AİHM: Zorunlu Din Dersi Eğitim Hakkı İhlali

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), zorunlu din derslerinin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ne (AİHS) ek 1 nolu Protokol'ün "eğitim hakkı"nı düzenleyen 2. maddesine aykırı olduğunu söyledi.

Dahası, mahkeme, Türkiyeli Hıristiyan ve Musevi çocukların din dersinden muaf tutulmasını sağlayan 1990 tarihli Milli Eğitim Bakanlığı kararının da "inanç özgürlüğü"nü güvence altına almaya yetmeyeceğini belirtti.

Türkiyeli hakim Rıza Türmen'in de aralarında bulunduğu yedi hakimin verdiği kararda mahkeme, bu uygulamanın varlığının din derslerinde ayrımcılık yapıldığını gösterdiğini de ekledi. 

Alevi ailenin başvurusu 

Alevi olduğunu söyleyerek çocuğunun zorunlu din derslerinden muaf tutulması talebi 5 Ağustos 2003'te Danıştay'ca reddedilen Hasan Zengin ve kızı Eylem'in  başvurusunda mahkeme "Türkiye'nin tazminat olarak eğitim sistemi ve ulusal yasalarını Protokolün 2. maddesiyle uyumlu hale getirmesi"ni istedi.

Buna göre hükümet ya din derslerini zorunlu olmaktan çıkaracak, ya da müfredatın tüm inançlara eşit mesafede durmasını sağlayacak. Fakat ikinci yol seçilse dahi uzmanlar varolan inanç zenginliğini tamamen ve eşit biçimde kapsamanın mümkün olmadığını söylüyor. Sorunun farkında olan hükümet geçtiğimiz günlerde konuyu tartışmaya açmıştı.

Sorunun Türkiye'de örgün eğitimdeki din eğitimi müfredatının uygulanma biçiminden kaynaklandığını belirten mahkeme, hükümetin yargılama masrafı olarak 2 bin 900 avroyu başvuru sahiplerine ödemesine de hükmetti. Hükümetin üç ay içinde itiraz hakkı bulunuyor. Zengin, 2 Ocak 2004'te Strasbourg mahkemesine başvurmuştu.

İnancına göre eğitim hakkı 

AİHS'e ek 1 nolu Protokol'ün "Eğitim Hakkı" başlıklı 2. maddesi şöyle:

"Hiç kimse eğitim hakkından yoksun bırakılamaz. Devlet, eğitim ve öğretim alanında yükleneceği görevlerin yerine getirilmesinde, ana ve babanın bu eğitim ve öğretimin kendi dini ve felsefi inançlarına göre yapılmasını sağlama haklarına saygı gösterir."

Türkiye'de din dersleri 1980 askeri darbesi sonrasında hazırlanan 82 Anayasası'nın 24. maddesiyle zorunlu hale getirildi.

Kararda "laiklik"e vurgu yok 

Hasan Zengin, başvurusunda ailelerin çocuklarına inançlarıyla uyumlu bir eğitim aldırma hakkının İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi gibi uluslararası anlaşmalarla güvence altına alındığını vurguladı.

Zorunlu din ve ahlak kültürü derslerinin "laiklik" ilkesine de aykırı olduğunu iddia eden Zengin, Aleviliğin İslamın yorumlarından biri olduğunu fakat derslerin esas olarak Sünni İslam öğretisini içerdiğini vurguladı ve ek protokol 2. maddenin yanı sıra AİHS 9.  maddeye –din ve vicdan özgürlüğü- de aykırı olduğunu iddia etti.

"Sadece Sünni İslam öğretiliyor" 

Türkiye'de yoğun bir Alevi nüfus bulunduğunu vurgulayan mahkeme, ders müfredatını, ders kitaplarını ve MEB yönergelerini inceleyerek "derslerin demokratik bir toplumda olması öngörülen çoğulculuk ve objektiflik ilkelerine uymadığını" söyledi:

• Ders kitapları ve müfredat İslam'a diğer inançlardan daha fazla yer veriyor. Özellikle Hz. Muhammed ve Kuran'a yoğunlaşıyor. Çocukların Kuran'dan sureler ezberlemeleri bekleniyor.
• Müslümanlıkla ilgili sadece genel bilgiler değil, ibadet şekilleri, kültürel ritüeller, hac gibi konuları da içeriyor. Bununla birlikte çocuklara Alevi inancının ritüelleri ve ibadet şekilleri hakkında hiçbir bilgi verilmiyor.

"Gayrı müslimlere muafiyet ayrımcılığın kanıtı" 

İkinci olarak mahkeme eğitim sisteminde ailelerin çocuklarının inançlarına uygun eğitim alabilmesi için uygun yöntemler sunup sunmadığına baktı.

Hıristiyan ve Musevi çocukların derslerden muaf tutulabilmesinin yeterli olmadığını belirten mahkeme şöyle dedi:

"Bu karar derslerin sözü geçen inanca sahip insanları rahatsız edeceğini gösteriyor. Eğer ders söylendiği gibi tüm inançlara eşit mesafedeyse bunu sadece Müslüman çocuklara zorunlu kılmak için bir sebep olmazdı. Ayrıca ailelerin bu muaffiyeti almak için inançlarını okul yöneticilerine açıklamak zorunda bırakılmaları, açık bir kararın olmaması nedeniyle de yöneticilerin bu talepleri keyfen reddetme olasılığının bulunması bu yöntemin vicdan ve inanç özgürlüğünü güvence altına almak için doğru bir yol olmadığını gösterir." (EÜ/NZ)