Dünya Sağlık Örgütü 1 Şubat günü bir “halk sağlığı acili” uyarısı yaptı. Bu uyarı uluslararası düzeyde geçerli bir acil uyarı. Bu uyarının nedeni Amerika Kıtası’nda gözlenen nörolojik bozukluklar ve yenidoğan anomalilerinde dikkat çeken bir kümelenme. Mayıs 2015’te Brezilya’da görülen vakalarla dikkat çeken süreç acil uyarı aşamasına gelmiş oldu.
Zika virüs ilk olarak 2007 yılında Pasifik bölgesindeki vaka artışları ile dikkati çekti ve 2013 ve 2015 yılında Amerika (Brezilya ve Kolombiya) ve Afrika’da (Cape Verde) görüldü. Ayrıca Amerika kıtasında 13 ülkede vaka rapor edildi (Amerikan Hastalık Kontrol Merkezi orta ve güney Amerika’da riskli ülke sayısını 25 olarak veriyor)
Acil çağrıya neden olan hastalığın ağırlığından çok gebeleri etkileyerek bebeklerde oluşturduğu sorunlar. Bu anlamda Brezilya en çok etkilenen ülke. Verilere göre Brezilya’da Zika virüs ile ilişkili olduğu düşünülen ve araştırması devam eden tam 3670 şüpheli mikrosefali* vakası var.
Dünya Sağlık Örgütü’nün ilgili kurullarında tartışarak aldığı karara göre bu belirli bölgede görülen artışın şüphelisi Zika virüs hastalığı ve bu şüphe oldukça kuvvetli. 18 uzmandan oluşan bir komite konjenital malformasyonlar (doğuştan oluşan çeşitli bozukluklar için kullanılan bir genel terim) ve nörolojik komplikasyonların artışı ile Zika virüs enfeksiyonu arasındaki ilişkiyi inceleyerek özellikle gebelik sırasında geçirilen Zika virüs enfeksiyonunun bebekte mikrosefaliye neden olduğuna dair güçlü kanıtlar bulunduğunu ortaya koydu. Araştırma ve çalışmalar sürüyor.
Bu “olağan dışı durum” Dünya Sağlık Örgütü’ne göre tüm dünya için bir halk sağlığı tehdidi oluşturuyor.
“Küreselleşen sağlık tehlikeleri” çağında bu acil uyarı hızla medyada kendine yer buldu ve bu yeni tehdidi öğrenmiş olduk. Ne kadar risk altındayız, bize de gelir mi, gelirse kimi nasıl etkiler ve daha birçok soru soruldu, etkilenenler bebekler olunca haberin işlenişi de algılanışı da farklı oldu.
Biz de bu konuyla ilgili sorular soralım ve yanıtlar arayalım.
Zika virüs nasıl bulaşır ?
Zika virüsü adından da anlaşılabileceği gibi bir virüs türü. Bu virüsü taşıyan Aedes cinsi sivri sineklerin ısırıklarıyla insanlara geçiyor. Bu sivrisinekler insanları çoğunlukla gündüzleri ısırıyor. Aedes cinsi sivri sinekler de virüsü taşıyan insanlardan alıyorlar bu virüsü. Bu açıdan bakıldığında Zika virüsünü taşıyan kişilerin ve Aedes cinsi sivrisineklerin bulunduğu yerlerde hastalığın görülmesi mümkün.
Ana bulaş yolu sivrisinek ısırığı olan bu virus nadiren anneden doğum sırasında bebeğe geçiyor, gebelik sırasında çocuğa geçmesi de “mümkün olabilir” deniyor ancak araştırmalar sürmekte. Kan nakli ve cinsel temasla da virüsün yayıldığı bildirilmiş. Basında yer alan bilgilere gore ABD’de cinsel yolla bulaştığı düşünülen bir vaka ortaya çıkmış durmda. Amerikan Kızıl Haç örgütü de riskli bölgelerden dönenlerin 28 günden önce kan bağışı yapmamaları çağrısında bulundu.
Zika virüs nerelerde görülüyor ?
Amerikan Hastalık Kontrol Merkezi dokümanlarına göre esas olarak Amerika kıtasında (orta ve güney) 25 ülkede görülüyor. Bunun dışında pasifik okyanusunda bulunan ve Güney Amerika ile Batı Afrika’ya yakın bazı adalarda da var.
Bu bölgelere gidip ülkelerine dönelerde hastalık oluşabiliyor. Bunun bir örneği Avustralya’da ortaya çıkan hastalığın Karayipler’den yeni dönmüş iki kişide ortaya çıkması, diğeri ise İrlanda’da iki ayrı hastanın Zika virüs bölgelerine seyahat öyküsünün olması.
Belirtileri nelerdir?
En yaygın görülen dört belirti var: Ateş, döküntü, eklem ağrısı, konjonktüvit. Diğer yaygın belirtiler kas ağrısı ve baş ağrısı.
Virus bulaşan 5 kişiden sadece biri hastalanıyor, bu da önemli noktalardan biri.
Virus alındıktan sonra belirtiler çıkana kadar geçen süre tam olarak bilinmemekle birlikte bir kaç günden bir haftaya kadar olabileceği tahmin ediliyor.
Hastalık genelde bir kaç günle bir hafta arasında (2-7 gün) sürüyor ve genellikle hafif seyrediyor.
Nadiren ölüme neden oluyor.
Zika virüs neden endişe kaynağı?
Zika virüs hastalığının yarattığı temel endişe ve paniğin nedeni gebeliği sırasında Zika virüs hastalığını geçiren gebelerin bebeklerinde oluşan sorunlar. Gebelik sırasında Zika virüs hastalığı geçirilmesi sonrası bebeklerde doğumsal defektler (kusur, bozukluk, noksanlık) ve çeşitli sorunlar görülebiliyor. Bu sorunlar arsında mikrosefali dikkat çekiyor.
Mikrosefali bebeğin kafatasının “beklenenden” yani ay ve gün, hatta saat olarak yaşıtı hemcinslerinden daha küçük olması. Bu durum sadece kafatasının küçük oluşuyla değil beynin de küçük olmasını ve hatta beynin gelişiminin etkilenmesini de beraberinde getirebiliyor. Aslında bebeğin anne karnında beyninin gelişimi ile kafatası da büyüyor, mikrosefalideki sorun gebelik sırasında bebeğin beyin gelişiminin normal bir süreçte devam etmemesi ya da doğumdan sonra beyin gelişiminin durması. Bu da kafa boyutunun küçük kalmasına neden oluyor.
Mikrosefali sadece boyutsal bir sorun olarak tek başına olabildiği gibi beraberinde ciddi sinir sistemi sorunları, görme, işitme kaybı vb. sorunlarla birlikte de bulunabiliyor.
Kimler risk altında? Paniğe gerek var mı?
Panik olmak günümüzü dünyasında artık çok kolay. Ancak bu paniğin objektif kanıtları var mı, dayanaklar ne ölçüde gerçek ve bizi paniğe sevk etmeli bu sorulara da çok yanıt aramıyoruz. Devr-i internet dünyasıyla da panik butonumuza basmak artık kolay, medyada da “panik havası” çokça yer buluyor.
Peki kimler risk altında? Zika virüsü ile hasta olmak için yukarıda da değindiğimiz gibi ana bulaş yolu sivrisinek ve iki önemli unsur var: Birincisi bu virüsü taşıyan insanlar, ikincisi de ana bulaş yolunu oluşturan bir cins sivrisinek. Bu nedenle virüsün görüldüğü bölgede bulunanlar ya da bu bölgelere seyahat edenler virüsle karşılaşma açısından risk altında.
Bu konuda aşağıdaki gruplar için özel önlemler ve korunma yolları öneriliyor:
- Gebeler : Gebeler, gebeliğin hangi döneminde olursa olsun risk altında ama bu risk virüsle karşılaşma ihtimali olan bölgelerde söz konusu. Bu nedenle gebelerin virüs yayılımının devam ettiği bölgelere seyahat etmemesi öneriliyor. Eğer bu bölgelere seyahat zorunlu ise doktorların önerileri doğrultusunda seyahat boyunca sivrisinek temasının önlenmesi ve sivrisinek ısırığından korunma, alınacak tedbirler arasında sayılıyor.
- Gebelik planlayan kadınlar: Gebelik planlayan kadınların virüs yayılımının devam ettiği bölgelere seyahat öncesi doktorlarına danışması öneriliyor.
- Virüs ve hastalık görülen bölgeye seyahat edenler: Bu bölgelerde bulundukları sırada sivrisineklerden korunmaya dair bir dizi önlem almaları öneriliyor. Bu önlemler arasında vücudu örten giysiler giymek, kapalı mekânlara sinek girişini önlemek, gerekiyorsa uyurken cibinlik vb. kullanmak, gerektiğinde uygun(izinli ve ruhsatlı) böcek kovucuları usulüne uygun kullanmak (bu noktada çocuklar ve özellikle bebekler açısından kullanımda dikkatli olmak gerekiyor) vb. önlemler sıralanıyor.
Ne yapalım?
Riskli bölgelere seyahat edeceksek alınması gereken önlemleri öğrenelim, gebeler olanaklı ise bu bölgelere seyahatlerini ertelesinler, gebelik planı olanlar bu bölgelere gitmeden önce doktora danışsınlar.
Uluslararası seyahatlere gitmeden önce hastalıklar ve aşılar konusunda bilgi edinelim. Bu amaçla Sağlık Bakanlığı’nın “Seyahat Sağlığı” web sayfasından yararlanalım ve yakınımızdaki Seyahat Sağlığı Merkezleri’ne başvuralım. Ayrıca Dünya Sağlık Örgütü ve Amerikan Hastalık Kontrol Merkezi (CDC) web sayfalarından da bilgi edinebileceğimizi hatırlayalım.
Virüsün bulaştığı herkesin hasta olmadığını, hastalığın değil gebe iken hastalığı geçirmenin tehlikeli olduğunu unutmayalım.
Riskli bölgelerden seyahatten döndükten sonra hastalık belirtileri oluştuysa (Ateş, döküntü, eklem ağrısı, konjonktüvit) doktora başvuralım.
Virüs geçişinin ana yolunun sivrisinek olduğunu, nadir de olsa kan yoluyla ve cinsel temasla bulaştığını bilelim.
Zika virüs ile ilgili araştırmaların sürdüğünü zaman içerisinde yeni veriler, bilgiler ve kontrol önlemleri ve yeni çağrılar olabileceğini düşünelim.
Şu anda Türkiye için risk olmadığını ancak riskli bölgelerden gelen vakalar aracılığı ile hastalık olabileceğini bilelim.
Panik olmayalım akıllı olalım. (CIY/HK)
Not: Bu yazıda yer verilen bilgiler Dünya Sağlık Örgütü ve Amerikan Hastalık Kontrol Merkezi web sayfalarından derlenmiştir.
* Mikrosefali: Baş çevresinin yaş ve cinsiyete göre ortalamanın altındaki iki standard sapmadan daha küçük olduğu nörogelişimsel bir bozukluk.
Kaynaklar
http://who.int/mediacentre/factsheets/zika/en/
http://www.seyahatsagligi.gov.tr/
http://www.bbc.com/news/world-us-canada-35478778
* Fotoğraf: Carlos Becerra - Peru/AA
