Baskın Oran'dan Azınlık Meselesi İçin Ayrıntılı Bir Kitap

Profesör Baskın Oran yeni kitabı “Etnik ve Dinsel Azınlıklar: Tarih, Teori, Hukuk, Türkiye”de azınlıklar konusunu detaylı biçimde inceliyor. Baksın Oran 1969’dan beri milliyetçilikle, 1974’ten beri de azınlıklar konusu üzerinde çalışıyor.

Kitabın girişinde, meselenin tarihsel arkaplanı aktarıyor Baskın Oran. Feodal dönemin, dinin geniş anlamda her şeye hakim olduğu Hıristiyan dünyasında Protestanlığın ortaya çıkışıyla bugüne kadar gelen azınlıklar çizgisinin ilk örneğini irdeliyor. Azınlık kavramının oluşumunu Avrupa’da Katolik veya Protestan azınlığın ezilmeye çalışıldığı, uzun süreli başarısızlığın ardından hakların kazanılması deneyiminin ardından günümüze kadar devam eden azınlık koruma belgelerinin oluştuğunu gösteriyor. Bu noktadan hareketle Osmanlı’daki Millet Sistemi’nde ikinci sınıf tebaa olarak görülen Hıristiyan meselesine değiniyor. Kitap giriş bölümü sonrası 9 bölümden oluşuyor. 496 sayfalık bu hacimli çalışmanın bu bölümleri şöyle:

Birinci Bölüm’de bu azınlık koruma sisteminin önce Milletler Cemiyeti (1920-1946), sonra Birleşmiş Milletler (1945) aracılığıyla evrensel hale getirilmesi anlatılıyor. Bu süreçte, zaman içinde Avrupa Konseyi ve AGİT de önemli rol oynamaya başlayarak dünyadaki azınlıkları koruma belgeleri çıkarıyorlar. Ayrıca, bütün bu uluslararası kurumların çıkardıkları belgeler madde madde inceleniyor.

Alt kimlik - üst kimlik

İkinci Bölüm’de konun tarih kısmının ardından, teori kısmına giriliyor. Azınlıklar konusunu anlamak için gerekli temel kavramlar veriliyor. Kimlik meselesi üzerine kurulu bu bölüm, azınlığın sosyolojik ve hukuksal tanımını, azınlıkların nasıl oluştuğunu, sınıf bilinci kadar önemli olan azınlık bilincinin nereye oturduğunu, alt kimlik-üst kimlik meselesini, aralarındaki ilişkinin nasıl geliştiğini inceliyor...

Üçüncü Bölüm’de azınlık hakları konusundaki temel kavramlar ve tartışmalar veriliyor ve şu sorulara cevaplar aranıyor: İnsan hakları nedir, azınlık hakları nedir? Pozitif haklar vermek eşitliği bozar mı? Devletin ve çoğunluğun endişeleri nasıl önlenir? Bireysel haklar ile grup hakları çatışabilir mi? Azınlıklara ne tür haklar tanınır?

Dördüncü Bölüm’de, bir önceki bölümün devamı niteliğinde başka sorulara cevap arıyor: Sözü edilen azınlık haklarını devlet uyguluyor mu, nasıl uyguluyor, hangi biçimlerde ihlal ediyor? Asimilasyon ile entegrasyonun ilişkisi nedir, nereye varır? Etno-dinsel temizlik hangi biçimlerde yapılır? Self determinasyon ne demektir, yalnızca ayrılma anlamına mı gelir, bu hak kime tanınır?

Lozan meselesi

Beşinci Bölüm, Türkiye’de azınlık haklarına sahip olanları iki kategoride anlatıyor:  “Lozan’daki ‘resmî’ azınlıklar ve “Uluslararası standartlara göre hak sahibi olanlar”.

Altıncı Bölüm, Lozan’ın “Azınlıkların Korunması” kesiminin incelenmesine ayrılmış. Bir önceki bölümde sözü edilen Gayrimüslim haklarının nasıl eksik uygulandığının yanı sıra Lozan’ın aslında Gayrimüslim olmayanlara da haklar getirdiği burada anlatılıyor.

Yedinci Bölüm’de Türkiye’deki azınlık mevzuatı, uygulaması ve içtihadı inceleniyor. Bu bölümde resmî ideolojinin Türk’ü soy ve dinle tanımlaması incelenirken; önceki bölümlerde sözü edilen etno-dinsel temizliklerin, bu soy ve din ölçütleri kullanılarak nasıl uygulandığı 1910-20’lerden itibaren sergileniyor.

Sekizinci Bölüm’de önce, Türkiye’nin AB’ye girebilmek için 2001-2004 arası çıkardığı Uyum Paketleri insan ve azınlık haklarına ilişkin bütün maddeleriyle veriliyor. Ardından, bu reformların 2016 OHAL’e kadarki uygulanmaları iki bölüm halinde sunuluyor: Hem Gayrimüslimlere ilişkin uygulamalar, hem de Kürtlere ilişkin olanlar.

Dokuzuncu Bölüm, kitabın bu noktasına kadar anlatılmış olanları nasıl bir zihniyetin yaratmış olabileceğini, bu zihniyetin temel kalıplarını ve kaynaklarını sorguluyor.

Sonuç bölümünde, Türkiye’de gerek Lozan’a gerekse uluslararası standartlara göre azınlık gruplarına karşı geliştirilmiş temel yaklaşımın, “Azınlıklar devletin ve milletin birlik-beraberliğini bozar’’ biçiminde ortaya çıktığı tespit ediliyor. Türkiye’de ister ulusalcı isterse İslamcı olsun, bütün kitap boyunca “ulusun tek kimlikli olduğunu iddia eden ve bunun dışındaki tüm alt-kimlikleri yasaklayan devlet türü” olarak tanımlanan “ulus-devlet”in “demokratik devlet”e dönüşmek zorunda olduğu belirtilerek konu sonlandırılıyor. (HK)

Künye: Etnik ve Dinsel Azınlıklar Tarih, Teori, Hukuk, Türkiye, Literatür Yayıncılık, İskanbul, 2018.