Kaf Dağı'nın Ardındaki Bedenler: Canan ile Söyleşi

Feminist sanatçı Canan “Sanat, Sokak, Bedensellik” başlıklı söyleşide toplumda ve sanatta beden algısı, katı kimliklere karşı bireysel özgürleşme ve kolektif bilinçaltı üzerine konuştu.

Canan’ın İstanbul’da 70 bin kişiyle buluşan “Kaf Dağı’nın Ardında” sergisini anlattığı söyleşi, 20 Aralık Perşembe günü Sabancı Üniversitesi İstanbul Politikalar Merkezi tarafından Minerva Han’da düzenlendi. Söyleşinin moderatörlüğünü Asuman Suner yaptı.

“Kaf Dağı’nın Ardında”

“Kaf Dağı’nın Ardında” sergisi başlığını Arap ve Fars kozmolojisinin efsanevi Kaf Dağı'ndan alıyor ve Canan’ın heykel, fotoğraf, baskı, nakış, video, yerleştirme ve minyatür eserlerinden oluşuyor.

Sergi “Cennet”, “Araf” ve “Cehennem” olarak üç kata ayrılıyor ve bu temalardan yola çıkarak ışık/gölge, iyi/kötü, içsel/dışsal, gerçeklik/hayal, aydınlık/karanlık gibi ikiliklere dayanan ve insan ruhunun bastırılmış yönlerini, gerçeküstü yaratıkları ve arketiplere dayanan figürleri ele alıyor.

Canan serginin başlığındaki Kaf Dağı metaforunu şu şekilde açıkladı:

“Kaf Dağı mitolojik bir tanım, içinde ejderhaların, anka kuşlarının, şeytanların, ye’cüc me’cüclerin olduğu efsanevi, ulaşılmaz bir dağ. Ben Kaf Dağı’nı aslında ‘kafa’ olarak tanımlamıştım, ulaşılmaz alanlarımız, bilinçaltımız... İnsan zihnini, beynini, varoluşunu nasıl algılayabileceğimiz üzerinden gittim.”

“Mutlu olmak politik bir edim”

Canan mutlu olmanın politik bir edim olduğu üzerinde durdu. Sezgiler ve duyguların kolektif düşüncede bastırılmasını eleştiren Canan, özgürleşmek için bireysel özgürlük ve bireysel düşünceye odaklanmak gerektiğini söyledi:

“İnsan politik kimlikleri ya da bireyselliğin dışında kolektif kimlikleri kendilerinde taşıyorsa bu, bir anda insanları bireyselliğini bırakmaya, kolektif bir tartışmaya götürüyor. Ben buna son iki senedir karşıyım. Bireyin mutlu olmasının politik bir edim olduğunu düşünüyorum ve kolektif düşünce biçiminin insanların bireysel özgürlüğünü, bireysel düşünce üretimini engelleyen bir şey olduğunu düşünüyorum.”

“Ayışığında Yıkanan Kadınlar”, 2017 (arter.org.tr)

Canan kolektif düşüncenin katı prensiplerinin “toplumsal kimliklerle karşıdaki kişiyle bir ego yarışına, takım yarışına, kimlik yarışına” dönüşerek “kendini ötekileştirmeye, karşıdakinin kendini ötekileştirmesine izin vermeye ve karşıdakini ötekileştirmeye” sebep olduğunu söyledi.

Canan bu yüzden sezgisel, bedensel, duygusal bir var oluşun getirdiği bir özgürleşme anlayışı önerdi. Clarissa Estes’in Kurtlarla Koşan Kadınlar kitabına gönderme yaparak şunları söyledi:

“Biz çocukluktan itibaren sezgilerimize yabancılaşıyoruz. Sezgilerimiz her zaman bastırılmıştır, sezgilere güvenmek öğrenilmemiştir. Bu size aslında kendi varoluşunuza dair güvensizlik ve ihanet duygusu getirir. Kaçmanız gereken yerden kaçmanız gerektiğini öğrenemezsiniz. Bağırmanız gereken yerde tepki gösteremezsiniz.”

Kibele, Şahmaran ve Şehretün’nar

Sergide Canan kişisel olanın politik olduğu düşüncesinden hareketle eserlerinde bedenselliği ve kendi bedenini kullanıyor. Sergide kendi bedeniyle temsil ettiği ana tanrıçalar “Cennet”te “Kibele” (2000), “Araf”ta “Şahmaran” (2010), “Cehennem”de "Şehretün'nar" (2011) üç sergi katındaki farklı bilinç halleri arasında yönlendirme yapıyor.

Canan, söyleşi sırasında eserlerinde kendi bedenini, çıplaklığı kullanmasının “cesaret istediği” yorumlarına şu şekilde cevap verdi:

“Sanat üretirken cesareti düşünmüyorsunuz. ‘İzleyiciler bunu görecek’ duygusuyla üretim yapılmaz. Öncelikle kendinizi özgür bırakmanız lazım. Bedenim bana en yakın olan şey, bir malzeme olarak öncelikli ve sadece bir malzeme değil, bir duygu.

“Ben bu işleri yaparken bir feminist olarak kadın bedenini kıymetlendirmeyi, her hâlinin mükemmel olduğunu söylemeyi, kilosunu ıvırını zıvırını sonuna kadar savundum. Birçok sergide ‘Bu çirkin kadını buraya neden koydunuz?’ diyenler, küçümseyenler, aşağılayanlar oldu. Bu tür tepkilere karşı sonuna kadar durdum ama insan bilinçaltı, bir şekilde o toplumsal önyargıyı kendine karşı kullanıyor. Siz farkına varmadan sürekli kendi bedeninizi eleştirmeye başlıyorsunuz. Bu insanın kafasında çelişki yaratan bir şey.”

“Beden sadece güzellik, güzellik sadece imge değil”

Toplumsal önyargıların insanların kendi bedenlerine yabancılaşmasına sebep olduğunu söyleyen Canan, kendi bedenini toplumsal bakış açısıyla görmenin, sanatını da izleyicinin gözüyle görmenin özgürleşmek ve denge kurmak için kurtulmak gereken şeyler olduğunu açıkladı:

“Kendi bedenimi kıymetlendirmek, kendi bedenimi sevmek, bu dengeyi kurmak ‘Böyle de mutluyum ama kilo verince musmutluyum’ demek değil. Başkalarının belirlediği, idealize ettiği beden oranında değil, kendi bedenim ve her haliyle barışık olmam önemli. Beden sadece güzellik değil, güzellik de sadece imge değil. Yaşanmışlık. Bir insana güzellik veren bazen yaşanmış acılardır, çizgilerdir, bir bendir, simetrinin bozulmasıdır, göğsünün sarkmasıdır. Bazen de güzelliği bir bakışla, iki muhabbetle tanımlarsınız.”

“Cennet”, 2017 (arter.org.tr)

Canan, hamile bedenini kutladığı “Kibele” eserinde temsil ettiği ana tanrıça Kibele’nin mitolojide aslında çift cinsiyetli olması üzerinden mitolojide de insanda da “eril ve dişil alanların bir arada bulunduğunu” söyledi. “Cennet” (2017) adlı yerleştirmede “kadın, erkek ve çift cinsiyetli figürler” dönüyor ve duvara yansıyan gölgeleri birbirlerine karışıyor.

Canan “Gökkuşağındaki tüm renkleri birleştirdiğinizde ten rengi elde edersiniz” dedi ve “Cennet”te kullandığı gökkuşağıyla queer varoluşa gönderme yaptığını açıkladı:

“Kaos GL’de hiçbir insanın yüzde yüz heteroseksüel ya da eşcinsel olmadığı hakkında bir yazı okumuştum. Bu bedenimizdeki eril ya da dişil, heteroseksüel ya da eşcinsel enerjiler için de bu şekilde. Evren makrokozmossa beden de bir mikrokozmos ve bizi insan yapan bu enerjiler.” (EÖ/HK)