Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) Türkiye ofisi, toplumsal cinsiyete duyarlı dil kullanımı ve cinsiyetçi kalıp yargıların kırılmasını sağlamak amacıyla “Toplumsal Cinsiyete Duyarlı İletişim Rehberi” hazırladı.
TIKLAYIN - Rehberin tamamını okuyun
Rehber, “Neden toplumsal cinsiyete duyarlı iletişim?”, “Toplumsal cinsiyet eşitliği nedir?”, “Toplumsal cinsiyet kalıp yargıları”, “Adam kelimesinin genel kullanımı” gibi başlıklardan oluşuyor. Rehber, 12 sayfa.
“Toplumsal cinsiyet her şeyden önce iletişim alanlarında olmalı”
Rehberin giriş bölümünde şöyle deniyor:
“İnsani kalkınma anlayışı çerçevesi içinde, toplumsal cinsiyet eşitsizliği ile mücadele etmek ana odaktır ve kalkınmanın her alanında gözetilmelidir. Toplumsal cinsiyet eşitliği perspektifi kadınların ve erkeklerin eşit biçimde ve görünür şekilde tüm süreçlere dâhil olmasına özen göstermeyi gerekli kılar. Bu perspektifin kurulması, anlaşılması, yerleşmesi ve kullanılması ise her şeyden önce iletişim süreçlerinde kendisini göstermelidir.”
Erkeklik ve kadınlık rolleri
Rehber, toplumsal cinsiyet kalıp yargılarını kadınların ve erkeklerin davranış biçimlerine dair basit varsayımlar ve fikirler olarak tanımlıyor. Rehberde, bu kalıpların fikirleri tek tipleştirdiğine dikkat çekiliyor ve bundan kaçınılması gerektiği ifade ediliyor:
“Toplumsal cinsiyet kalıp yargıları dile ve her türlü iletişime özellikle karakter, fiziksel özellikler, roller ve meslekler gibi alanlarda yansır. Erkek karakterler ağırlıklı olarak agresif, rekabetçi ve girişken olarak temsil edilirken; kadınlar pasif, işbirlikçi ve çekingen olarak temsil edilir. Erkek, aileyi ve evi geçindiren olarak konumlandırılırken, kadına ailenin bakımını sağlayan anne/eş olma rolü verilir. Fiziksel özellikler ve meslekler de bireylerin özelliklerinden bağımsız olarak kadınlık ve erkeklik kalıplarıyla kodlanır.”
Rehberde, kalıpyargıları yeniden üretmekten ve cinsiyetçi söylemlerden kaçınılması da öneriliyor.
Örnekler Rehberde günlük hayatta kullanılan kimi ifadelere de yer veriliyor. Örneğin yönetici konumunda konuşan kişinin "Bu işi bizim kıza vereceğim" demesi yerine "Asistanımdan bu işi üstlenmesini rica edeceğim" cümlesini kullanması öneriliyor. "Sıradan adam" demek yerine "sıradan insan", "projeye adam almak" yerine "projeye insan/eleman almak", "kız gibi" yerine "utangaç", "çekingen", "kızlar, çocuklar" yerine "arkadaşlar", "kadın şoför kaza yaptı" yerine "şoför kaza yaptı" gibi örnekler de toplumsal cinsiyete duyarlı dile örnek olarak veriliyor. |
Toplumsal cinsiyete duyarlı dil nasıl olur? *"Sevgili anneler, sınıf partimiz için kurabiye pişirmenizi rica ediyoruz" gibi dışlayıcı cümleler kurmaktan kaçının. Daha kapsayıcı alternatif cümleleri düşünün: "Sevgili aileler, sınıf partimiz için kurabiye pişirmenizi rica ediyoruz" gibi. *Bazı iş ve görevler yalnızca erkeklere veya kadınlara uygunmuş gibi düşünmeyin. Örneğin; çiftçiler erkek olur veya ilkokul öğretmenleri kadın olur gibi. Bu durum toplumsal cinsiyet temelli varsayımlara neden olur. Bir iş veya görevden bahsederken, eğer o kişinin cinsiyeti belliyse, ancak o zaman toplumsal cinsiyete özgü bir zamir kullanın. *Kadınlar ve erkekler hakkında hakkaniyetli olmayan varsayımlar yansıttığı için kişileri ve meslekleri adlandırırken unvan kullanmaktan kaçının. Toplumsal cinsiyet açısından adil bir dil, olanakları sınırlamak yerine onları genişletirken, kadınlar ve erkekler için hem daha kapsayıcı, hem de daha hakkaniyetli bir temsiliyeti mümkün kılar. *Bazı mesleklerin sadece erkeklere özgü olduğu varsayımından hareketle, bu tür sözcüklerin önüne kadın sözcüğünü ekleyerek kadını ötekileştiren ifadelerden kaçının. *Görsel iletişimde kadınların ve erkeklerin eşit temsil edilmesini sağlayın. *Kadına ve erkeğe aynı davranışı gösterin. *Nezaket içeren hitapları cinsiyet eşitliğini destekleyecek şekilde kullanın. Kadınları bir erkekle ilişkisiyle (yani evli olup olmamasıyla) etiketleyen nezaket içeren veya kadını bir erkeğin uzantısı olarak görerek önemsizleştiren ve görünmez kılan hitaplardan kaçının. |
Görsel materyal kullanırken dikkat edilecek noktalar neler? *İnsanları merkeze alın. Kadınları ve erkekleri eşit olarak temsil eden görseller kullanın. *Görsellerde erkeklerin ve kadınların geleneksel rollerde yer almadığına emin olun. *Dezavantajlı veya hayatta kalmayı başaran kişiyi kurban olarak gösteren görselleri kullanmaktan kaçının. » Kişilerin cinsel kimlikleri ile öne çıkmasından kaçının. *Toplumsal cinsiyet kalıp yargılarını yeniden üreten görselleri kullanmaktan kaçının. *Toplumsal cinsiyet rollerine eşit yer veren görselleri kullanın. |
(EMK)
