AİHM'den Tarihi "9. Madde" Kararı

Vahan Bayatyan'ın vicdani ve dini sebeplerle askeri hizmette bulunmayı reddetmesi üzerine uğradığı mağduriyet nedeniyle Ermenistan'a açtığı dava sonuçlandı.  Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) Ermenistan'ın düşünce, vicdan ve inanç hürriyetini düzenleyen 9. maddeyi ihlal ettiğine karar verdi.

Bu karar AİHM tarihinde bir ilk. İlk defa bir ülke, vicdani retle ilgili bir davada 9. maddeden mahkum edilmiş oldu.

Bayatyan'ın hikayesi

Vahan Bayatyan, 1983 doğumlu bir Ermenistan vatandaşı. Yehova Şahidi olduğu için, inancı gereği askerlik yapmayı reddediyor.

17 yaşındayken, 2001 bahar celbi için "seçilebilir" olduğu haberi geliyor.

1 Nisan 2001'de Ermenistan Başsavcısı, Ermenistan Askeri Komiseri ve Ulusal Meclis'in İnsan Hakları Komisyonu'na, bir Hıristiyan olarak askerlik hizmeti yapamayacağını fakat alternatif sivil hizmet yapmaya hazır olduğunu belirten bir yazı yazıyor.

15 Mayıs 20012'de, 18 yaşına girdiğinde askeri hizmet için teslim olması için çağrı yapılıyor. Fakat Bayatyan çağrıya uymuyor.

29 Mayıs 2001'de, Devlet ve Adli İşler Komisyonu, Ermenistan Anayasası ve Askeri Mesuliyet Yasası'nın 18 ve 27 yaş arasındaki sağlıklı her erkeğin askerlik hizmeti yapmayı zorunlu kıldığını ve Ermenistan'da alternatif hizmete ilişkin bir yasa olmadığını belirterek, Bayatyan'ın orduya hizmet etmek zorunda olduğunu bildiriyor.

1 Ağustos 2001'de, Bayatyan aleyhine mecburi askerlikten kaçmak suçundan cezai kovuşturmalar açılıyor.

Ocak 2003'te Temyiz Mahkemesi, Bayatyan'ı askerlikten kaçmak suçundan iki buçuk yıl hapse mahkum ediyor. Yargılama sırasında Bayatyan, cezaevinde yatmaktansa sosyal olarak yararlı bir iş yapmak için alternatif sivil hizmet yapmayı tekrar talep etse de, bu kabul edilmiyor.

Temmuz 2003'te, on buçuk ay hapiste kaldıktan sonra şartlı olarak tahliye ediliyor.

Sivil hizmet talebi

Ermenistan, 25 Ocak 2001'da Avrupa Konseyi'ne katılırken, üç yıl içerisinde zorunlu askerlik hizmetine alternatif olarak sivil hizmet olanağı getirileceğini ve hapis cezasına mahkûm edilmiş tüm vicdani retçilerin affedileceğini taahhüt etmesine rağmen Bayatyan'ı hapsetti.

Bu ceza, kararda, "Ermenistan'da askeri hizmeti yapmayı reddeden vicdani retçinin hapsedilmesi, onun inanç özgürlüğü hakkını ihlal etmiştir" denerek ele alınıyor. Mahkeme, Ermenistan'ın Bayatyan'a maddi ve manevi tazminat olarak 20.000 Euro (yaklaşık 46 bin TL) ödemesine karar verdi.

Vahan Bayatyan'ın ilk AİHM başvurusunda, başvuruyu inceleyen yedi yargıçlı ilk Daire, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin (AİHS) 9. maddesinin ihlal edilmediğini belirtmişti. Temyiz başvurusunda kararı inceleyen 17 yargıçlı Büyük Daire ise  AİHS'nin 9. maddesinin  ihlal edildiğine karar verdi. Peki, bu ne anlama geliyor?

"Eninde sonunda tanıyacaksınız"

Avukat Serkan Cengiz, AİHM'in Türkiyeli vicdani retçi Osman Murat Ülke ile ilgili kararını hatırlatarak; "Ülke davasında "işkence yasağı" başlıklı 3. maddede ihlal tespit edilmiş ama 9. madde altında ihlal yok denmişti. Bayatyan kararı, Mahkeme'nin konuya yaklaşımı açısından mesafe kat ettiği biçiminde yorumlanabilir" diyor.

Avukat Davut Erkan kararı şöyle yorumluyor: "AİHM kararı, sözleşmeyi imzalayan tüm ülkeler için emsal teşkil eder. AİHM'in kararlarında bir bakış açısı vardır. Bu kararla AİHM, vicdani redde bakış açısını belirtmiştir. Bu yeni bir içtihat olacak"

Avukat Ergin Cinmen ise kararın çok önemli olduğu görüşünde: "Bu karar emsal teşkil edecektir. AİHS'ni imzalayan tüm ülkeler için, 'Profesyonel orduya geçme zamanınız yavaş yavaş geliyor' demektir. 'Vicdani ret hakkını eninde sonunda tanıyacaksınız' demektir." (IC)