Görme Engelliler Seçimde Nasıl Oy Kullanacak?

Görme engellilerin 24 Haziran seçimlerinde nasıl oy kullanacağı belirsiz. Engelsiz Erişim Derneği Başkanı Engin Yılmaz, görme engellilerin tek başına oy kullanmasını sağlayacak gerekli altyapının hazırlanmasını talep ediyor.

Yıllardır tek başına oy kullanma hakkı için mücadele eden görme engelliler, yasal mevzuata göre ancak refakatçi eşliğinde oy kullanabiliyor. 298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun’un 93. maddesinin 2. fıkrası şöyle:

"Körler, felçliler veya bu gibi bedeni sakatlıkları açıkça belli olanlar, bu seçim çevresi seçmeni olan akrabalarından birinin, akrabası yoksa diğer herhangi bir seçmenin yardımı ile oylarını kullanabilirler. Bir seçmen birden fazla malule refakat edemez.”

Anayasa’nın 67 maddesi ise gizli oy hakkını garanti altına alıyor: “Seçimler ve halkoylaması, serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy, açık sayım ve döküm esaslarına göre, yargı yönetim ve denetimi altında yapılır.”

Referandumda tek başlarına kullandılar

Engelsiz Erişim Derneği ve Boğaziçi Üniversitesi Görme Engelliler Teknoloji ve Eğitim Laboratuvarı (GETEM) 2017 referandumunda kendi olanakları ile görme engellilerin tek başlarına ve erişilebilir biçimde oy kullanabilmeleri için birleşik oy pusulası ebatlarında bir şablon hazırladı. Yüksek Seçim Kurulu da bu şablonun kullanılmasına izin verdi.  Böylece ilk kez görme engelliler oylarını refakatçi olmadan kullanarak, gizli, eşit ve serbest oy kullanma hakkına sahip oldular.

Ancak bu konuyla ilgili yasal bir değişiklik yapılmadığı için 24 Haziran seçimlerinde nasıl bir yol izleneceği belirsizliğini koruyor.

“Her şeyden önce bu bizim anayasal hakkımız”

Engelsiz Erişim Derneği Başkanı Engin Yılmaz, görme engellilerin tek başına oy kullanabilmesinin altyapısının yasal olarak güvence altına alınması gerektiğini söyledi:

“Konuyla ilgili BİMER’e [Başbakanlık İletişim Merkezi] başvurarak seçimlerde görme engellilerin refakatçi olmadan tek başına oy kullanabilmesinin altyapısının sağlanmasını talep ettik. Bu konuda biz de dernek olarak referandumda olduğu gibi şablon sistemi yaratılması için destek vermeye hazırız. Ancak esas talebimiz, her seçimde yaşadığımız bu hak ihlalini ortadan kaldıracak yasal bir güvence sağlanması. Çünkü bu her şeyden önce bizim anayasal hakkımız. Anayasa’da herkesin gizli oy kullanma hakkı var. Hele ki böyle, bir oyun bile önemli olduğu kritik seçimlerde hem kendimiz zor durumda kalmak istemiyoruz hem de kimseyi töhmet altında bırakmak istemiyoruz. Oyun gizli olmasının genel bir sebebi var. Kişi oyunu yakınıyla dahi paylaşmak istememe hakkına sahip. Kaldı ki geçen seçimlerde çocuğunun değil, kendi oy tercihini kullanan ailelerin itiraflarını duyduk. Mahremiyet en demokratik hakkımız. Eşit, erişilebilir, engelsiz yaşam bunu gerektiriyor. Erişilebilirlik dediğimiz kavram kişinin kimseden yardım almaksızın bir şeyleri başarabileceği ortamın sağlanmasıdır. Refakatçi ya da  yardımcı vermek, hiçbir çözüm yoksa ve kişi istediği takdirde başvurulacak bir tedbir olmalı. Esas amaç kişinin tek başına hareket etmesidir. Biz referandumda tek başına oy kullanmanın özgürlüğünü tatmış bireyler olarak bunun olabileceğini de gördük. Bu mümkün, yeter ki irade ortaya konulsun. Dünyayı yeniden keşfetmeye gerek yok. Avrupa Parlamentosu’nda da seçimler şablon sistemiyle yapılıyor. Elektronik oy sistemi yoksa şu anda en yaygın kullanılan yöntem bu.”

Lokman Ayva konuyu AYM’ye taşımıştı

Bu konuyla ilgili Aralık 2017 tarihli Anayasa Mahkemesi kararı da mevcut. İki dönem AKP’den milletvekilliği yapmış Beyaz Ay Derneği Başkanı görme engelli Lokman Ayva, yanında refakatçi bulunmaksızın oy kullanabilmenin altyapısının oluşturulmayarak seçme hakkının ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesi’ne başvurdu.

Ayva başvurusunda serbest, bireysel ve gizli oy kullanamadıkları için her seçimde sürekli hak ihlaline uğradıklarını, refakatçisinden farklı siyasi görüşe sahip olan görme engelli bireylerin gizli ve serbest oy kullanma hakkının güvencesi olmadığını belirtti.

Ancak AYM, muhatabın YSK olduğunu, YSK’ya yapılacak başvurunun şikayetin giderilmesi noktasında makul bir başarı şansı sunabilecek ve çözüm sağlayabilecek nitelikte etkili bir hukuk yolu olduğunu ve iç hukuk yollarına başvurulmadığını belirterek başvuruyu reddetti.

BM Engelliler Sözleşmesi

Türkiye’nin taraf olduğu BM Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme’nin “Siyasal ve Toplumsal Yaşama Katılım”i düzenleyen 29. Maddesi seçimlerin erişilebilir olması ve gizli oy hakkını güvence altına alıyor.

29. maddedeki söz konusu düzenlemeler şöyle:

“(...) (i) Seçim usullerinin, tesislerinin, materyallerinin uygun, erişilebilir ve anlaşılması ve kullanılmasının kolay olmasını sağlamak, 

(ii) Engellilerin, seçimlerde ve referandumlarda baskıya uğramadan, gizli oy kullanmasını korumak (...)” (ŞA)