Yurtdışında yaşayan seçmenler Türkiye’de 87 seçim bölgesinin sonucunu etkiliyor. Yurtdışı Seçmen Kütüğü'ne kayıtlı vatandaşlar toplam 34 karayolu, havalimanı ve liman gümrük kapısında 7 Haziran'dan itibaren günün 24 saati oy kullanabilecek. 60 ülke ve 123 temsilcilikte sandık kurulacak, yurtdışında oy verme saatleri 09.00-21.00 olarak uygulanacak. Yurtdışı oy kullanımı19 Haziran’da son buluyor.
Yurtdışında yaşayan yaklaşık 3 milyon seçmen sandığa gidip verdikleri oylarla Türkiye’nin yönetimi belirleme hakkına sahip. 7 Haziran’da 1 milyonun üzerinde oy kullanan Türkiyeli yurttaşlar 1 Kasım’da 1,3 milyona yakın oy kullandı.
Yurtdışında kullanılan oyların seçim bölgelerine dağıtılmasından yarattığı sonuçlara kadar Türkiye’de bütün siyasi partiler ve adaylar tarafından detaylıca takip ediliyor. Yurtdışı oylarının etkilemediği bir seçim çevresi yok.
Yurtdışı oylar ittifaklar için önemli. Ancak özellikle HDP’nin barajı geçmesi için hayati. Kamuoyu araştırmalarında HDP’nin oy oranı yüzde 10 civarında bıçak sırtı olarak tabir edilen bir noktada görülüyor. HDP’nin yurtdışında elde ettiği oy oranı toplam HDP oyları içinde yarım puana denk düşüyor. İttifak sistemini göz önünde bulundurduğumuzda yurtdışı oylarının HDP için önemi kat kat artıyor.
Yurtdışında kullanılan oyların önemini, dağıtım yöntemi ve doğurduğu sonuçlarla ele alalım.
Yurtdışı oylarının Türkiye’deki seçim bölgelerine dağıtılması yöntemine dair tartışmalar hala devam ediyor. Bu konuda hala adil bir sistem kurulabilmiş değil. Gelinen noktada benimsenen sistem oy oranı yüksek olan partilere daha çok avantaj sağlayacak şekilde kuruldu.
Daha önce yapılan seçimler doğrultusunda yurtdışında AKP’nin birinci HDP’nin ikinci parti olduğu görülüyor. Bütün partilere karşı avantaj birinci olduğu için AKP’de, MHP, CHP ve diğer partilere karşı avantaj HDP’de. Ancak yeni ittifak yasası ile İYİ Parti’nin elde edeceği oylar da hesaba katılacak ve HDP’nin üçüncü olma ihtimali ortaya çıkacaktır. Bu durumda HDP’nin ikinci olarak elde ettiği avantajlar Millet İttifakına geçebilecektir.
Yurtdışı oyları 87 seçim bölgesine yurtiçi oy oranı doğrultusunda dağıtılıyor. Kısa bir örnekle anlatalım.
Türkiye’de yurtiçinde 48 milyon oy kullanılmış olsun. İstanbul’da bir seçim bölgesinde 3 milyon oy kullanılmış olsun. Yurtdışında kullanılan oy sayısını 1,5 milyon olarak kabul edelim. HDP yurtdışından 300 bin, AKP 825 bin, CHP 255 bin, diğer partiler 120 bin oy almış olsun.
Bir seçim bölgesine aktarılacak toplam oy sayısı o seçim bölgesindeki geçerli oy sayısı ile doğru orantılıdır. Bu durumda yurtdışı oyların yüzde 6,25 ‘i (3 milyon/48 milyon) İstanbul’daki seçim bölgesine aktarılıyor. 1,5 milyon oydan İstanbul’daki seçim bölgesine 93.750 oy aktarılıyor. Bu sayı partiler arasında yurtdışındaki oy oranına göre dağıtılıyor. Bu oyun ortalama yüzde 55’i olan 51.562’si AKP’ye, ortalama yüzde 20’si olan 18.750’si HDP’ye, ortalama yüzde 17’si olan 15.937’si CHP’ye ve diğer partilere de yurtdışındaki oy oranlarına göre dağıtılmaktadır. Bunlar ilgili seçim bölgesinde ittifak kuran partilerin yurtiçi oylarına da eklenerek ittifak oy toplamına dahil edilmektedir. Yurtdışında ittifak ortak oyu kullanılmışsa ittifak içindeki partilerin oy oranına göre paylaştırılmakta ve yurtiçindeki seçim bölgelerine yansıtılmaktadır.
Seçim bölgesine aktarılan oyların partiler arasındaki dağılımı da partilerin yurtdışında aldığı oy oranına göre gerçekleşiyor. Partiler Türkiye’deki bütün seçim bölgelerinde yurtdışından aktarılan oylardan yurtdışındaki oy oranına göre pay alacaktır.
Partiler Hakkari’ye de, Uşak’a da, Samsun’a da yansıyan yurtdışı oylardan yurtdışındaki oy oranına göre pay alıyorlar. AKP yurtdışında yüzde 55 almışsa Türkiye’deki bütün seçim çevrelerine düşen yurtdışı oylarının yüzde 55’ini alacaktır. AKP Hakkari’de yüzde 5 oy alsa bile yurtdışı oylarının yüzde 55’ini almaktadır. HDP için bu oran yüzde 20 civarıdır. HDP’nin Yozgat, Kastamonu, Çankırı, Kütahya ve Ordu illerinde aldığı yurtdışı oyları yurtiçi oylardan daha fazladır.
Örneğimize dönecek olursak 93.750 oyun HDP’ye yansıması yüzde 20 olacaktır. Bu da 18.750 oya denk geliyor. Yurtdışında HDP’ye verilen toplam oyların yüzde 7,5’i İstanbul’daki seçim bölgesine HDP oyu olarak yansıyor.
Sırf İstanbul ilinin 1. ve 3. seçim bölgelerinde HDP’nin 300 ve 500 civarında oylarla son milletvekilliklerini kaybettiğini göz önünde bulundurursak HDP adına 4.000 oy fazla kullanılsaydı İstanbul 1. bölgede bir milletvekilliği daha elde edilecekti. 6.667 oy daha HDP için kullanılsaydı hem İstanbul 1 hem de İstanbul 3. bölgede HDP birer milletvekilliği daha elde edecekti. Bu rakamlar aynı zamanda 87 seçim bölgesinin tamamını da etkileyecekti.
Gerçekleşen sonuçları incelediğimizde aşağıdaki fotoğraf ortaya çıkıyor:
7 Haziran Milletvekili genel seçiminde yurtdışı oyları 3 milletvekilliğini değiştirdi.
- Kocaeli’nde yurtiçi oylarla MHP’nin kazanabileceği 1 milletvekilliği yurtdışı oylarının dağıtılması ile HDP’ye geçti.
- İzmir 2. bölgede yurtiçi oylarla CHP’nin kazanabileceği bir milletvekilliği yurtdışı oylarının dağıtılması ile AKP’ye geçti.
- Amasya’da yurtiçi oylarla MHP’nin kazanabileceği bir milletvekilliği yurtdışı oylarının dağıtılması ile AKP’ye geçti.
7 Haziran’da yurtdışı oyları AKP’nin 2, HDP’nin 1 milletvekilliği artırmasını sağladı. CHP 1, MHP de 2 milletvekilliği kaybetti.
1 Kasım Milletvekili genel seçiminde yurtdışı oyları 3 milletvekilliğini değiştirdi.
- Manisa’da yurtiçi oylarla MHP’nin kazanabileceği 1 milletvekilliği yurtdışı oylarının dağıtılması ile AKP’ye geçti.
- Kırıkkale’de yurtiçi oylarla MHP’nin kazanabileceği 1 milletvekilliği yurtdışı oylarının dağıtılması ile AKP’ye geçti.
- Denizli’de yurtiçi oylarla CHP’nin kazanabileceği 1 milletvekilliği yurtdışı oylarının dağıtılması ile AKP’ye geçti.
1 Kasım’da yurtdışı oyları AKP’nin 3 milletvekilliği artırmasını sağladı. CHP 1, MHP de 2 milletvekilliği kaybetti.
Rakamlar yurtdışı oylarının Meclis’teki tabloyu ne derece etkilediğini gösteriyor. 24 Haziran’daki seçim sonucunun Türkiye’de yeni rejimin başlangıcı olacağı göz önüne alındığında Meclis tablosunda meydana gelecek en ufak bir değişikliğin ne derece önemli olduğu görülüyor.
Birkaç milletvekili kritik durumlarda bazen Anayasa değişikliği gerçekleştirme gücünü elinde bulunduruyor. Dokunulmazlıkların kaldırılmasında AKP ve MHP’nin gücü yetmiyordu. CHP birkaç milletvekili ile AKP ve MHP’ye destek vererek dokunulmazlıkların kaldırılmasını sağlamıştı.
Yeni sistemde ittifaklar birer parti olarak kabul edilip milletvekili dağılımı yapılacağından yurtdışı oylarının etkisi çok daha fazla olacaktır. (AF/EKN)
