Geliyeseyfo Vakası

33 Kurşun ile ilgili en somut hikaye ise şöyledir: 30 Temmuz 1943 gecesi, Van-Özalp ilçesi Yukarı Koçkıran köyü, 356 No'lu sınır taşında 33 Köylü yargı kararı olmaksızın öldürüldü. Olay 1948'de TBMM gündemine getirildi. Ancak 1949'da yargılama başlatıldı.

Ateş emrini veren Orgeneral Mustafa Muğlalı suçlu bulundu. Cumhuriyetin kurucu askeri kanadı içinde yer alan Muğlalı aynı zamanda Mustafa Kemal'in de yakın bir arkadaşıydı. Menemen olayının figüranı Nakşilerin kalkışmasını ezmesiyle de tanınıyordu. Muğlalı önce idama çarptırıldı, daha sonra cezasını indirilerek 20 yıl hapse mahkum edildi. Tedavi edildiği askeri hastanede ölünce dosya kapatıldı.

Çalışmada üç soruya yanıt aranmış:

Halk ifadesiyle Geliyeseyfo olarak bilinen 33 Kurşun'un sosyolojik arka planı nedir? Köylüler olayı nasıl hatırlayıp nakletmektedir ve bunun toplumsal hafızadaki yeri nedir? Bütün olarak toplumsal hafızanın unutma ve hatırlama biçimleri nelerdir?

GeliyeSeyfo'da gerçekte sosyo-politik olarak neler olmuştur?

Mustafa Muğlalı'nın ölümüne kadar giden olaylar zincirinde, Muğlalı neden ve hangi biçimde hedef seçilmiş ve nasıl yargılanmıştır?

Çalışmada Hoşap-Kutur-Ağrı-Mahmudiye çevresinde etkin olan ve Cumhuriyet ve devletle farklı biçimlerde eklemlenmiş dört toplumsal etkileşim kalıbı üzerinde çalışılmış: Göçerlik örneği olan ve toplumsal ilişki ağlarını isyan üzerinde kuran Milan Aşireti, ağasız bir aşiret yapısı olarak Küresinler, tarikat ve din üzerinden toplumsal ilişkilerini sağlamlaştırmış Arvasiler, bir ağalık sistemi olarak Birukiler.

Çalışmada aşiretlere dahil olan köy ve yerleşim yerlerinde köylülerle mülakat yapılmış ve görsel antropoloji teknikleriyle bilgi toplanmış, çeşitli tarihi belgeler ve resmi belgeler incelenmiş.

Kutur Deresinden Menemen Ovasına kadar uzanan çalışma 33 Kurşundan yola çıkarak Menemen Olayını, Şeyh Esat Olayıyla Mustafa Muğlalı arasındaki ilişkiyi, Nakşiliğin Cumhuriyetle ilişkilenme biçimlerinin izini sürerken, Cumhuriyet tarihinin farklı güç odaklarıyla ve bu güçlerin çatışmalarının irrasyonel sonuçlarıyla birlikte nasıl ilerlediğini gösteriyor.

Yazar birebir bir neden sonuç ilişkisinde tarihin içinde varolabilir miyiz, geçmişle kurulan ilişkilenme biçimleri, toplumsal sorumluluk, madunun zihninin ve hafızasının maruz kaldığı iktidar baskısı, kolektif suçluluk duygusu gibi bir takım olguları 33 Kurşun Olayıyla tartışırken, basit nedensel okumaların (akronik) ya da micro okumaların geçmişi bütünüyle anlamımız için yeterli olup olmadığına da cevap bulmaya çalışıyor.(AB/NM)