1990'dan Bugüne, HEP'ten DTP'ye Kürtlerin Zorlu Siyaset Mücadelesi

Demokratik Toplum Partisi (DTP), Anayasa Partisince kapatıldı. Bu siyasi hareketin 1990'da Halkın Emek Partisi'yle (HEP) başlayan, Özgürlük ve Demokrasi Partisi (ÖZDEP), Demokrasi Partisi (DEP), Halkın Demokrasi Partisi (HADEP), Demokratik Halk Partisi (DEHAP), Özgür Parti'den Demokratik Toplum Partisi'ne (DTP) uzanan yedi partili zorlu mücadelesinin tarihçesini derledik.

HEP - DEP Dönemi

7 Haziran 1990: HEP kuruldu

20 Ekim 1991: Genel Seçimlerde 18 HEP milletvekili SosyalDemokrat Halkçı Parti (SHP) listesinden TBMM'ye girdi.

31 Mart 1992: HEP kökenli milletvekilleri SHP'den istifa etmek zorunda kaldı, DEP'e geçti.

25 Haziran 1992: HEP'in kapatılma ihtimaline karşı ÖZDEP kuruldu.

3 Temmuz 1992: HEP'e kapatma davası açıldı.

4 Temmuz 1992: ÖZDEP, HEP'e katıldı

7 Mayıs 1993: DEP Yaşar Kaya başkanlığında kuruldu.

27 Haziran 1993: DEP 1.Olağan Kongresi yapıldı. Yaşar Kaya Genel Başkan seçildi. Yedi Genel Merkez yöneticisi gözaltına alındı.

14 Eylül 1993: HEP kapatıldı.

2 Eylül 1993: HEP Parti Meclis Üyesi Habip Kılıç Batman'da öldürüldü.

4 Eylül 1993: DEP Mardin Milletvekili Mehmet Sincar, Batman İl Yöneticisi Metin Can öldürüldü.

16 Eylül 1993: DEP Genel Başkanı Yaşar Kaya Ankara DGM tarafından tutuklandı

16 Eylül 1993: Çeşitli partilerden 14 Belediye Başkanı DEP'e katıldı. SHP'den 8, bağımsızlardan 2, ANAP, DYP, CHP ve DSP'den birer il belediye başkanı, diğerleri ilçe belediye başkanlarıydı.

23 Kasım 1993: Anayasa Mahkemesi ÖZDEP'i kapattı.

2 Aralık 1993: DEP'e kapatma davası açıldı. "Devletin ülkesi milletiyle bölünmez bütünlüğü aleyhinde faaliyetlerde bulunduğu" iddiasıyla açılan davada, "DEP'in Barış Çağrısıdır" başlıklı bildiri ve Yaşar Kaya'nın çeşitli konuşmaları gerekçe yapıldı.

12 Aralık 1993: DEP 1. Olağanüstü Kongresi yapıldı. Genel Başkanlığa Hatip Dicle seçildi.

18 Şubat 1994: DEP Genel Merkezi 8 parti binası bombalanarak kullanılmaz hale getirildi.

25 Şubat 1994: DEP seçimlerden çekilme kararını duyurdu.

2-3 Mart 1994: 13 DEP Milletvekilinin dokunulmalıkları TBMM Genel Kurulu'nda kaldırıldı. Leyla Zana, DEP Başkanı Hatip Dicle, Orhan Doğan ve Selim Sadak "örgüt üyesi olmak"tan 15 yıl hapis cezası aldı, 10 yıl cezaevinde yattı. Türkiye bu dava nedeniyle Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nde mahkum oldu.

HADEP dönemi

11 Mayıs 1994: HADEP kuruldu, Murat Bozlak genel başkan oldu.

16 Haziran 1994: DEP kapatıldı.

2 Haziran 1994: HADEP kurucusu ve Parti Meclisi üyesi Muhsin Melik ve şoförü Mehmet Ayyıldız, gittikleri Urfa'da öldürüldüler.

24 Haziran 1996: HADEP 2. Kongresi'nde bayrak indirildiği gerekçesiyle Genel Başkan Bozlak ve 50 parti meclisi (PM) üyesi sabaha karşı kongre salonundan gözaltına alındılar. Parti Genel Merkezi polis tarafından basılarak arşivlere el konuldu.

4 Temmuz 1996: Bozlak ve PM üyeleri, Ankara Devlet Güvenlik Mahkemesi'nce tutuklanıp cezaevine kondular.

10 Şubat 1998: HADEP Genel Merkezi düzenlenen eğitim semineri ve parti tarafından hazırlanan 1998 takvimi gerekçesiyle, Terörle Mücadele Şubesi polislerince basıldı. 4 seminer katılımcısı gözaltına alındı. Parti arşivlerine el kondu.

12 Şubat 1998: HADEP Genel Merkezi basıldı. Genel Başkan Murat Bozlak, Genel Sekreter Hamit Geylani, Genel Sekreter Yardımcısı M. Zeynettin Önay, Genel Başkan Yardımcısı Mehmet Satan, Genel Sayman İshak Tepe, Merkez Yürütme Kurulu (MYK) üyesi Ali Rıza Yurtsever ve PM üyesi Melik Aygül gözaltına alındılar.

16 Şubat 1998: Bozlak ve merkez yöneticileri, Terörle Mücadele Yasası'ndan yargılanmak üzere tutuklandı. Ayrıca PM üyeleri Kemal Okutan, Abdullah Varlı, Hasan Doğan da tutuklanarak cezaevine kondu.

1 Kasım 1998: HADEP 3. Olağan Büyük Kongresi'nde başkanlığa Murat Bozlak tekrar seçildi.

19 Kasım 1998: Bozlak, basın açıklaması nedeniyle tutuklandı.

DGM Savcısı Talat Şalk'ın talimatıyla, HADEP il ve ilçe binaları polis tarafından basıldı. Binalar tahrip edildi, arşivlere el konuldu. Baskınlar sırasında 270'i yönetici olmak üzere, il ve ilçe binalarında bulunan 3 bin 215 kişi gözaltına alındı.

Aynı baskınlarda 13 merkez yöneticisi gözaltına alındı. Parti Genel Sekreteri Ahmet Turan Demir, Genel Başkan Yardımcısı Bahattin Günel ve PM.üyeleri Emine Mısır, Hüseyin Yılmaz ve Şahabettin Özarslaner ve 7 il başkanı tutuklanarak cezaevine konuldular.

06-8 Aralık 1998: HADEP'e yapılan baskıları kınamak amacıyla yapılan 3 günlük açlık grevi süresince birçok il ve ilçe binası polis tarafından basıldı. Yedi Genel Merkez yöneticisi, 249 il ve ilçe yöneticisi, 250 üye gözaltına alındı.2 PM üyesi, 39 yönetici ve 6 üye tutuklandı.

29 Ocak 1999: Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı, HADEP'in kapatılması için, Anayasa Mahkemesi'ne iddianame sundu. Ayrıca partinin 18 Nisan seçimlerine katılmaması için de Anayasa Mahkemesi'nden önlem alınmasını istedi.

3 Şubat 1999: Parti kapatma iddianamesine karşı Anayasa Mahkemesi'ne itiraz dilekçesi sundu.

Nisan 1999: HADEP yerel seçimlerde bir büyükşehir (Diyarbakır), 6 il belediyesi (Ağrı, Batman, Bingöl, Hakkari, Siirt, Van) olmak üzere toplam 37 belediye kazandı.

Genel seçimlerde, parti toplam 34 milletvekili çıkardı; ancak yüzde ülke 10 barajı nedeniyle Meclis'e giremedi.

28 Haziran 1999: Ankara 1 no.lu DGM'ce verilen cezaların Yargıtay tarafından onanması üzerine, HADEP Genel Başkanı Bozlak ve birçok parti yöneticisine siyasi yasak getirildi.

19 Temmuz 1999: Bozlak, siyaset yasağı getirildiğinden, partiden istifa etti. Ahmet Turan Demir, HADEP Genel Başkan Vekilliği'ne getirildi.

8 Eylül 1999: HADEP 1.Olağanüstü Büyük Kongresi'nde genel başkanlığa Ahmet Turan Demir seçildi.

19-28 Şubat 2000: HADEP Diyarbakır Büyükşehir Belediye Başkanı Feridun Çelik, Siirt Belediye Başkanı M. Selim Özalp, Bingöl Belediye Başkanı Feyzullah Karaaslan, sokakta, jandarma tarafından gözaltına alındılar. Belediye binaları jandarma ve polis tarafından arandı. Her üç ilde de gözaltıları protesto edenlerden çok sayıda insan gözaltına alındı. Üç belediye başkanı, tutuklanarak Diyarbakır Cezaevi'ne kondu. Daha sonra tutuksuz yargılanmak üzere tahliye edildiler.

20-24 Şubat 2000: HADEP Genel Başkanı Ahmet Turan Demir, eski Genel Başkan Murat Bozlak ve 16 parti yöneticisine Ceza Yasası'nın 169. maddesinden 3 yıl 9'ar ay hapis cezası verildi. Diyarbakır Cezaevi'ne kondular.

23 Şubat 2000: Gözaltına alınan üç belediye başkanı, tutuklanarak Diyarbakır Cezaevi'ne kondu. Daha sonra tutuksuz yargılanmak üzere tahliye edildiler.

25 Şubat 2000: HADEP Ağrı Belediye Başkanı Hüseyin Yılmaz, İçişleri Bakanlığı tarafından, Anayasanın 127. maddesi gereğince görevinden uzaklaştırıldı.

1 Haziran 2000: HADEP Genel Başkanı Ahmet Turan Demir, Barış Şöleni'ndeki yaptığı konuşmasından dolayı DGM kararıyla 1 yıl hapis ve 800 milyon TL para cezasına çarptırıldı.

27 Eylül 2000: Demokrasi Hareketi Girişim Grubu, partiye katıldı.50 kişilik bir grupla HADEP'e katılan Demokrasi Hareketi, çalışmaları düzenlemek üzere Sedat Aslantaş, Kemal Birlik, Manir Ceylan, Naci Kutlaş, Mehmet Metiner, Altan Tan ve Canip Yıldırım'ı görevlendirildiğini açıkladı.

26 Kasım 2000: HADEP 4. olağan büyük kongresinde genel başkanlığa tek aday olan Murat Bozlak seçildi.

1 Eylül 2001: Zeynel Durmuş, İstanbul'daki 1 Eylül Barış Günü kutlamaları sırasında yaşamını yitirdi.

31 Ekim 2001: Ağrı Doğubeyazıt ilçesinde HADEP üyesi belediye işçisi Burhan Koçkar polis baskını sırasında öldürüldü.

2002: HADEP Sosyalist Enternasyonal'e kabul edildi.

25 Ocak 2001: HADEP Şırnak İli Silopi İlçe Başkanı Serdar Tanış, çağrıldığı jandarma Komutanlığına gittikten sonra, kendisinden bir daha haber alınamadı. İlçe Sekreteri Ebubekir Deniz, aynı konuyla ilgili jandarma komutanlığına gitti ve kendisinden bir daha haber alınamadı.

13 Mart 2003: Anayasa Mahkemesi Başkanı Mustafa Mumin, HADEP'in, "terör odağı" haline gelmesi" gerekçesiyle, oybirliğiyle kapatıldığını açıkladı.

21 Mart 2002: Mersin'de Newroz kutlamalarına izin verilmedi. HADEP üyeleri Mehmet Şen ve Ömer Aydın yaşamlarını yitirdi.

DEHAP dönemi

24 Ekim 1997: DEHAP kuruldu.

11 Ocak 1998: DEHAP 1.Olağan kongresi yapıldı. Veysi Aydın genel başkanlığa seçildi.

9 Mayıs 1998: Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından Veysi Aydın'ın üyeliğinin düşürülmesi üzerine DEHAP 1.Olağanüstü kongresi yapıldı. Genel Başkanlığa Mehmet Abbasoğlu seçildi.

18 Nisan 1999: DEHAP genel seçimlere katılmadı. Yerel seçimlere kısmi olarak katıldı.

7 Ekim 2002: Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Sabih Kanadoğlu, Yüksek Seçim Kurulu'na (YSK) DEHAP'ın seçimlere girmesinin engellenmesi için başvuruda bulundu. 27 Ekim'de, seçime bir hafta kala, YSK, DEHAP'ın seçimlere katılmasına karar verdi.

3 Kasım 2002: Genel Seçimler yapıldı. HADEP, demokrasi ve emek güçleriyle birlikte DEHAP listelerinden seçime girdi. Yüzde 6,23 oy alarak 50'nin üzerinde milletvekili çıkardı. Yüzde 10 barajı olduğu için meclise milletvekili gönderemedi.

17 Ekim 2002: Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Sabih Kanadoğlu, DEHAP merkez yöneticileri hakkında, sahte evrak düzenlemekten dava açılması için suç duyurusunda bulundu.

21 Ocak 2003: DEHAP'ın eski dört yöneticisi hakkında, Ankara 2.Ağır Ceza Mahkemesi'nde, resmi belgelerde birden fazla sahtecilik iddiasıyla dava açıldı.

13 Mart 2003: Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Sabih Kanadoğlu, DEHAP hakkında Anayasa Mahkemesi'nde, "örgütlenmesi tamamlamadan seçimlere girdiği" iddiasıyla kapatma davası açtı.

13 Mart 2003: HADEP Anayasa Mahkemesi tarafından kapatıldı.

26 Mart 2003: 35 HADEP'li belediye başkanı DEHAP'a geçti.

2 Nisan 2003: DEHAP, Kürt sorununun çözümü ve demokratikleşme önerilerini içeren bir deklarasyon yayınladı.

29 Nisan 2003: Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Sabih Kanadoğlu, ek bir iddianame ile, "yasadışı bir örgütün odağı olduğu" iddiasıyla DEHAP'ın temelli kapatılması için ikinci kez Anayasa Mahkemesi'nde dava açtı.

6 Haziran 2003: Özgür Parti, Ahmet Turan Demir başkanlığında kuruldu.

8 Haziran 2003: DEHAP 2. Olağanüstü Büyük Kongresi yapıldı. Tuncer Bakırhan Genel Başkanlığa seçildi.

10 Haziran 2003: DEHAP, her iki iddianameye karşı cevaplarını Anayasa Mahkemesi'ne sundu.

26 Haziran 2003: Ankara 2. Ağır Ceza Mahkemesi, eski Genel Başkanlar Mehmet Abbasoğlu, Veysi Aydın ile eski Genel Sekreterler Nurettin Sönmez ve Ayhan Demir'i, TCK 342/1 ve 80.maddelerinden cezalandırdı.

5-6 Temmuz 2003: Çeşitli aydın, siyasetçi ve akademisyenlerin de katıldığı Kürt Sorunu Çözüm Konferansı, Dedeman Oteli'nde yapıldı.

22 Eylül 2003: Genel Başkan Tuncer Bakırhan ve Özgür Parti Genel Başkanı Ahmet Turan Demir, gözaltına alındı. Bir gün sonra tutuksuz yargılanmak üzere serbest bırakıldılar.

10 Ekim 2003: Kürt sorununun çözümü ve demokratikleşme konusunda çözüm önerilerinin bulunduğu yol haritası, Bakırhan tarafından açıklandı.

30 Ekim 2003: DEHAP eski Genel Başkanı Mehmet Abbasoğlu ve eski Genel Sekreteri Nurettin Sönmez, 1 yıl 11 aylık cezalarına çekmek üzere cezaevine girdiler.

29 Ocak 2004: DEHAP, SHP, ÖDP, EMEP, SDP ve Özgür Parti, 28 Mart yerel seçimlerinde ortak hareket etmek üzere "Demokratik Güç Birliği" kurduklarını açıkladılar.

28 Mart 2004: Yerel seçimler yapıldı. SHP, DEHAP, Özgür Parti, SDP, ÖDP, EMEP bloku, 5 il, 33 ilçe, 31 belde belediye başkanlığı kazandı.

8 Nisan 2004: DEHAP Genel Başkanı Tuncer Bakırhan, kapatma davası için son sözlü savunmayı Anayasa Mahkemesi'nde yaptı.

11 Ağustos 2004: Eski Genel Başkan Mehmet Abbasoğlu ve Genel Sekreter Nurettin Sönmez 9 ay 11 gün tutuklu kaldıktan sonra tahliye edildiler.

19 Kasım 2005: DEHAP 3. Olağanüstü Büyük Kongresi'nde kendini feshetti.

26 Haziran 2007: Özgür Parti Feshedildi.

DTP dönemi

DTP 9 Kasım 2005'te Ahmet Türk ve Aysel Tuğluk'un eşbaşkanlığında kuruldu; 25 Haziran 2006'da 1. Büyük Kongresi'ni düzenledi.

Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Abdurrahman Yalçınkaya, 16 Kasım 2007'de parti hakkında kapatma davası açtı. Dava henüz sonuçlanmış değil.

DTP, 22 Temmuz 2007 genel seçimlerinde yüzde 10 ülke barajı engelini aşmak için, bağımsız adaylarla seçime girdi. 20 milletvekili çıkardı. Milletvekilleri daha sonra Meclis'te DTP grubunu kurdular.

Parti, 29 Mart 2009 yerel seçimlerinde de 99 belediye başkanlığı kazandı.

Nisan 2009'da başlayan operasyonlar sonucunda, bugün partinin 1000'in üzerinde üyesi ve yöneticisi tutuklu bulunuyor, çoğu neyle suçlandığını bilmiyor ve yargılanmayı bekliyor. (TK)