden ortaya çıkma şansı var ve bunu çabucak bulmamız gerekiyor ."
(PT)
*Çeviren: Pınar Tarcan/bianet.