Kadın Kavramları Dizini İçin İlk Adım Atıldı
Moderatörlüğünü Kadın Eserleri Kütüphanesi (KEK) Yönetim Kurulu Üyesi Füsun Akatlı ile gazeteci, yazar Nevval Sevindi'nin yaptığı toplantıya İmece Kadın Kooperatifi, Pazartesi Dergisi, Mavi Kalem Derneği, Filmmor Kadın Kooperatifi, Kadın Dayanışma Vakfı (KADAV), Amargi Kadın Dayanışma Kooperatifi ve bianet katıldı.
5 bin kavram hedefleniyor
Dildeki cinsiyetçiliği arındırmak için ABD ve Avrupa'dan sonra Türkiye'den de çok sayıda kadın kurum ve kuruluşu ile üniversitelerin katılımıyla başlatılan çalışmanın dört yılda tamamlanması planlanıyor.
Çalışma sonucunda dildeki cinsiyetçi kavramların ayıklanarak beş bin kavramlı bir "Kadın Thesaurus"unun oluşturulması hedefleniyor. Katılımcılar, erkek egemen dilin çok çeşitli şekillerde yeniden üretildiğini, kitapların, bilimin bu konuda masum olmadığını, hatta bu zihniyetin sürdürülmesine hizmet ettiğini ortaya koydu.
Dilde cinsiyet ayrımcılığını ortadan kaldırmaya dönük çalışmanın ilk toplantısında KEK Yönetim Kurulu Üyesi Şeyda Talu, dizin çalışması hakkında bilgi verdi. İlk Kadın Dizin Çalışması'nın ABD'de, ikincisinin Avrupa'da gerçekleştirildiğini ifade eden Talu, Türkçe'deki cinsiyetçi kavranılan arındırılması çalışmasının dört yılda sonuçlandırılmasını hedeflediklerini söyledi.
Talu kadın gazetecilere, üniversitelerdeki kadın araştırmacılara ve çeşitli çevrelere çağrı yaptıklarını vurgulayarak haziranda geniş bir toplantı yapacaklarını söyledi.
Bilgi Belge Yönetim Uzmanı Sönmez Taner Latince kökenli "Thesaurus" sözcüğü hakkında bilgi verdi ve sözcüğün "hazine, depo anlamına geldiğini ve kavramlar grubu, deyimler hazinesi olarak da Türkçe'ye çevrilebileceğini söyledi.
Taner: Thesaurus'un amacı bilgi kaybını önlemek
Thesaurus çalışmalarıyla ilgili olarak dünyadaki ve Türkiye'deki örneklerinden söz eden Taner, İngiltere'de yayınlanan "Roget's Thesaurus of English Words and Phrases" adlı dizinin, 153 yıldır en çok satılan kitaplar listesinde yer aldığını belirterek, bugüne kadar 30 milyonun üstünde satıldığı bilgisini verdi.
Taner, Thesaurus standartlarının durup dururken çıkmadığını, tetikleyen unsurlar olduğunu açıkladı:
"İlk kez 1970 yılında Polonya'nın başkenti Varşova'da Thesaurus kongresi yapıldı. Halen İngiltere'de Thesaurus standartlarının gözden geçirilmesi ve genişletilmesi çalışması yapılıyor. Thesaurus'un amacı belirli bir alanda bilginin düzenlenmesi ve erişimini en etkili biçimde gerçekleştirmek, bilgi kaybını önlemektir"
Thesarus'un 3 perspektifi
Taner, Thesaurus'un yazarın dili, indeksçinin dili ve kullanıcının dili ile şekillendiğini söyledi:
"Birincisi belgenin, metnin dilini, ikincisi dokümantasyon dilini ve sonuncusu da erişim ve tarama dilini oluşturur. Cinsiyetçilikten Arınmış Türkçe Kadın Konulu Kavramlar çalışması, bir yandan kadın kavramlar dizini oluştururken, diğer yandan da cinsiyetten de arındırılmış kavramların derlenmesini sağlayacak" dedi.
Gümüşoğlu: Ders kitaplarına 46'dan sonra gelenekçi bakış yerleştirildi
Mimar Sinan Üniversitesi Sosyoloji Bölümü'nden Yrd. Doç. Dr Firdevs Gümüşoğlu'nun "Ders Kitaplarında Cinsiyetçilik" başlıklı sunumu dikkat çekiciydi.
Gümüşoğlu, "Eğitimin güçlendirme aracı olması gerekirken, güçsüzleştirme aracı olması; 1946'lı yıllardan sonraki geleneksel politikaların sonucudur" dedi. Bu tarihten sonra ders kitaplarında gelenekçi bir bakışın yerleştirildiğine dikkat çeken Gümüşoğlu, "Matematik dahil tüm ders kitaplarında bu bakışın yerleştirildiğini gözledim" dedi.
Gümüşoğlu, 1950'lere kadar dildeki eşitlikçilik, 1950'lerden sonra gelenekçi bakışla yer değiştirmiştir. 1950-2000 yılları arasındaki ders kitaplarında kadın dışlanmıştır. 2000'den sonra nispeten düzelme varsa da sayısal eşitsizlik sürüyor" diye konuştu
Sezener: Darwin evrim teorisinde erkekleri korumuştur
Boğaziçi Üniversitesi Yüksek Lisans Öğrencisi Ayşe Sezener de "Bilimin Feminist Eleştirisi" konusunda bilim alanındaki cinsiyetçi teori ve dille ilgili ilginç bilgiler verdi:
"Siyasi düzlem bilimsel teoriye destek oluyor, bilimsel teori de siyasal düzlemi güçlendiriyor" diyen Sezener, Charles Darwin'den Thomas Malthus'a ve Friedrich Engels'e kadar erkek egemen dilin hakimiyetini anlattı.
Özellikle biyoloji alanında örnekler veren Sezener, "Cinsel evrime yansıyan egemen bir dildir. Darvin evrim teorisinde erkekleri korumuştur. Hep alt eden, zapteden erkek böcek türleri anlatılır. Yine avlanan erkek toplayan kadın , teorisi erkek bakış açısıdır. Erkek şovenizmi, Türkçe kitaplarda da var. Ayrımcılığı görünür kılmak ve ayrımcılığın görünür kılındığı yerde bir temizleme yapmak gerekiyor" diye konuştu.
Sperm sanılanın aksine pasiftir ve kaçar
Kadınla ilgili olan her şeyin "pasif, edilgen", erkekle ilgili her şeyin "aktif" ve "hakim" olarak izah edildiğini vurgulayan Sezener, sperm ve yumurta örneğini verdi. Aktif, hızlı ve muktedir olarak yumurtanın dokusunu yırtan sperm hikayesinin 1990'ların başında tersinin ispatlandığını belirtti:
"Aslında spermin zayıf olduğu ve hep kaçtığı tespit edildi, ancak bu bile açıklıkla kabul edilmedi. Eskisi kadar hareketli olmadığı biçiminde yuvarlanarak söyleniyor. Tabi bu hiyerarşik iktidarcı zihniyetten kaynaklanıyor" diye konuştu.
Sevindi: Dildeki cinsiyetçilik kültürel örgütlenme modelleriyle ilişkili
Gazeteci yazar Nevval Sevindi dildeki cinsiyetçiliğin kültürel örgütlenme modelleriyle bağlantılı olduğunu söyledi:
"1960'lara kadar topluma inen, 70'lerde sınırlanan, 80'lerde ise hiçbir kültürel örgütlenmenin kalmadığı bir ortam egemendir. Sadece ev içi, kahveler ve genelevler kalmıştır. Cinsiyet ayrımcılığı çok yaygınlaşmıştır. Dildeki bunun yansımasıdır."
Konuşmacılar kadının toplumsal statüsünü belirleyen hakim zihniyetin eğitim, bilim gibi alanlarda kendini nasıl yeniden ürettiğini vurguladılar.
Toplantı cinsiyetçilikten arındırılmış Türkçe kadın dizini için çeşitli kadın kurum, kuruluş ve akademisyenlerine çağrı yapılması ve toplantıya katılanların hangi konularda katkı yapacaklarının tespit edilmesiyle sona erdi. Bir sonraki toplantının haziran ayında yapılması planlandı.(AD)