Bu Peribacasının Ömrü Ne Kadar?

"Dikkat, kaya düşebilir yaklaşmayın!"

Peribacalarıyla ünlü Kapadokya'da turistik bazı yerlerde böyle tabelaya rastlamak mümkün.

UNESCO'nun doğal ve kültürel miras listesinde yer alan Kapadokya'daki peribacalarının dünyada eşi benzeri yok.

Peki, milyonlarca yıl önce sel suları ve rüzgarın tüflerden oluşan yapıyı aşındırmasıyla oluşan peribacaları ne kadar korunuyor?

Öncelikle kaç tane peribacası olduğu, hangilerinin korunması gerektiğine dair kapsamlı bir envanter çıkarılmış değil. Sadece 300 peribacası Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın gözetiminde Nevşehir Müzesi'ne zimmetli.

Peribacaları bir yandan rüzgar erozyonu nedeniyle doğal süreç içinde aşınıyor, bir yandan insan eliyle özellikle otel yapımlarında bozuluyor, bir yandan ise titreşimden (yollar ve diskolar) etkileniyor.

Kızılrmak nehrine yapılan baraj ve hidroelektrik santrallerinin de aşınmayı arttırdığı iddilar arasında.

Bölge halkı diskoların kaldırılması, çok fazla araba geçen yolların kapatılması gibi basit önlemler dahi alınmazken yüksek maliyetli koruma gerektiren mühendislik yöntemlerine başvurulmamasını "olağan" karşılıyor.

İddialara göre, yerel yönetimlerde "Nasıl olsa yenisi oluşur, doğal süreç içinde yıkılıyor, yapacak bir şey yok" gibi bir algı var.

Çökme sonucu üç kişi ölmüştü

Doğal bir mirasın yok olmasının yanında, peribacalarının yıkılması hayati tehlike de taşıyor.

Geçen sene turistleirn yoğun olduğu Zelve Ören yerinde kaya parçası koptu, gece olduğu için ölen olmadı. İki yıl önce Ürgüp'te  25 metre yüksekliğindeki peribacası aniden bir butik otelin deposuna çöktü. Sabah saatleri olması nedeniyle can kaybı yaşanmadı. 2007'de ise yine Ürgüp'te Temenni Tepesi'nden kopan büyük kaya kitlelerinin Harem Disko'nun üzerine çökmesi sonucu üç kişi hayatını kaybetti.

Oysa bu iki olaydan önce 2003 yılında Hacettepe Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü'nden Prof. Dr. Erçin Kasapoğlu, belediyenin isteği üzerine peribacalarının nasıl korunması gerektiğine dair bir rapor hazırladı. Yetkilileri alınması gereken önlemler konusunda uyardı. Ancak geçen süre zarfında bu öneriler "bütçe yetersiz" denerek uygulanmadı.

"Diskolar kapanmalı, araç sokulmamalı"

Kasapoğlu, peribacalarının yenilerinin ancak milyonlarca yılda oluşabileceğinin altını çizerek korunamamalarını yerel yönetimlerin ilgisizliğine ve denetimsizliğine bağladı.

Rüzgar erozyonundan çok kolay etkilenen peribacalarının kısa vadeli olarak ilk elden "titreşime" karşı korunması gerektiğini söylüyor.

"Yüksek sesle müzik yapan diskolar kapanmalı. Göreme Milli Parkı'nda olduğu gibi üzerinden bir sürü araba, kamyon geçen yolların güzergahı değiştirilmeli. Peribacalarının olduğu turistik yerlere araç sokulmamalı. Avrupa ve Amerika'da böyle durumlarda sadece engelli ve yaşlılar için golf arabaları gibi araçlar kullanılır.

"Temenni Tepesi'nde kaya düşmesinin nedeni etrafının çimler ekilerek park alanı haline getirilmesiydi. Çünkü peribacalarına sızan sular da aşınmaya neden oluyor; kesinlikle sudan arındırılmalı. Otel olarak kullanılacaklar da mutlaka statik denge korunarak yapılmalı.

"Peribacalarından kayaların düşmesine karşı yaralanmaları engellemek için de basamak şeklinde sekmeler yapılmalı ki doğrudan dibe düşsün. Uzun vadeli olarak eski eserleri korumak için geliştirilen şeffaf kimyasal spreyler kullanılabilir. "

"HES'ler olumsuz etkileyebilir"

Baraj ve HES'lerin olumsuz etki edip etmediği sorusuna ise Kasapoğlu "olası bir ihtimal" diyerek şöyle yanıt verdi:

"Peribacalarını oluşturan volkanik malzeme (tüf ya da ignimbrit) kuru ortamda rüzgar erozyonundan daha çok etkilenir. Nem ise bu rüzgar erozyonunu yavaşlatır. Ancak ortamdaki nemin yoğunlaşarak suya dönüşmesi durumunda su volkan ile kimyasal reaksiyona girerek kil oluşumuna neden olur ki bu da bir kimyasal erozyondur ve peri bacalarının dayanımını azaltır. Ve üzerlerindeki 'şapka' olarak tanımlanan  kayaç bloklarının ağırlığı ile çatlayıp kırılmalarına neden olabilir.

"Dolayısıyla bölgede inşa edilen HES'lerin oluşturacağı nemli ortamın peri bacaları üzerinde olumsuz bir etki oluşturması olasıdır."

Ürgüp Belediyesi koruma ile ilgili özel bir çalışmaları olmadığını söyledi. Göreme Belediyesi, belediyenin sadece denetleyici olduğunu Göreme Milli Parkı üzerindeki yolun kapatılmasına dair karar olduğunu ancak "netleşme"diğini söyledi. (NV)