Dünyadan Kadına Duyarlı Bütçeler

Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Bütçeleme'yi (TCDB), Avrupa Kadın Lobisi "kamu bütçelerinin toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasına hizmet edip etmediğini belirleyen, bu belirleme neticesinde eşitliğin tesisine hizmet etmiyorsa bu durumun değişmesi için gerekli değişimleri sunan bir süreç" olarak tanımlıyor.

Bu bütçeleme, kadınlar için özel bir bütçe oluşturmak veya kadınlarla erkeklere eşit oranda para harcamak anlamına gelmiyor. TCDB, hükümetin bütçede ortaya çıkan önceliklerini ve bu önceliklerin kadınları ve erkekleri nasıl etkilediğini inceliyor.

TCDB'nin uygulanmasının ilk adımı mevcut durumun ve toplumun ihtiyaçlarının analiz edilmesinden geçiyor. Bu analizi hükümetlerin görevlendirdiği sivil toplum kuruluşları, akademisyenler, araştırmacılar gerçekleştiriyor. Araştırmada elde edilen veriler bütçe görüşmelerinden önce parlamentoya sunuluyor. Toplumdaki ekonomik, sosyal ve politik öncelikler ve tercihleri ortaya koyan bütçeler, böylece toplumsal cinsiyete duyarlı bir şekilde oluşturuluyor.

Dünya maliye literatüründe yer alan TCDB'ler, 50'den fazla ülkede uygulanmaya veya anlaşılmaya çalışılıyor. Dünyadan bazı örnekler ise şöyle:

İsveç

İsveç'te TCDB anlayışının odak noktası her bir bakanlığın kendi politika alanına giren konular içerisinde toplumsal cinsiyet eşitliğinden sorumlu olmasından geçiyor. 1994'den bu yana TCDB yaklaşımı normatif toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanabilmesi için öncelikli strateji olarak uygulanıyor.

Bakanlıklar, bütçe tekliflerinde yer alan programlar içerisinde toplumsal cinsiyet eşitliğine dayalı amaçlar ve hedefler oluşturuyor. Ayrıca Maliye Bakanlığı'nın ekonomik kaynakların kadın ve erkek arasında dağılımı hakkında hazırladığı bir rapor, her yıl hükümetin bütçe yasa teklifi ekinde parlamentoya sunuluyor.

İngiltere

İngiltere'de de konuya yönelik çalışmalar mevcut durumun analiziyle başladı. Örneğin işsizliğin azaltılmasına yönelik fonların sadece yüzde 8'inin evli olmayan kişilere verildiği ve bunun yüzde 95'i kadınlardan oluştuğu; yüzde 57'sinin ise gençlere verildiği ve bunun da yüzde 27'sinin kadınlardan oluştuğu saptandı.

Olumsuzlukjların giderilmesi için başlatılan çalışmalar Birleşik Krallık Kadınlarının Bütçe Grubu tarafından yürütülüyor ve bütçeleme örnekleri, kadınlara yönelik kamu harcamaları ve vergileri ortaya koyuyor.

Dünyada bu bütçeleme anlayışı genellikle kamu harcamalarına yönelik yapılsa da, İngiltere'de vergi indirimi üzerine yoğunlaşıyor.

Rwanda

Rwanda'da TCDB girişimleri Maliye Bakanlığı ve 1999'da kurulan Cinsiyet ve Kadının Gelişimi Bakanlığı'nın aktif işbirliğiyle yürütülüyor. 2002'de çeşitli kamu idarelerinde Maliye Bakanlığına bağlı olarak çalışan personele verilen eğitimin ardından, çalıştıkları bakanlıkların bütçelerinde toplumsal cinsiyete göre bir yapılanmayı nasıl gerçekleştirecekleri konusunda yön bulmaları için yardımcı olunuyor.-

Avusturalya

Avustralya'da ilk çalışmalar 1984'de "kadınların bütçesi" girişimiyle başladı. Kamu idarelerinden, yıllık bütçelerinde kendilerine tahsis edilen ödeneğin kadınlar üzerindeki etkilerinin araştırılmasının istenmesinin ardından, bu araştırma sonuçlarından bir belge oluşturularak sonraki yıl bütçesine eklendi. 1987'den itibaren kadınların bütçesi programı, kadın bütçesi raporuna dönüştü. Ancak siyasi desteğin azalmasıyla 2000'lerde uygulama son buldu.

Güney Afrika

Güney Afrika'da 1995'de hükümetin öncülüğünde kamu idarelerinin katılımları ile amacı, bakanlık bütçelerinin kadınlar üzerindeki etkilerini araştırmak olan ortak bir proje geliştirildi.

Kamudaki istihdam ve vergi analizleri yapıldıktan sonra bütçenin toplumsal cinsiyete ilişkin 26 farklı programı, mahalli idarelerin faaliyet alanları ve gelirler ile sağlık hizmetlerinin sunumuna yönelik harcama analizleri yapıldı. Araştırma sonuçları her yıl yayımlandı. Yine de TCDB anlayışı kurumsallaşmadı.

Fransa

Fransa'da TCDB çalışmaları Avrupa Parlementosu'nun 2000'de bütçe kanununu onaylarken hükümetten toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasına yönelik özel çabalar beklediğini deklare etmesiyle başladı.

Hükümet, artık hazırladığı her bütçe tasarısına, toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamaya yönelik kaynak dağılımı ile kadınların özgül ihtiyaçlarını karşılamaya dönük kamu hizmetlerine tahsis edilmiş ödenekleri gösteren ve TCDB anlayışına uygun olarak hazırlanmış bir belge ekliyor.

Filipinler

Filipinler de TCDB uygulaması 1994'de başladı. Bu uygulama, kamu bütçesinin yüzde 5'ini "cinsiyet ile ilgili gelişim planlarının hazırlanması, yürütülmesi ve değerlendirilmesine tahsis edilmesi" şeklinde tasarlanıyor. 19 kamu idaresi için oluşturulan harcamaların analizinde dikkat çeken başlıca konular; teknik yardım ihtiyacının olması, kamu idarelerinin performansının belirlemesinde ortaya çıkan zorluklar ve bütçe ofislerinin uygulamaya karşı direnişleri şeklinde belirlenmiş.

Hindistan

Hindistan'da TCDB'nin gelişimi, kadınlara yönelik iş imkanlarının Birleşmiş Milletler Kadın Gelişim Fonu sayesinde arttırılmasıyla başlıyor. Şu anda  22 eyalette bütçe çalışmalarında cinsiyet bütçeleri uygulanıyor. Bütçeleri geliştirmek için kadınlara yönelik olarak makro eko- nomik konular açıklanmaya çalışılıyor, kadınların borsa vb alanlarda bilgilendirilmeleri sağlanıyor.

Sri Lanka

Sri Lanka'da kamu harcamalarının etkisini incelemek için beş bakanlık seçildi. Aynı zamanda kamu sektöründeki cinsiyet dağılımını da incelemek için ortak bir mekanizma geliştirilmesi ve bu amaçla toplanacak bilgilerin belirli bir merkezde değerlendirilebilmesi için bir araya getirilmesi gereği üzerinde duruluyor. Kadın ve erkek eşitsizliğini azaltmaya yönelik olarak alınan önlemler eğitim, tarım ve endüstri sektörleri üzerinde yoğunlaşıyor.(ÇT)

Kaynakça:

* Meriç, Metin (2007), "Feminizme Mali Bakış ( Cinsiyete Duyarlı Bütçeler)", Finans Politik & Ekonomik Yorumlar Dergisi, Cilt 44, 509.

* Şenesen, Gülay, Günlük (2008), "Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Bütçeleme: Türkiye İçin Bir Değerlendirme", Bütçe Sürecinde Parlamentonun Değişen Rolü Sempozyumu, Afyonkarahisar.

* Genç, Murat, "Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Bütçeleme ve Kamu Hizmetlerinde Etkinlik", Sayıştay Dergisi, Sayı 77.