Fotograf: Şeva Xelatdayînê / Remi Hostekind
Ji bo nûçeya tirkî bitikîne
Rûşan Fîlîztek, îsal li Fransayê li gel M’Toro Chamou ve Perrine Fifadjiyê hêjayî xelata bi navê “Prix Des Musiques D’ici”yê hatiye dîtin. Çend roj berê li Radio France-ê şevek hate li dar xistin û her sê hunermendan xelatên xwe wergirtin.
Fîlîztek, 4 sal in ku li Parîsê dijî. Li vir hewl dide ku di navbera muzîka kurdî û muzîka cîhanê de têkiliyekê çêbike û muzîka kurdî dê platformê de bide nasîn. Ji bo vê konsertan dide, beşdarî festîvalên muzîkê dibe. Her weha li Zanîngeha Sorbonne-ê li ser muzîkê dixwîne.
Rûşan Fîlîztekî pirsên bianetê yên derbarê xelatê û jiyana wî ya muzîkê û xebatên wî de bersivand.
Çend roj berê tu hêjayî xelata bi navê "Prix Des Musiques D'ici" (Xelatên Muzîkê yên Diasporayê) hat dîtin. Di nava cîhana muzîkê de û li Fransayê çi girîngiya vê xelatê heye?
Li Fransayê gelek festîvalên girîng û mezin ên muzîkê pêk tên. Ew ên ku van festîvalan li dar dixin tên ba hev û xelata “Prix Des Musiques D’ici”yê didin. Tê wateya Xelatên Muzîkê yên Diyasporayê.” Kesên ku li Fransayê ne û bi kategoriya muzîka cîhanê re mijûl in distînin. Sê kesan xelat wergirt. Yek ji wan ez im.
Min li ser navê muzîka kurdî ev xelat wergirt. Ez muzîkjenekî kurda me, ez kurd im. Lê repertûara min gelekî berfireh e. Em sê kes bûn di projeya min de. Hevalekî min ê li fluta Îrlandayê dide, yek jî gîtara flamenkoyê dide li bal min bûn. Lê li vir me besteyên min stra. Yek jî besteya bi navê Ziryabê ya Paco de Luciayî bû ku yek nûnerên herî mezin ê muzîka flamenkoyê ye.
Ji bo te çi wateya vê xelatê heye? Hestên te çi ne?
Merasîma Xelatdayînê
Xelateke gelekî profesyonel e. Beriya ku vê xelatê bistînim jî min performansa xwe li sahneya herî girîng a Fransayê pêşkêş dikir. Yanî min karên gelek profesyoneltir jî kir. Ti daxwazeke min jî nebû ji bo ez beşdarî vê pêşbirkê bibim. Ez ji pêşbirkan hez nakim. Gelek produktrîst hene ku projeyên min dişopînin. Kesên şîrketên wan ên labalê hene ku kesên weke Îbrahîm Maalouf û Trio Jubran anîne hin cihan. Wan xwest ez beşdar bibim. Li ser navê min serî lê dan.
Weke kesekî li diyasporayê dijî, ez li vir nûnertiya muzîk û hebûna kurdan dikim. Dema ez bi muzîka kurdî re mijûl dibim, ne bi temamî muzîka kevneşopiye ya ez dikim. Rola min li vir ew e ku ez hewl didim muzîka kurdî û muzîka cîhanê bînim ba hev. Ez îro vê bi muzîka barokê dikim. Di rastiyê de em hemû repertûaran dixin nava hev. Yek ne dûrîya din e, mod ev e. Lê ev qonax ji bo min gelekî girîng e.
Heta ku tu hatî vê qonaxê, te qonaxên çawa borandiye?
Rûsan Fîlîztek û Solon Lekkas
Li Ewropayê gelek derfet çêbûn ku Rûşen Fîlîztek muzîka cîhanê bizanibe. Bi taybet li Fransayê, Parîsê. Dema ez hatim vir min di filmê Tony Gatlifî de lîst. Min di partiyekê de lawikek stra, li herêmeke çiyayî. Cara pêşiyê min Yewnanî li wir dîtin. Min dengbêjên yewnanî anî Parîsê. Di heman demê de min dengbêjên keldanî, kurd û yewnanî ên li vir anî ba hev. Karên wisa bala min dikişînin. Ew muzîkên ku têkiliya wan bi muzîka kurdî re hene, tînim ba hev. Weke muzîka yewnanî ya erebî. Çar sal in ku li Parîsê me. Ez her gavê bi gel û civakan re rû bi rû têm ku muzîkên cida çêdikin. Ez li gelek deverên Rojhilata Navîn geriyam. Di dema NÇMyê de li ba hevalan ez beşdarî gelek xebatên muzîkal bûm. Paşê bi tena serê xwe ez çûm Rojhilata Navîn, Kurdistan, Iraq, Îran, Ermenistan û Gurcistanê. Min muzîka keldaniyan li Parîsê nas kir. Ez di komîneteya wan de mam. Min di şahiyên wan de lê da. Ez teza xwe li ser wan amade dikim. Bi katalanan, brotonan û baskiyan re…
Di vê cîhanê de kurd li ku ne?
Kurd niha bi şer di rojevê de ne. Bi rolên şervaniyê derdikevin pêş. Ne bi çandê. Gelek sedemên wê hene. Armanca min ew e ku heta ji destê min bê, ez muzîka kurdî û yên cîhanê bînim ba hev. Lê gelek muzîkjen nînin. Min bi xwe înîsiyatîfek wergirt. Roleke polîtîk. Le Monde-ê ev nivîvsandibû. Gotibû “Roleke polîtîk dilîze”. Ez polîtîkayê nakim, ne siyasetmedar im. Lê ji ber karê xwe weke ku ez polîtîkayê dikim, têm hesibandin. Li Fransayê ez di nava derdoreke elît de me. Muzîka min bala wan dikişîne.
Ji bo çi tu ewqas bala wan dikişînî?
Ti kesên din tune. Hene le tunene. Var ama kimse yok aslında. Herkes bi karê çanda dawetan ve mijûl e. Konsert çêdibin lê… Hewldana hunerê ya bîst sîh salên dawiyê yên li Ewropayê, badilhewa çûn. Rûşen mînakek e. Dibe ku bi sedan Rûşen hebin. Em weke jenerasyon, ciwan in. Baweriya min gelekî bi wî tiştî tê, muzîsyenên ciwan ên weke min û Nurhak (Kilagoz) piştî 20 salan wê rewşê diyar bikin. Lê xebatên ku 30 sal in li diyasporayê kedê didin vî karî, projeyên ji bo rabirdûyê bi pêş nexistin.
Li gor nêrîna te di vê mijarê de kêmasî hene?
Belê, kêmasiyeke gelekî mezin heye. Li Ewropayê zêdetirî 3 milyon gel heye. Lê mixabin gelek kêm e xebatên ku dikin. Çand tenê bi avakirina komeke dîlanê ya di dawetan de ava nabe. Ji bo nûnertiya li cîhanê tu çi dikî? Bê mibalexe dibêjim, heke ev gel projeyekê amade ike, wê komisyona çandê zêdetirî yek milyon euroyî butçeyê ji bo wê veqetîne. Par cihû hatin bal min. Xwestin ez tevlî bernameya wan a çandê bibim. Li vir zanîngehek ava kirine. Gelek têkiliyên wan hene. Mazûbaniyê ji gelek komên muzîkê re dikin, ên muzîkên cida amade dikin. Berawerdiya muzîka wan û ya xwe dikin.
Di demên pêş de tê xebatên çawa li dar bixe?
Di demeke kurt de amadekariya albumekê heye. Albumeke enstrumantal e. Ez dengê xwe bi kar tînim. Ez ji xwe re nabêjim dengbêj. Lê stranbêj dibêjim. Lê ez bi şêweyekî cida yê li gorî xwe çêdikim. Ez têkiliya wê û ya orîjînal ji hev nabirim. Ez hewl didim ku beşên gotinî yên muzîka kurdî tevlê bikim.
Rûşan Fîlîztek kî ye?
Bavê min ji Lîcê, ji Amedê ye. Dêya min Tetwanî ye. Ez li Seyhana Edeneyê ji dayik bûme. Di sala 1990î de. Dema 9 salî bûm em hatine Stenbolê. Li vir bi cih bûne. Ez ji bavê xwe hîn bûm, lêdana tembûrê. Ez ji kevneşopiya dawetan im. Ji zaroktiyê ve min li dawetan lê dida. Çi dawetên kolanan, çi yên salonan, çi yên gundan. Paşê min li Konservatuara Zanîngeha Sakaryayê xwend. Li Marmarayê qedand û perwerdeya pedagojîk stand. Di wan salan de ez li NÇMyê xebitîm. Ji sala 2015ê û vir ve li Parîsê me. Li Zanîngeha Sorbonê beşa muzîkolojiyê dixwînim. Li ser rîtuelên muzûka keldaniyan a li dêr û dawetan lêkolînê dikim. (FD)
