Türkiye'nin Buğday Çeşitliliği Tehlike Altında

Siyez buğdayı

Buğdayın en eski çeşitleri Siyez, Kavılca, Gernik ya da Einkorn; ‘nesilden
nesile geçen değer’ anlamında heirloom çeşitler adıyla tanımlanır. Bunlar, tüm
dünyada ve Türkiye’de yaygın üretimi yapılan buğday çeşitlerinin atalarıdır.
Hititler ve Frigler tarafından da tarımı yapılan Siyez buğdayının Hititçe ilk ismi ‘Zız’dır.

Siyez buğdayı; sıkı kavuz yapısıyla hastalık ve zararlılara karşı dayanıklı, kurak ya da
besin maddelerince elverişsiz alanlarda yetişebilen rekabet gücü yüksek özel
bir türdür. Siyez buğdayı Kastamonu’nun İhsangazi ilçesinde yalnızca 3.500 ton yetiştirilir.

Sıcak suda kaynatılan Siyez buğdayı doğal koşullarda kurutulur ve suyla çalışan
değirmenlerde kabuklarından ayrılır. İnsanlar Siyez buğdayından bulgur
olarak yararlanırken; buğday sapları da hayvanlar için besin kaynağı.

Siyez, İtalya’da Slow Food Vakfı tarafından yok olma riski taşıyan ürünleri destekleyen Presidia Projesi kapsamına alındı.

Hangi önlemler alınmalı?

Buğday Atlası’nda Türkiye’de de buğday biyoçeşitliliğinin korunması için sürdürülebilir tarım ilkelerine ve uygulamalarına uyulması gerektiği belirtiliyor.

I) Öncelikle Yerinde Koruma: Modern buğdayın yabani akrabaları ve yerel çeşitleri, dolayısıyla genetik kaynakları, doğal yaşam alanlarında koruma altına alınmalı. Bu yönde uygulanacak koruma tedbirleri bütün doğal bitki örtüsüne de yarar sağlar.

II) Küresel İklim Değişikliği: Küresel iklim değişikliği tehlikesine karşı alınması gereken önlemlerin başında, buğday üretim sistemlerinde gerekli değişikliklerin yapılması ve kuraklığa, soğuğa, yüksek sıcaklıklara dayanıklı buğday çeşitlerinin geliştirilmesi gelir.

III) Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar (GDO): GDO’lu tarım ürünlerinin patent alması ve dağıtımı kontrol altında tutulmalı, tüketiciler bilgilendirilmeli ve bilinçlendirilmeli. Bu bakımdan yerel buğday çeşitlerinin korunması ve geleneksel tarım ve organik tarım çalışmalarının desteklenmesi çok daha önemli.

IV) Sürdürülebilir Tarım: Sürdürülebilir tarım ilkeleri ve uygulamaları benimsenmeli. Tüm üretim aşamalarında yenilenebilir enerji kaynakları kullanılmalı; tarımsal faaliyetlerin yeraltı su kaynaklarını kirletmesi ve/veya yok etmesine izin verilmemeli; tarım alanlarında erozyon, toprak kayması ve yangın gibi riskler için gerekli tedbirler alınmalı; toprak yapısı ve toprak verimliliği doğal yollarla iyileştirilmeli; kimyasal tarım ilaçları ve gübre kullanımı azaltılmalı; karbondioksit ve azot oksitler gibi sera etkisi yapan gazlar ve ozonu incelten kimyasal madde kullanımı en aza indirgenmeli; yoğun hayvancılık faaliyetleri ve doğaya atılan her türlü tarımsal atığın biyolojik ve kimyasal içeriği kontrol altına alınmalı.

Rakamlarla buğday

* Doğu Karadeniz kıyı şeridi dışında ülkemizin hemen her yerinde yetiştirilen buğday, toplam tarım alanlarının yüzde 26,5’ini oluşturuyor.

* 2006’da 8.49 milyon hektar olan buğday alanı, 2014’te 7.91 milyon hektara gerilemiştir, (%6.7 azalma).

* 2006’da 20.01 milyon ton olan üretim ise, 2014’te 19.0 milyon tona düştü (%5 azalma).

* Buğday Türkiye’de 15 milyon kişinin geçim kaynağı.