Aynı toplum içinde yaşayan bireylerin herhangi bir ideolojiye bağlı olmaksızın ateşli silahlar ve bıçaklar ile donanması şeklinde tanımlanan "bireysel silahlanma" sorunu çığ gibi büyüyor.
Yani, neredeyse savaşta ölenlerin üçte ikisi kadar insan da bireysel silahlanmanın kurbanı. Dünyada kayıtlı 638 milyon silahtan 260 milyonu devletlerin kontrolünde. Buna karşılık, özel kişilerin elinde 378 milyon silah bulunuyor.
Başka bir deyişle, bireylerin elinde devletlerden daha fazla silah var. İlkel toplumlardan bu yana kullanılagelen ve toplumda bir "statü" göstergesi sayılan konvansiyonel silahlar sebebiyle dünyada dakikada bir insanın yaşamını yitirmesi, silahlanmaya karşı birşeyler yapmanın gerektiğini insanlara haykırıyor kuşkusuz.
Türkiye silah alımında dünya dördüncüsü
Uluslararası Af Örgütü (UAÖ) raporlarına göre, silah ticareti "kontrolden çıkmış" durumda:
"Her gün milyonlarca kadın, erkek ve çocuk silahlı şiddet korkusuyla yaşıyor. Her dakika biri öldürülüyor. Rio de Janeiro ve Los Angeles'taki çetelerden, Liberya ve Endonezya'daki iç savaşlar ve silahlı direnişlere kadar, bu öldürmelerde konvansiyonel silahlar kullanılıyor. Bu silahları katillerin ellerine ulaştıran küresel silah ticareti büyük bir sektör".
"Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin beş daimi üyesi olan ABD, İngiltere, Fransa, Rusya ve Çin, dünya konvansiyonel silah ihracatının yüzde 88'ni elinde tutuyor ve bu ihraç edilen silahlar düzenli olarak ağır insan hakları ihlallerinin işlenmesine yardımcı oluyor. Silah artışı ve kötü kullanım, kişilerin hayatlarını karartıyor ve ülkelerin yoksulluktan kaçmalarını engelliyor. Ülkelerin üçte biri, sağlık için harcadıklarından daha fazlasını ordu için harcıyor".
Afrika, Asya, Orta Doğu ve Latin Amerika'daki ülkelerin silahlara bir yıl içinde harcadığı para yaklaşık 22 milyar dolar. Oysa bu miktarın yarısı, bu ülkelerdeki çocukların ilkokula gitmelerine olanak sağlar. Ülkemiz son dört yılda silah ithalatında dünya dördüncüsü oldu. Dünya silah alımında ilk üç sırada ise Tayvan, Çin ve Suudi Arabistan var. Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsünün (SIPRI) yayımladığı son rapora göre, Türkiye son dört yılda silah alımına 5 milyar dolardan fazla harcadı.
Yurdumuzda her yıl yüzlerce insan, düğün ve maç sonrası "sevinç" kurşunlarıyla veya kasten, konvansiyonel silahlar kullanılarak öldürülüyor. Türkiye'de yılda ortalama 3 bin kişi bireysel silahlarla hayatını kaybediyor. Ülkede 1 milyon 800 bini kuru sıkı olmak üzere ruhsatlı/ruhsatsız 7 milyondan fazla silah bulunuyor.
Yani, Türkiye'de her 10 kişiden biri silahlı. Son 8 yıl içinde silahlanma yüzde 358 artmış durumda. Toplumun en ezilen ve en kırılgan grubu olan çocuklar ve kadınlar, bu durumdan da en zararlı çıkan kesim kuşkusuz.
İnsanlar niçin silahlanıyor?
BAPAM tarafından yapılan araştırmada 10.000 silah ruhsatı başvurusu içinde mazeretlerin dağılımı şöyle tespit edilmiş:
"İş riski nedeniyle %35, evde bulunsun diye yüzde 23.6, merak ve hobi olarak yüzde 16.7, avcılık ve atıcılık gerekçesiyle yüzde 12.7, meslek gereği yüzde 6.8, hatıra yani intikal nedeniyle yüzde 5.2".
Bunlar kağıt üzerinde beyan edilmiş, kanuna uydurulmuş gerekçeler. Esas silahlanma nedeni, toplumda adam yerine konma ve rağbet görme isteğidir. Mesleksiz yığınların oldukça yüksek oranda olduğu doğu toplumlarında silah sahibi olmak; atılımın, beğeninin, üstün olmanın, kazanmanın simgesidir.
Oysa silahlanma, şiddetin en uç noktalarından biridir. Yaşama içgüdüsü engellenen, kendini, doğayı ve insanları sevmeyi beceremeyen, üretici güçlerini harekete geçiremeyen, kısaca kendini gerçekleştiremeyen insanlarda, zarar verme eğilimi artar. Silahlanma da bunun sonuçlarından biridir. Can güvenliği mazeretine sığınarak silah edinenlerin asıl gerekçeleri aslında kendilerinin de farkında olmadıkları, topluma ve kendine güvensizliktir.
Silah sahibi bireylerin, büyük bölümünün totaliter ideolojilerin sempatizanı olması, kadını ikinci sınıf vatandaş olarak nitelendirmeleri ve namus bekçilikleri tesadüfi değildir. Aslında ailede başlar her şey. Çocuğa her türlü sorunu çözmenin yolunu şiddet olarak gösteren ataerkil toplumlarda, bunun üzerine bir de medyanın duyarsızlığı ve sürekli şiddet içeren programların sunulması eklenirse, bu sonuç kaçınılmaz olacaktır.
Amerika'da yapılan bir araştırma, çocukluğunda televizyonda şiddet izleyenlerin yetişkinliklerinde saldırgan olduklarını ortaya koyuyor. Araştırma, Mart 2003'de Michigan Üniversitesi'nde, çocukluklarında, şiddet içeren dizi ve çizgi filmleri izleyen yetişkinler üzerinde yapılmış. Çocukluklarında şiddet dolu programları izleyen erkeklerin yüzde 20'si bir tartışma anında eşlerini itip kaktıkları, kadınların yüzde 20'sinin eşlerinin başına bir cisim attıkları belirlenmiş.
"Oyuncak" silah ve çocuklar
Masum bir kelime olan "oyuncak" ile, ürkütücü bir sözcük olan "silah"ın yanyana kullanılması bile çelişkidir. Silahın bir oyuncak olarak kullanılması çocuklara zarar verir.
Oyuncak firmaları bunun aksini iddia etse de, bu tartışmalar sonucunda elde edilen gerçekler; oyuncak silahların saldırganlıkla ilişkisinin bulunduğu, oyuncak silahın daha sonra gerçek silaha sahip olma isteğine dönüştüğü, çocukların elinden oyuncak almanın çok zor, yerine başka bir oyuncak koymanın çok daha zor olduğu, çocukların oyuncak silahları gerçeğinden ayırt edemedikleri, oyuncak silahlarla oyun oynamak bir nesilde tamamen kırılırsa, Japonya'da olduğu gibi toplumun silaha olan isteğinin ve silahla ilgili suçların Türkiye'de de sıfırlanabileceğidir.
"Çocuklar; yok etmeyen, savaşı simgelemeyen, psikopat dürtüleri geliştirmeyen, vahşet, dehşet, öfke duygularını yaşatmayan oyuncaklarla oynamalıdırlar, yaratıcı ve üretici oyuncaklarla. Yani insan olmanın onurunu yaşatacak oyuncaklarla".
Burada ebeveynler çocuklarını yetiştirirken kendilerine şu soruları sormalıdırlar: Acaba evde, yakın çevrede ya da toplumda yaygın olarak bulunan silahın gölgesinde yaşamak, televizyonda, filmlerde, çizgi filmlerde yoğun gösterimde olan silahlı şiddeti izlemek çocuğumu şiddeti taklit etmeye, şiddete karşı hoşgörülü olmaya, şiddete karşı duyarsız olmaya, şiddeti genel geçer bir insan ilişkileri yöntemi olarak kabul etmeye iter mi? Bu silah ve şiddet yoğun ortamda çocuğum "savaşa hayır" seslerimizi samimi bulur mu?
Bireysel silahlanmanın önüne geçilmesinde, en büyük görev siyasal erke düşmektedir. Bireysel silahlanmayı engelleyici yasa çıkarılmalı, bunun yanısıra silah ithalatı da kısıtlanmalı ve bu kaynaklar sağlık ile eğitime yönlendirilmelidir. Bu konuda medyaya da büyük görevler düşmektedir. Kar ve rating kaygısıyla, şiddet içeren programlara son hızla devam eden medya, toplumsal sorumluluğunu gözardı etmektedir.
"Halk bunu istiyor" savunması, pişkinliğin son noktasıdır. Toplumu adeta eroinman haline getirip, bağımlı kılan yine aynı medyadır. Oyuncak üreten firmaların da, sağlıklı ekonomiler yaratmak için, hasta ruhlar yaratmaya hakkı yoktur. Oyuncak silahlar da, tıpkı Japonya ve Güney Kore'de olduğu gibi , ülkemizde de yasaklanmalıdır.
Bireysel silahlanmayla savaşımda 1993'den bu yana faaliyetlerini sürdüren Umut Vakfı, tüm duyarlı insanlarca desteklenmeli ve iktidarlar bu sese kulak vermelidir. Kaybedecek çok fazla zaman kalmadı: silahlı şiddetten bir kişinin öldüğü her dakika, 15 yeni silah üretiliyor. Önümüzdeki aylar ve yıllarda silahlı şiddet nedeniyle acı çekeceği ya da öleceği kesin olan kadın, erkek ve çocukların sorumluluğunu kim üstlenecek?
* Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı
