Siyasetmedara sosyalîst Rosa Luxembûrg di nivîsa xwe de behsa dîroka 1ê Gulanê kiriye. Hin stranên ku li ser kedê, karkeriyê û 1ê Gulanê hatine strîn hene.
Beriya niha bi 132 salan li bajarê Chicagoyê ya DYAyê karker ji bo ku di rojê de tenê 8 saetan kar bikin dest ji kar berdan. Di encama guleberdana polîsan de gelek karker mirin û gelek ji wan jî birîndar bûn. Sala 1889ê biryar hat girtin ku 1ê Gulanê weke roja yekîtî, têkoşîn û piştgiriya karkeran bê diyarkirin. Ji wê rojê û heta îro ev roj tê pîrozkirin. Li Tirkiyeyê û Kurdistanê jî bi dehan sal in ku karker car caran di bin qedexeyan de car caran bi destûrê vê rojê pîroz dikin. Bi sedema 1ê Gulanê Roja Karkerên Cîhanî, nivîsa siyasetmedara sosyalîst Rosa Luxembûrgê ya Sibata 1894ê nivîsandiye, bi Kurdî diweşînin.
Her weha em cî didin çend stranên bi Kurdî yên li ser vê rojê hatine gotin.
Luxembûrg: Karker tenê li ser pîrozbahiya ji bo rojekê fikirîbûn
“Yekem car karkeran li Avustralyayê cejna proleteran ji bo di rojê de tenê 8 saetan kar bikin weke amûrek bi kar anîn. Karkerên Avustralyayî sala 1856ê li hemberî karkirina 8 saetan xwenîşandan li dar xistin, civîn û şahî çêkirin û biryar dan ku rojekê dest ji kar berdin. Ji bo wê jî li ser roja 21ê Nîsanê biryar girtin. Karkerên Avusturalyayî bi niyet bûn ku tenê sala 1856ê vê biryarê bi cî bînin. Lê ev pîrozbahiya pêşiyê, bandoreke gelekî mezin li girseyên proleter ên Avustralyayî kir. Heyecaneke nû di nava wan de çêkir û bi vê re biryar hate girtin ku ev pîrozbahî her sal çêbibe.
(…)
Karkerên Amerîkayî li ser rêça karkerên Avustralyayî çûn û ji bo 1ê Gulanê ya sala 1886ê biryar girtin ku rojekê dest ji kar berdin. 1ê Gulanê, 200 hezar karkeran li Amerîkayê dest ji kar berdan û daxwaz kirin ku di rojê de tenê 8 saetan kar bikin. Di encama fişarên yasayî de û bi çewisandina polîsan re, çend salan piştî vê, pêşî li xwenîşandaneke bi vî awayî hate birîn. Lê dîsa jî sala di 1888ê de karkeran ji bo ku di 1ê Gulanê sala 1890ê de xwenîşandanekê li dar bixin biryar standin.
Di vê navberê de tevgera karkeran a li Ewropayê jî bihêz û zindî bûbû. Ev bihêzbûn û zindîbûn di encamê de hişt ku sala 1889ê Kongreya Karkeran a Navnetewî kom bibe. 400 delege beşdarî vê kongreyê bûn û di kongreyê de biryar hate standin ku ji bo di rojê de tenê 8 saetan kar bikin bixebitin. Li ser vê biryarê, nûnerê sendîkayên Fransî, karkerê Bordeauxî Lavigneyê pêşniyar kir ku, li hemû welatan di heman demê de dest ji kar berdin û vê daxwazê bînin ziman. Nûnerê karkerên Amerîkayî bal kişand ser wê biryara rêhevalên xwe ku wê di 1ê Gulanê ya 1890ê de dest ji kar berdin û Kongreyê biryar girt ku vê dîrokê weke roja proleterya ya karkeran pîroz bikin.
Beriya 30 salan, karkerên Avûstralyayî di rastiyê de tenê li ser pîrozbahiya rojekê fikirî bûn. Kongreyê biryar girt ku, karkerên hemû welatan, 1ê Gulanê ya 1890î ji bo di rojê de tenê 8 saetan kar bikin, bi hev re xwenîşandanan çêbikin. Kesî behsa wî tiştî nekir ku ev pîrozbahî wê di salên din de jî berdewam bikin. Helbet ti kesî wê gavê nedizanî ku wê ev fikir weke çirûskekê vêkeve û wê bi ser keve û çîna karkeran di demeke kurt de wê xwedî li vî fikrî derkeve. Li gel vê, careke bi tenê pîrozbahiya 1ê Gulanê bes bû ku 1ê Gulanê her sal bê pîrozkirin û ev weke hewcedarî bê dîtin.
Di 1ê Gulana pêşiyê de daxwaz hat kirin ku di rojê de tenê 8 saetan kar bikin. Lê piştî bidestxistina vî tiştî jî dawî li pîrozbahiya 1ê Gulanê neanîn. Heta ku têkoşîna karkeran a li hemberî bûrjûvazî û çîna desthilatdar berdewam bike û heta ku hemû daxwazên çîna karkeran neyên qebûlkirin wê 1ê Gulanê bibe roja ku çîna karkeran van daxwazan her sal bîne ziman. Û dema ku rojên baştir hatin, dema ku çîna karkeran a cîhanê rizgar bû, ihtimaleke mezin wê gavê jî dê 1ê Gulanê, ji bo bîranîna têkoşîna ku di dahatûyê de hatiye dayîn û êşên ku hatine kişandin bê pîrozkirin.”
Hin stranên ku li qadên 1ê Gulanê tên strîn
Ciwan Haco - Kazacok
Koma Dengê Azadî - Karker û Rênçber
Şivan Perwer - Marşa Karkeran a Avûstûryayê
Sirûdî Yekî Ayar
Ûsivê Bira - Tew Canê
Koma Agirî - 1ê Gulanê
Kolektîfa Hunermendên NÇMê - Yek Gulan
Koma Azadî - 1 Gulan
Koma Hevra - Bijî Yek Gulan
(FD)
