Mêran di sala 2019ê de herî hindik 328 jin kuştine

Vedat Yildirimî metnê di nava vîdeoyê de xwendiye. Em spasiya wî dikin

Ji bo nûçeya tirkî / ingilîzî bitikîne

Li gor nûçeyên bianetê di navbera 1ê Kanûna Paşiyê û 31ê Kanûna Pêşiyê ya 2019ê, ji rojnameyên herêmî û neteweyî, ji malper û ajansan berhev kirîn, mêran di sala 2019ê de herî kêm 328 jin û pitik jî di nav de 15 zarok kuştine, tecawiz li 51 jinan kirine. Mêran bi zorê karê seksê li 712 jinan daye kirin. tacîz li 232 jinan kiriye, istismara cinsî li 279 zarokên keç kiriye.

Mêra di heman salê de ya kêm 630 jin birîndar kirine. Medyayê ragihandiye ku mirina herî kêm 139 jinan “biguman” e.

Mêran di şeş salên derbasbûyî de herî kêm 1699 jin kuştine, 2705 jin jî birîndar kirine. Mirina herî kêm 12 jinan di medyayê weke “kuştinên failên wan nediyar” hatine weşandin.

Mêran di sala 2019ê de hewl daye herî kêm 20 jinan bikujin. Gefa mirinê hêrî kêm 23 jinan xwariye. Medyayê jinên trans jî tê de mirina herî kêm 30 jinan weke “xwekuştin”, “hewldana xwekuştinê”, û “mirina bigûman” belav kiriye.

Kuştin

Mêran di sala 2019ê de herî kêm 328 jin kuştine. Mêran di heman salê de pitik jî di nav de 15 zarok û herî kêm 29 mêrên ku di dema kuştina jinan de li bal wan bûne kuştine. 19 jin ne welatiyên Tirkiyeyê bûne.

Rêjeya kuştina jinan li gorî par ji sedî 29 zêde bûye. Rêjeya tundkariya mêran jî li gorî sala 2018ê ji sedî 51 zêde bûye.

Mêran jin li ku kuştine?

Mêran 171 jin li nava malan, 84 jin li kolan, kargeh, daristan û rêya hatûçûnê ango li qadên civakî kuştine. Cihên ku mêran 73 jin lê kuştine di çapemeniyê de nehatiye nivîsandin.

Mêran ji sedî 52yê jinan li nava mala, ji sedî 26ê jinan li li kolan, kolan, kargeh, daristan û rêya hatûçûnê ango li qadên civakî kuştine. Cihên ku mêran ji sedî 23yê jinan lê kuştine di çapemeniyê de nehatiye nivîsandin.

Kê jin kuştine?

Hevjînên ji sedî 56ê jinan ew kuştine.

Di sala 2019ê de herî hindik hevjîn/hevjînê bi mehra melayî/hevjînê kevn 185 jin kuştine. Mêr/yarê berê 44 jin kuştine. Bav, kur û xizmên din ên 39 jinan ew kuştine. Kesên nenas 9 jin, polîsekî jinek, mişteriyekî jinek, cîranan çar jin, hevalan neh jin, xwediyê karî jinek, dizê ku ketiye malê jinek û xwediyê malê jinek kuştine. Di çapemeniyê de nehatiye nivîsandin ku mêrên 27 jin kuştine nas an na.

Mêran jin çawa kuştine?

Mêran ji sedî 52yê jinan bi çekên gulexwer, ji sedî 28ê jinan bi alavên birrek kuştine. Mêran ji sedî 11ê jinan derb kirine an jî zehr dane wan û kuştine.

Mêran 170 jin bi çekên gulexwer, 91 jin jî bi alavên birrek kuştine. Mêran 37 jin şewitandine, bi ava asît, jehrîkirine, derb lê dane û îşkence kirine û ew kuştine. Mêran di sala 2019ê de herî hindik 20 jin fetisandine/xeniqandine û kuştine. Çapemeniyê şêweyê kuştina herî hindik 10 jinan nenivîsandiye.

Mêran jin bi çi sedemê kuştine?

Di çapemeniyê de hatiye nivîsandin ku mêran ji sedî 16ê jinan ji ber “nexwestine veqetin”, ji sedî 9ê jinan jî ji ber “hesûdiyê” kuştine.

Mêran di sala 2019ê de 54 jin ji ber “nexwestine veqetin”, 28 jin ji ber “hesûdiyê”, 21 jin ji ber sedemên “aboriyê”, neh jin ji ber “nehiştiye hevjîn keç/kurê(n) xwe bibînin, neecibandiye, zordestî lê kiriye” kuştine. Heşt jin jî ji ber ku “keça wan nexwestiye li hev bên” kuştine.

Medyayê nenivîsiye bê ka mêran herî hindik 192 jin ji ber çi kuştine. Mêrekî jinek ji ber ku di dema ezmûnê de ew hişyar kiriye kuştiye, du jin piştî êrîşeke zayendî, sê jin jî di dema diziyê de kuştine.

Pêvajoya hiqûqî

Du polîs û cendermeyek fail bûn. Temenê failekî di bin 18yan de bû.

Herî hindik 337 mêran jin kuştine.  Di hin bûyeran de ji yekî zêdetir fail hebû.

Tenê 93 fail hatine girtin. Çapemeniyê ji bo 54 failan gotiye, “hatiye desteserkirin”, “xwe radest kiriye”, ji bo 54 failan jî gotiye “xwekuştiye”, ji bo 15 failan gotiye “baz da”. Ji bo du failan nivîsandiye ku “lê digerin”, ji bo 16 failan gotiye “serbest mane”, ji bo failekî jî nivîsandiye ku “lêpirsînname hatiye amadekirin.” Pêvajoya hiqûqî ya herî kêm 25 failan di çapemeniyê de nehatiye nivîsandin.

Bajarên ku jin lê hatine kuştin

Kuştina zarokan

Mêran di sala 2019ê de bi armanca ku ziyanê bigihînin jinan an jî tola xwe hilînin, herî hindik 15 zarok kuştine.

Hinek ji wan pitik bûne. Du zarok afganî bûne. Zarokek xwedî sendroma downê bûye.

Bavan 10 zarok, xalan du zarok, birayan du zarok, kurxal/kurapan zarokek kuştiye.

Zarokên ku hatine kuştin û çapemeniyê navên wan nivîsandine

A.D., Efkan B., K.K., Nadiv Q., Maryam Q., Sude Naz A., Z.Y.

Pêvajoya hiqûqî

Şeş fail hatine desteserkirin. Çapemeniyê ji bo çar failan nivîsandiye ku “baz dane”. Çapemeniyê rewşa herî hindik a pênc failan nenivîsandiye.

Tecawiz

Li gor agahîyên bianetê ji rojnameyên herêmî û neteweyî berhev kirîn, mêran di meha Kanûna Paşiyê de herî kêm tecawiz li 51 jinan kiriye. Di pênc bûyerên tecawizkirinê de jin hatine xespkirin. Gefa mirinê herî hindik li sê jinan hatiye kirin ku behsa bûyera tecawizê nekin.

Jinek ku tecawiz lê hatiye kirin, trans bûye. Yek jê jî ne welatiya Tirkiyeyê bûye. Yek ji hêla dîtinê ve xwediyê pêdiviyên taybet bûye, yek jî ji hêla hiş ve xwediyê pêdiviyên taybet bûye.

Failek veterîner-akademîsyen yek jî dersdar bûye.

Kê tecawiz li jinan kiriye?

Herî hindik di sê bûyeran de ji yekî zêdetir fail hebûn.

Jinan 32 tecawizkar nas nedikirin. Cîran/hevkarê 6 jinan, hevjîn/yarê pênc jinan tecawiz li wan kirine. Xal/bira û xizmên din tecawiz li pênc jinan, dizê ketiye malê tecawiz li jinekê, dersdar/akademisyenan tecawiz li du jinan, mêrekî ku ji bo karî bang lê kiriye tecawiz li jinekê, mêrekî ku li ser medyaya civakî ew nas kiriye tecawiz li jinekê kiriye. Çapemeniyê nenivîsandiye bê ka mêrên tecawiz li şeş jinan kirine nas in an na?

Mêran li ku tecawiz li jinan kiriye?

Mêran li nava malê tecawiz li 21 jinan, li klînîka veterîneriyê, li park, daristan, kolan û cihên din ên civakî tecawiz li 22 jinan kiriye. Çapemeniyê cihên ku mêran tecawiz li heşt jinan kiriye nenivîsandiye. 

Pêvajoya Hiqûqî

33 fail hatine girtin. 14 fail hatine desteserkirin. Ji bo sê failan lêpirsînname hatiye amadekirin. Heşt fail şandine edlileyê, ber destê dadgehê. Herî hindik sê fail bi şertê kontrola edlî serbest bûne. çapemeniyê ji bo failekî nivîsandiye ku “baz daye”, ji bo yekî din gotiye “lê digerin”. Çapemeniyê rewşa hiqûqî ya failekê nenivîsandiye.

Tacîz

Mêran di sala 2010an de herî kêm taciz li 232 jinan kiriye. Du jin hollendî, yek jî fasî bû. Jinek kêmendam bû.

Sê mêrên ku ji girtîgehê “bidestûr” derketine, tecawiz li jinan kiriye.

Kê jin tacîz kirine? 

Jinan 120 mêrên taciz li wan kirîye nas nedikirin. Doktor, rektor, lêkolîner, polîs, gardiyan, dadwer, diransazekî ku di rastiyê de ne diransaz bûye tacîz li herî hindik 90 jinan kiriye. Xizmên sê jinan, mele, waiz û yên weke wan tecawiz li sê jinan kiriye. Çaqemeniyê nenivîsandiye ku mêrên tacîz li 15 jinan kiriye nas in an na.

Mêran bi çi awayî tacîz li jinan kiriye?

Herî kêm 188 jin bi devkî/fizîkî hatine tacîzkirin. Herî kêm bi rêyên telefonan û medyaya civakî 25 jin tacîz kirine. Fotograf-vîdeoyên 10 jinan kişandine û ew tacîz kirine. Mêran bi nîşandana organê xwe yê cinsî heşt jin taciz kirine. Midaxele li dirêjbûna dawa kirasê jinan kirine.

Pêvajoya hiqûqî

Tenê 30 fail hatine desteserkirin. 47 mêr hatine desteserkirin. Derbarê 12 failan de ti karekî yasayî nehatiye kirin. Lêpirsînname ji bo 22 failan hatiye destpêkirin.

23 fail hatine girtin, jinan an jî xizmên jinan heft fail kuştine. Cihê karî yê herî kêm sê failan hatiye guhertin. Biryara girtina li malê ji bo failekî hatiye derxistin. Çapemeniyê ji bo du failî gotiye “baz dane”. Çapemeniyê ji bo failekî gotiye “dest ji kar hatiye kişandin”. Ji bo failekî jî nivîsandiye ku doz lê hatiye vekirin. Pênc fail hatine dersînorkirin. Biryara dûrxistinê ji bo du failan hatiye dayîn. Pêvajoya hiqûqî ya herî hindik 76 failan di çapemeniyê de nehatiye aşkerekirin.

Istismara li zarokan

Di sala 2019ê de, mêran ya kêm taciz li 279 zarokan kirine, hin ji zarokên taciz lê hatîn kirin kur bûne.

Sê zarok jê sûriyeyî bûn. Çar zarok ji wan ducanî bûne û di encama vê istismar derketiye holê.

Kê zarok istismar kirine? 

Zarokan 184 tewanbar nas nedikirin. Dersdar, midûrên dibistanan, ajokarên serwîsên dibistanan jî tê de karmendan tacîz li 43 zarokan, bav, zirbav û birayên wan herî hindik tacîz li 25 zarokan, xwediyê karan tacîz li du zarokan, diransazekî tacîz li zarokekî, xebatkarên şaredariyan tacîz li pênc zarokan, cîranên wan tacîz li pênc zarokan kirine. Çapemeniyê nenivîsandiye bê ka kesên tacîz li 41 zarokan kirine nas in an na.

Mêran li ku zarok tacîz kirine?

Mêran li cihên weke dibistan, bexçeyên dibistanan, market, kursa quranê ango qadên civakî tacîz li 154 zarokan, li malan tacîz 41 zarokan û bi rêya medyaya civakî tacîz li 12 zarokan kirine. Medyayê cihên istismara cinsî ya li 62 zarokan hatiye kirin nenivîsandiye.

Pêvajoya hiqûqî

166 fail hatine girtin. Herî hindik 76 jê hatine desteserkirin. Lêpirsînname ji bo neh failan hatiye amadekirin. Çapemeniyê ji bo sê failan gotiye “baz dane”, ji bo şeş failan gotiye “lêdigerin”. Herî hindik 14 fail serbest bûne, çapemeniyê pêvajoya hiqûqî ya sê failan nenivîsandiye. Ti karekî yasayî, hiqûqî ji bo şeş failan nehatiye kirin. Giliyê sê failan hatiye kirin. Sê fail ji kar hatine dûrxistin. Çapemeniyê ji bo failekî nivîsandiye ku xwe kuştiye. Malbat/xizmên zarokan pênc fail kuştine. 90 roj cezayê girtina li malê dane failekî.

Tundkarî/birîndarkirin

Di Sala 2019ê de, mêran tûndkarî li 630 jinan kiriye. Mêran malên herî hindik çar jinan şewitandiye yan jî xwestiye bişewitînin ku tundkarî li van jinan kiriye.

Herî hindik şeş jin trans bûne ku mêran tundkarî li wan kiriye. Di nava van tundkaran de polîs û notirvan jî hebûn. Jinên ku xwestine giliyê tundkaran bikin dema çûne qereqolê, gotinên homofobîk ji wan re hatiye gotin. Karmendan sûcên nefretkirinê kirine.

Digel biryara parastin û tedbîra li ser wan, tundkariya li ser herî hindik 16 jinan berdewam kiriye. Mêran îşkenceya sîstematîk herî hindik li heşt jinan kirine. Çapemeniyê rewşa herî hindik 12 jinên ku tundkarî li wan hatiye kirin bi gotina “xetereya li ser wê berdewam dike” ragihandiye.  

Herî hindik pênc jinên ku mêran tundkarî li wan kiriye ne tirkiyeyî bûne (Urdin, Fas, Sûriye…).  Tenê sê jin ji ber tundkariyê xistine stargehê.

Kê tundkarî li jinan kiriye?

Hevjîn/hevjînê kevn/destgirtî/destgirtiyê kevn/hevjînê bi mehra melayî tundkarî li 427 jinan; jinan 32 mêrên ku tundkarî li wan kiriye nas nedikir; bav, kur ango xizmên din ên 42 jinan tundkarî li wan kiriye. Ajokarên texsiyan tundkarî li heşt jinan, cîranên wan tundkarî li 10 jinan kirine. Xwediyên karî yên herî hindik ê sê jinan, hevalên pênc jinan tundkarî li wan kiriye. Çapemeniyê nenivîsandiye bê ka jinan mêrên tundkarî li wan kiriye, nas dikin an na.

Pêvajoya hiqûqî

63 fail hatine girtin. Herî hindik 120 fail hatine desteserkirin. Çapemeniyê rewşa herî hindik 70 failan bi gotinên “lêpirsînname hate amadekirin”, “lêpirsîn berdewam dike” ragahindiye. Ti karekî yasayî an jî qanûnû ji bo herî hindik heft failan nehatiye kirin.

Jinên ku tundkarî li wan hatiye kirin an jî xizm/malbatên wan herî hindik heşt faîl kuştine. Çapemeniyê ji bo rewşa 18 failan gotiye, “baz daye”, ji bo 20 failan gotiye “lê digerin”. Biryara dûrxistinê ji bo sê failan hatiye standin. Cezayê pirtûkxwendinê dane failekî. Cezayê girtina li malê dane failekî.

Jinan giliyê herî hindik 20 failan kiriye.

Ti karekî yasayî yan jî qanûnî ji bo failên ku tundkarî li jinên trans kirine nehatiye kirin, lêpirsînname ji bo jinan hatiye vekirin.

Karkerîya seksê yê mecbûrî 

Mêran di sala 2019ê de ya kêm li 712 jinan karê seksê daye kirin. Temenê 5an di bin 18an de bû ku zarok in. Sê ji wan jî ji hêla hiş ve xwediyê pêdiviyên taybet bûne.

389 jinên ku ji bo karê seksê hatine mecbûrkirin ne welatîyên Tirkiyeyê bûne. Herî hindik sê jin bi zora çekan neçarî karê seksê hatine kirin.

Pêvajoya hiqûqî

225 fail hatine girtin. Çapemeniyê ji bo 304 failan gotiye “hatine desteserkirin. Lê pêvajoya piştî desteserkirinê nehatiye ragihandin. 107 fail serbest bûne. Çapemeniyê ji bo 21 failan gotiye “doz lê hatiye vekirin”, herî hindik ji bo sê failan jî gotiye “reviya ye”. Cezayê pereyan li çar failan hatiye birîn. Çapemeniyê rewşa hiqûqî ya herî hindik 20 failan ranegihandiye. (EMK/FD)