Bir Yayınevinin Portresi: Belge Yayınları 40 Yaşında

Belge Yayınları 40. yılını kutluyor. Belge Yayınları’nın ilk kitabı Ocak 1978’de yayınladığı “Karl Marx ve Friedrich Engels/Hayat ve Eserlerine Giriş” idi.

Ragıp Zarakolu ve Ayşe Nur Zarakolu tarafından kurulan yayınevi, kuruluş etkinliğini 28 Ocak 2002’de aramızdan ayrılan Ayşe Nur Zarakolu’nun 16 yıl anmasıyla birleştirerek  “Özgür Kitap Haftası” olarak duyurdu.

Hafta boyunca Belge Yayınları’nın Cağaloğlu’ndaki bütün kitapları okurlara yüzde 50 indirimli olacak. Ayrıca etkinlik için ölümünün 98’inci yılında, Rosa Luxemburg’un “Ulusal Ekonomiye (Ekonomi Politiğe) Giriş” adlı kitabı hediye edilecek.

Hafta 28 Ocak Pazar günü Ayşe Nur Zarakolu’nun Topkapı Eski Kozlu Mezarlığındaki kabrinde yapılacak törenle sona erecek.

Ayşe Nur ve Ragıp Zarakolu

1977 Sonbaharı’nda kurulan Belge Yayınları, 1990 yılından itibaren Belge Uluslararası Yayıncılık adını aldı.

İki kurucusundan Ayşe Nur Zarakolu, İÜ Maliye Enstitüsü Kütüphanesi yöneticisiydi. ANZ doktora hocası Prof. Kösemihal’in erken ölümü üzerine doktorasına ara verdi. Daha o dönemde üniversitede soluk alınamamaya başlamıştı. Milliyetçi Cephe Hükümeti nedeniyle.

Diğer kurucu Ragıp Zarakolu ise doktora hocası Prof. Dr. Tütengil’in vurulması üzerine, akademik çalışmasını sonlandırıp Belge yayınlarının yanısıra, gazeteciliğe yöneldi. 1979 yılında 36 aydın ile birlikte kurulan Demokrat gazetesinin yöneticilerinden biri oldu.

Belge Yayınları’nın hedefi en baştan itibaren, alternatif tarihi yansıtmak, sessizlerin sesi olmak, ötekileştirilenlerin edebiyatını, temel insan hakları metinlerini iletmek oldu. Yayınevi ayrıca soykırım araştırmalarına özel bir önem verdi. Marenostrum dizisi ile Yunan, Ermeni, Yahudi edebiyatına özel bir yer ayırdı. Bu çalışmalarıyla Belge Yayınları 1999 Abdi İpekçi Türk-Yunan Barış ve Dostluk Ödülü aldı.

Tabuların üzerine gitti

Yeni sesler dizisi ile hapisteki ve sürgündeki yazarlara destek verdi.

Evrensel insan hakları belgelerini yayınladı. Örneğin, Magna Carta’dan günümüze Hürriyet Bildirgeleri, askeri bir yönetim altında, en ağır baskıların yaşandığı 1981’de çıktı. 1982’de 12 Eylül askeri rejiminin devrimci ve demokrat öğretim üyelerini üniversitelerden uzaklaştırması üzerine bir bölümü hapishanede olan akademisyenlerle dayanışmaya girdi.

Belge Yayınları kuruluşundan itibaren tüm tabuların üzerine gitti. Bundan dolayı bedel ödedi ve 40’ın üstünde kitabı yasaklandı ve yargılandı.

Belge Yayınları için tüm tabular, solun tabularını da kapsıyordu tabii. 1982’de sol tabunun üstüne giderek üniversiteden uzaklaştırılan akademisyen Mete Tunçay’ın “Eski Sol Üzerine Yeni Bilgiler” adlı belgesel kitabı derhal yasaklandı.

12 Eylül dağıtımını engelledi

Bu dönemde Belge Yayınları olarak dağıtım yapması engellenince Zarakolu çifti Alan Yayınları’nı kurdu. Akademisyenlere dayanışma örnekleri olarak Murat Belge ve Gündüz Vassaf’ın ilk kitapları; Korkut Boratav ve Alpaslan Işıklı’nın kitapları sayılabilir. Ayrıca Barış Derneği Davası nedeniyle aldığı ceza nedeniyle hapiste Gençay Şaylan, Belge için “Leviathan”ı, Ali Sirmen Camus ve Sartre’dan yaptığı “Ölüm Cezası”nı ve Haluk Tosun ise Beyerchen’in “Nazi Döneminde Bilim/3. Reich’ta Üniversite” tercüme etti.

1990’da ise yayınevinin üzerine gitmeye karar verdiği Kürt tabusuydu. Alan Yayınları bünyesinde İsmail Beşikçi’nin “Devletlerarası Sömürge Kürdistan” adlı kitabını yayınlandı. Aynı yıl Alan Yayınları kapanınca, Beşikçi’nin kitapları Belge etiketi altında çıkmaya başladı. Hemen aynı yıl Beşikçi’nin “Dersim Jenosidi” adlı kitabı yayınlandı.

1993’te ise irdelenen tabusuydu. O yıl “Ermeni Tabusu” adlı Yves Ternon’un kitabı yayınlandı.

1996’da ise Pontos soykırımı tabusu konu edindi. Georg Andreadis’in sözlü tarih kitaplarını yayınlamaya başladı. Abdi İpekçi ödülü sahibi Andreadis 1998 Aralığında “persona non grata” (istenmeyen insan) ilan edildi. Türkiye’ye giriş yasağı 20 yıl, ölene kadar devam etti.

Belge militarizm tabusuna karşı ise, İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün (HRW) 1990’larda insani ve hukuk ihlalleri, yani savaş suçlarına karşı raporunu yayınladı. Çevirmen Ertuğrul Kürkçü ve yayıncı Ayşe Nur Zarakolu TSK’ya hakaretle suçlandı ve mahkum oldular. Türkiye AIHM’de bu ceza nedeniyle mahkum oldu.

Gizlenen tarihi açığa çıkartmak

Belge Yayınları daha sonra Birinci Dünya Savaşı sırasındaki Osmanlı-Almanya ilişkilerinin üzeri örtülen kısımlarını ele aldı: Lothar Rathman’ın “Berlin-Bağdat” adlı kitabı, Ernt Werner’in “Osmanlılar/Büyük Bir Devletin Doğuşu”, Rowohlt’un Resimli Biyografiler dizisinden ise, Kafka, Reich, Brecht ve diğerlerinin biyografilerini yayınladı.

Bu dönemde Brecht, Seghers, Döblin’in, Lukacs’ın, Hegel’in, Marx’ın, Rosa Luxemburg’un, Liebknect’in, Arnim Wegner’in, Franz Werfel’in vd. eserlerini yayınladı. Eva Gropler’in “Antisemitizmin Tarihi”ni yayınlandı.

Belge Yayınlarının kardeş kuruluşu Ulusal Yayıncılık Kollektifi, 12 Eylül’den sonra çıkan ilk Marksist akademik dergi olan ve 1990 yılına kadar devam eden “11’inci TEZ”i yayınlamaya başladı.

Ayşe Nur Zarakolu'na ödül

Yayınlama Özgürlüğü için verdiği sürekli mücadele nedeniyle Belge Yayınları, 1995’te Türkiye Yayıncılar Birliği’nin ödülüne layık görüldü.

Ayşe Nur Zarakolu, Terörle Mücadele Kanunu nedeniyle hapse giren ilk yayıncı oldu.

1998 yılında İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinin ve Frankfurt Kitap Fuarının 50. Yıldönümü vesilesiyle Ayşe Nur Zarakolu’na Uluslararası Yayıncılar Birliği’nin (IPA-  International Publishers Association) ilk Yayınlama Özgürlüğü Ödülü verildi. Almanya Yayıncılar Birliği (The German Publishers and Booksellers Association) ise, bunun onuruna eski İrlanda Cumhurbaşkanı ve Birleşmiş Milletlerin ilk insan hakları komiseri olan Mary Robinson’un önsözü ile 20 bin basılan iki dilli bir kitap yayınladı.

Pasaportu zamanında verilmeyen Ayşe Nur Zarakolu adına ödülü oğlu Sinan Zarakolu aldı ve konuşmasını okudu. 2007 yılında Türkiye Yayıncılar Birliği’nin Belge Yayınları’na layık gördüğü Düşünce Özgürlüğü ödülünün konuşmasını ise oğlu siyaset bilimci Deniz Zarakolu yapacaktı. 2017 yılında İnsan Hakları Derneğinin Belge yayınlarına verdiği Düşünce Özgürlüğü ödülünü ise oğlu mimar Sinan Zarakolu alacaktı.

Ayşe Nur Zarakolu’nun ölümünden sonra yayınevinin editörlüğünü Yasemin Gedik, Attila Tuygan, Deniz Zarakolu ve Sait Çetinoğlu’nun editör yardımcılığı ile Ragıp Zarakolu yürüttü.

Ragıp Zarakolu'nun tutuklanması

Ragıp Zarakolu 2011’de yaptığı bir konuşma nedeniyle, oğlu Deniz Zarakolu ve Prof. Dr. Büşra Ersanlı ile birlikte tutuklanınca yayınevinin editörlüğünü, Uzun Yürüyüş dergisi ve Tohum Yayınları editörü olan ve bu nedenle birçok basın davasında yargılanmış olan Mehmet Ali Varış ve Maden Mühendisleri Odası yöneticilerinden Ahmet Batmaz üstlendi. Halen yayınevinin yardımcı editörlüğünü Mehmet Ali Varış ve Sinan Zarakolu yürütüyor.

Belge Yayınlarının eş kurucusu Ragıp Zarakolu misafir yazar olarak halen İsveç’te yaşıyor. 2017 Mayıs’ında Belge Yayınlarında 2 bin 500 kitaba bandrol olmadığı gerekçesi ile el konuldu. 2017 Ekiminde Frankfurt Kitap Fuarı açılışında Merkel ve da katıldığı açılış törenindeki konuşmasında Alman Yayıncılar Birliği Başkanı Heinrich Riethmüller, yazar Aslı Erdoğan ve Belge Yayınları eşkurucusu Ragıp Zarakolu’nu selamladı.

İnsan Hakları Derneği 2003 yılından itibaren Ayşe Nur Zarakolu Düşünce Özgürlüğü Ödülleri vermeye başladı. Ödül Zarakolu’nun doğum tarihi olan 9 Mayıs’ta veriliyor. (HK)