"Dengbejler Suskunluğunu Bozdu"
"Hrant Dink Anısına Atölye Çalışmaları"nın bu yılki konusu "İfade Özgürlüğü". Atölyenin üçüncü gününün ilk oturumunda "Müziksel İfade" konuşuldu.
Kolaylaştırıcılığını İstanbul Teknik Üniversitesi öğretim üyesi Paul Whitehead'in yaptığı toplantıda, tartışmacı İTÜ öğretim üyesi Robert Reigle, konuşmacılar ise İTÜ öğretim üyesi ve Kardeş Türküler üyesi Dilek Özer ve Leiden Üniversitesi öğretim üyesi Wendy Hamelink idi.
"Şarkıların içeriği yıllarca denetlendi"
"Müziksel İfade ve Önündeki Engeller" başlıklı konuşmasında Özer, toplumda etkileme gücüne sahip olan müziğin hem yasalarla hem de toplum baskısıyla sansüre uğradığını söyledi.
"Toplumların kendilerini ifade ettiği yollardan biri olan müziğin engellenmesi, aslında ifade özgürlüğünün elinden alınmasının yanında kültürel hayatın içine katılımın engellenmesi anlamına da geliyor. Müzik sansürünün bir kısmı yasalarla uygulanırken, diğer kısmı aile, toplum ve din tarafından üretildi."
Özer, müzikte albümlere getirilen sansürlerin Türk Ceza Kanunu'nun (TCK) Türklüğe hakaret, suçu ve suçluyu övme ve Terörle Mücadele Kanunu'nun (TMK) örgüt propagandası yapma suçları gerekçe gösterilerek yapıldığını söyledi.
"2004'e kadar sadece telif haklarını incelemesi gereken Kültür Bakanlığı'na bağlı Denetleme Kurulu, yıllarca şarkıların içeriklerini sansürledi. Artık bu kurul kaldırıldı. Umarım baskılar sonan erer."
"Dengbejler 20 yıl sonra tekrar sahnede"
"Kürtler ve Dengbejler" başlıklı konuşmasında Hamelink, 1980 darbesinden sonra oluşan baskı ortamında susmak zorunda kalan Dengbejlerin 2000'lerde tekrar sahneye çıktıklarını söyledi.
"Deng Kürtçe'de ses, bej ise söylemek anlamına geliyor. Mardin ve Urfa'da çalgıyla da şarkı söyleyen dengbejler var, ama genelde çalgısız söylenen bir tür."
Hamelink, Dengbejlerin uzun yıllar susmasının erkeklerde Kürt halkı ve Kürtçeye yönelik baskılardan, kadınlarda ise aile ve toplum baskısından kaynaklandığını iki dengbejle yaptığı röportaj üzerinden anlattı.
"Dengbej Mahmut 55 yaşında; tüm yaşamını bir köyde geçirmiş. Ustasını düğünlerde tanımış. İhtilalle birlikte tüm kasetlerini nehre atmış. 2001'e kadar ağzını bıçak açmamış. Bazen evde akşamları tek başına sabaha kadar şarkı söylemiş. Korku ortamından dolayı dengbejiyi unutmayı tercih etmiş."
"Kadın dengbejler toplum baskısıyla susmuş"
"Dengbej Fatma şarkı söylemeyi annesinden öğrenmiş. Kadınlar sadece bahçeye çıktıklarında söylerlermiş. Kamusal ortamda söylemeleri mümkün değilmiş. Evlendikten sonra bırakmış. Kendisi devlet tarafından değil ama ailesinin baskısıyla susmak zorunda kalmış. Ancak 2000'lerde o da tekrardan söylemeye başlamış. Kadınlara verilen bu hakların da PKK'nin mücadelesi sayesinde olduğunu düşünüyor."
Hamelink, günümüzde birçok müzisyenin dengbejleri referans göstererek gelenekselle moderni birleştirdiklerini söyledi. Bir kesimin ise en iyi Dengbejlerin hayatta olmadığını ve bu geleneğin de sona erdiğini düşündüklerini belirtti. (NV/ŞA)