Uzmanlar Uyardı: İntihar Haberleri Toplumda Kopya İntihar Dalgasına Neden Olabilir

Doç. Dr. Psikiyatrist Burhanettin Kaya, “Yazdığın haber intihara teşvik ediyor, yazma” diye seslenirken, Doç. Dr. Esra Arsan, intihar haberlerinin illa yazılması gerekiyorsa özendirici ve dramatize eden bir dilden uzak olması gerektiğini söylüyor.

Evrim Kepenek

Uzmanlar Uyardı: İntihar Haberleri Toplumda Kopya İntihar Dalgasına Neden Olabilir

İstanbul Fatih’te dört kardeşin, “yoksulluk” nedeniyle intihar ettiği iddiası, bu tür haberlerde kullanılması gereken yayın standartlarını yeniden gündeme getirdi.

"İntihara özendirmeyin"

Gazetecilik akademisyeni Doç. Dr. Esra Arsan, bu tür haberlerin toplumda tetikleyici etkisi olduğunu belirterek, intihar haberlerinin, çok elzem değilse yapılmaması gerektiğini söylüyor. ABD ve Kanada’da yapılan araştırmalar bu tür haberlerin toplumda yeni bir kopya intihar dalgasına neden olabileceğini belirten Arsan, şöyle diyor:

“İntihar olayları tekil birer vaka iken, toplumsal bir salgına dönüşebiliyor. Özellikle, intihar haberinin özendirici bir dille yazılması, intihar eden bireyin kahramanlaştırılması son derece yanlış.

"Yoksulluk veya başka nedenlerle intihar eden kişinin durumunun dramatize edilmesi de toplumda benzer durumları yaşayanlarda, eğer var ise, intihar eğilimini tetikleyebilir.

“KHK mağdurlarının intiharlarının da her gün sosyal medyada paylaşılmasını doğru bulmuyorum. Bu tür intiharlara kopya intiharlar deniyor ve maalesef topluma yayılabiliyor.

"Bu nedenle de haberlerin yapılmaması, yapılıyorsa da kullanılan dile çok dikkat edilmesi gerekiyor. İntiharın kaçınılmaz olduğu ya da intihar edenin kahraman olduğu gibi söylemlerden kaçınmak, intaharın detaylarını, mesela kullanılan yöntemini (siyanür, kendini asma vs.) paylaşmamak gerekiyor.”

"İntiharı engellemek yerine fotosunu çekme çabası olabiliyor"

İntiharı, halk sağlığı sorunu olarak tanımlayan Psikiyatrist Doç. Dr. Burhanettin Kaya da intiharın her dönemin medyanın gündeminde olduğunu belirterek, konunun her dönem haber değeri taşıdığını söylüyor. Kaya şöyle diyor:

“Bazen ‘gösteri’ kültürünün öyle bir nesnesi oluyor ki, girişimde bulunan kişiye yardım etmesi beklenen polisi düşme anında zamanı donduran ‘özçekim”’ (selfie) fotoğrafı çekme telaşına düşürebiliyor. Ya da intihar anı estetize bir biçimde anime ediliyor. İntihar etme biçimi açık ve anlaşılır biçimde haberin içeriğinde yer alıyor. İntiharı kendinden öte bir araca dönüştürüyor, bir güç kazandırıyor bu olan biten.

‘İntihar haberleri kısıtlanınca olgu da azaldı’

“Medya bu haberleri ayrıntılı bir biçimde aktarırken ve görsel materyalleri özellikle sık kullanıyor. Medyada intihar vakalarının tüm detaylarıyla, dramatize edilerek, görsel öğeler eşliğinde sunulmasının, intihara eğilimli insan üzerinde olumsuz etkiler yarattığı biliniyor. Hem ülkemizde hem de dünyada medyada intihar haberlerinin veriliş biçimine dikkat edilmediği zaman intihar girişimlerinin arttığını gösteren çok sayıda örnek var.

"Yıllar önce Boğaziçi Köprüsü’nde intihar girişimi haberlerinin verilmesinin kesilmesinden sonra intihar girişimlerinin azalması, Avusturya’da intihar haberlerinin kısıtlanmasından sonra intihar olgularının azalması gibi örnekler intiharın medyada yer alışı ile gerçekleşmesi arasındaki ilişkiyi açıkça ortaya koyuyor. Biliyoruz ki intihar eyleminin açıkça tarif edilmesinden, medyada ayrıntılı resimler, görüntülerle verilmesinden sonra benzer yöntemi kullanarak gerçekleşen intiharların arttığı bildirilmiştir. İntiharın medyada bu biçimde sunulması sonucunda intihar girişimi ile koşut olarak tehlikeli davranışlarda bulunma sıklığı ve depresyon oranlarında da artış gözlenmiştir.”

İntihar haberi yazmak gerekirse hangi noktalara dikkat etmek gerekir?

* Medya intihar haberi yapmadan önce azami çekinceyi göstermeli, haber yapılacaksa; yalnız gerekli bilgilerle yetinilmeli, yönteme değinilmemeli, en basit ve yoksun bilgilerle, ayrıntılara değinilmeden haber yapılmalı, intihar davranışına yönelik alternatifler vurgulanmalı ve intihar hiçbir zaman hiçbir biçimde yüceltilmemelidir.

Dünya Sağlık Örgütü'nün belirlediği intihar haberlerinin medyada yer alması ile ilgili kurallar bir an önce uygulanabilir hale getirilmelidir.

* Haberde intihar eden bireyin ölme kararında rol oynayan psikososyal nedenler aydınlatılmalı, altta yatan bir psikiyatrik hastalık varsa mutlaka belirtilmelidir. İntihara yol açan depresyon, madde bağımlılığı ve diğer ruhsal bozuklukların tedavisinin olduğu vurgulanmalı, nasıl yardım alınacağı konusunda bilgi verilmelidir. Haberler kişilerarası ilişki güçlükleri ve çatışmalarda çözüm yollarını örneklerle gösteren, anlaşılır kılan yol gösterici haberler biçiminde verilmelidir.

* İntihar, haberlerde cesur bir davranış olarak sunulmamalıdır. Haber ilk sayfalarda yer almamalı, resimli, renkli ve manşet olmamalı, intihar yönteminin ayrıntıları verilmemelidir.

* Olay romantik ve gizemli bir davranış olarak sunulmamalı, estetize ve romantize edilmemelidir.

* İntihar hiçbir durumda bir çözüm yolu olarak gösterilmemelidir.

* İntihar girişimlerinden sonra meydana gelebilecek ağır bedensel sorunlar, beyin hasarı, felç, sakatlıklar, kayıplar vs. tanımlanmalı, haberi içeriğinde caydırıcı bir şekilde kullanılmalıdır.

* İntiharlar bir problem çözme yöntemi olarak sunulmamalı, bunu destekleyecek, vurgulayacak ya da çağrıştıracak bir söylem kullanılmamalı, dile çok dikkat edilmelidir. "Elele intihar, buluştular" gibi ifadelerden, "köprüden atlayarak.., denize atlayarak.., beylik silahıyla intihar etti, kendini boşluğa bıraktı, ilmiği köprünün korkuluklarına bağladı" biçimindeki tanımlamalar kullanılmamalıdır.

Bunun yanında sorunlarla başa çıkmada başka etkili çözüm yolları olduğu, bu çözüm olanaklarına erişememe durumunda bu istenmeyen bu sonucun ortaya çıktığı belirtilmelidir.

* İntihar eden kişiye ilişkin özenilebilecek kimi nitelikler, dikkat çeken özellikler ve bu bireye özel statü kazandıracak öğeler içeren sunumlardan kaçınılmalıdır.
İntihar eden kişiye bu davranışıyla bir ün kazandırılmamalı, intiharın ün kazanmak için kullanılabilecek bir yol olduğu mesajı verilmemelidir.

* Haberlerde bireylerin intihar düşünceleriyle baş etmelerine yardımcı olabilecek kurumlar ve tedavi seçenekleri hakkında bilgi verilmelidir.
Tercihen yalnızca ölümle sonuçlanan intihar davranışı haber yapılmalı ve haber kısa, resimsiz, intihar yöntemi bildirilmeden verilmelidir.

* Nasıl intihar edilebileceğini gösteren, intihar etme yol ve yöntemlerini gösteren ayrıntılı intihar haberlerinden sakınılmalıdır.

* Olay hiçbir şekilde geniş ve tekrarlayan biçimde haberleştirilmemelidir.
Yerel medya ve sağlık kurumları arasında sürekli bir ilişki ve işbirliği sağlanmalıdır.
Medyanın tüm mecralarında yer alan intihar haberleri sıraladığımız evrensel ilkeler çerçevesinde yeniden gözden geçirilmeli, hiç zaman yitirmeden, yeni bir ölümün acısı ve yasını gerçek kılmadan yazılı ve görsel materyallerin yayımının durdurulması, intiharı özendiren ve intihar yöntemlerini gösteren internet sitelerine erişim engellenmesi gerekmektedir.

* İntihar önlenebilir bir ölüm nedenidir. Medya bu ölümleri özendirmek için değil önlemek için, insanlık için, umudu büyüten ve yeşerten bir hayatı kurmak, gerçek kılmak vardır, var olmalıdır.

(EMK)

Evrim Kepenek

@kepenekevrimm

[email protected]

tüm yazıları

bianet kadın ve LGBTİ+ haberleri editörü (Ekim 2018). bianet stajyerlerinden (2000-2001). Cumhuriyet, BirGün, DİHA, Jinha, Jin News için çalıştı. İMC TV’de muhabirlik yaptı. Sivil Sayfalar, Yeşil Gazete, Journo ve sektör dergileri için yazılar yazdı, haberleri yayınlandı. Hemşin kültür dergisi GOR’un kurucu yazarlarından. Yeşilden Maviye Karadenizden Kadın Portreleri, Sırtında Sepeti, Medya ve Yalanlar isimli kitaplara katkı sundu. 2011 Musa Anter Gazetecilik ödülü sahibi. Türkiye Gazeteciler Sendikası Kadın ve LGBTİ+ Komisyonu kurucu üyelerinden. İstanbul Üniversitesi Avrupa Birliği ve Bilgi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler bölümlerinden mezun. Ekim 2018’den bu yana bianet’te çalışıyor.