Recep’in Yerini Umut Aldı

Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü’nün açıklamasına göre Türkiye’de çocuklara verilen isimlerde de değişim yaşanıyor. [1]

Açıklamaya göre 1920'li yıllarda revaçta olan Hayriye, Cemile, Zeliha'nın yerini şimdilerde Azra, Nisanur ve Belinay almış. Erkeklerde ise Kemal, Ramazan, Recep'in yerine Eymen, Çınar ve Umut tercih edilmiş görünüyor.

Nüfus kütüklerine kayıtlı en çok kullanılan kadın isimleri ise haberde listelenmiş: Zeynep, Elif, Ecrin, Yağmur, Zehra, Azra, Nisanur, Ela, Belinay, Nehir, Hiranur, Meryem, Irmak, Eylül, Sümeyye, Cemre, Rabia, Ayşe ve Fatma. 1920’li yıllardan günümüze aktarılan değişmeyen kız çocuklara verilen beş isim var: Zeynep, Elif, Meryem, Fatma ve Ayşe.

Oğlan çocuklara verilen isimler ise; Yusuf, Berat, Emir, Mustafa, Ahmet, Ömer, Mehmet, Muhammed, Emirhan, Eymen, Ali, Çınar, Enes, Kerem, Miraç, Umut, İbrahim, Furkan, Hüseyin ve Yunus Emre. 1920’lerle günümüzde değişmeden devam eden erkek isimleri ise kadın isimlerinden daha fazla: Yusuf, Mustafa, Ahmet, Ömer, Mehmet, Ali, İbrahim ve Hüseyin.

Bu değişim hakkında neler söylenebilir?

Sosyolojik açıdan çocuğa verilen isim bir bireyin sahip olduğu “insani kimliğini” yansıtır.  Nesne olmaktan - yani sıradan bir bebek olmaktan çıkar birey, özneye dönüşür. Devletin kontrolünde verilebilecek isim listeleri kontrol edilir, eğer bu isim sorun yaratmıyorsa çocuğun adı nüfus kütüklerine işlenir.[2]

Konulan isim bireyin yaşamı boyunca -kendisi istemediği müddetçe- alınamaz ve değiştirilemez.

Ailenin çocuğuna isim koyarken önemsediği mesele onu “biricik” kılmak ve diğerlerinden ayırmaktır aslında. İsim arayışları bazen aylarca sürer. Ancak ailenin ötesinde, seçilen isimler toplumsal hafızayla, kültürle, dinle beslenir. Konacak adla birlikte doğacak bebeğin ailenin gözünde adeta kehaneti de belirlenir. Bu “kehanet” belirlemede arzu edilen kişiler dönemsel değişiklik gösterir. Bazen radikal bir liderin ismi popüler olur bazen dini bir liderin.

Yukarıda bahsi geçen yazıda belirtilen Türkiye’de 2013 yılında en fazla verilen isimlere baktığımızda özellikle kız çocukların isimlerinde daha fazla değişim olduğu söylemek mümkün. Listeye giren yeni isimlerin bir bölümü örneğin Ecrin, Nisanur, Belinay, Sümeyye ya da Hiranur gibi dini anlamları Kur’an ayetlerinde geçen öğeleri içerirken, bir bölümü de Yağmur, Irmak ya da Eylül gibi doğadan ilham alınarak konulmuş görünüyor (İsim anlamları için Ek 1’e bakınız). Ancak, her ikisinde de en çok verilen kadın isimleri doğadan ya da dini unsurlardan besleniyor.

Erkek isimlerinde ise yine dinin ve doğanın yansımalarını görüyoruz; ancak bununla birlikte kadın isimlerinden farklılaşıyor. Emirhan örneğin “emir veren hükümdar” anlamına geliyor. Kerem –cömertlik, soyluluk, büyüklük demek. Furkan- iyiyi kötüden ayıran anlamı içeriyor (diğer erkek isim anlamları için  Ek 2’ye bakınız).  

Toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin yansımasını kadınlara ve erkeklere verilen isimler üzerinden okumak mümkün. Dini unsurlar barındırmayan yeni isimlerde bile kadın doğayla bütünleşirken, erkek erdemle güçle doğruluk gibi değerlerle kehanet yolculuğuna çıkıyor.

Verilen isimler kişilerden beklentileri karşılıyor mu peki? Çocuğun ismine atfedilen kehanet gerçeğe dönüşüyor mu?  Birey isminin anlamından öteye geçip yeni bir yaşam çizebilir mi? Bu soruların yanıtlarını vermek pek de mümkün değil.

Yukarıdaki sosyal olgular üzerinden ancak genel olarak kadınların isimlerinin erkeklerden daha fazla değiştiğini - daha fazla doğa ve dini unsurlardan beslenen yeni kadın isimlerinin kullanıldığını - söyleyebiliriz. Bu durum toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin devam ettiğini gösteriyor. Peki, aynı durum hızlı toplumsal değişimin bir yansıması olarak nesiller arası giderek artan farklılıkla ailenin bir tür baş etme stratejisi olarak okunabilir (mi)? Kanımca bu sorunun üzerine düşünmek, araştırmak gerekiyor. (AGH/SD/AS)

Ekler

EK 1: 2013 yılında En Çok Kullanılan Kadın İsimlerinin Anlamları[3]

Zeynep: değerli taşlar, mücevherler, değerli olan her şey

Elif: Arap alfabesinin ilk harfi, dost tanıdık, ışık saçan güzel kız 

Ecrin: Bu aralar popüler olan Ecrin’in anlamı çoğu yerde ‘Allah’ın hediyesi’ olarak geçiyor. Fakat Ecrin’in anlamı ‘Allah’ın hediyesi’ değil! Ecrin isminin kökeni Arapça olan ‘ecr’ kelimesinden gelir. Ecr ‘ücur, ücret’ demektir, ve Ecrin de ‘ücret’ demektir. Ücret kelimesini ‘ecret’ olarak da yazabiliriz, ama bu kelimenin telaffuzu daha zor olduğu için tercih edilmiyor. Nihat Hatipoğlu da programında Ecrin ismi hakkındaki gerçekleri açıklamıştı. Ecrin’in Kuran’da geçtigi ayet:  Kul mâ es’elukum aleyhi min ecrin ve mâ ene minel mutekellifînmutekellifîne Türkçe’de anlamı: De ki: Buna karşılık ben sizden bir ücret istemiyorum. Ve ben olduğundan başka türlü görünenlerden de değilim.

Yağmur: Gökten damlalar halinde düşen su.

Zehra: Ay yüzlü,ay gibi parlak ve saf olan.

Azra: Delinmemiş bir inci, Bakire, el değmemiş, Hz. Meryem’e verilen ad. Ayak basılmamış kum.

Ela: Sarıya çalar kestane rengi.

Belinay: Peygamber Çiçeği.

Nehir: Irmak, büyük akarsu.

Hiranur: (1) Hz. Sav ilk vahi İndirilen Dağın Adı (2) Işık saçan güzel huylu

Meryem: Dinine bağlı kadın; Hz.İsa’nın Annesi.

Irmak: Çoğunlukla denize dökülen, özellikle genişliği ve taşıdığı su niceliği bakımından en büyük akarsu, nehir.

Eylül: Yılın 30 gün süren 9. ayı (Güzün başlangıcı)

Sümeyye: İslamın ilk şehidi, ilk müslüman olan sahabelerden.

Cemre: Önce havada, sonra suda ve toprakta oluştuğu sanılan sıcaklık yükselişi

Rabia: Dördüncü

Ayşe: Ay gibi parlak ve güzel , can veren

Fatma: (1) Sütten kesilmiş (2) Kendisi ve zürriyeti cehennemden uzak kılınmış. Hz. Peygamber'in Hz. Hatice'den dünyaya gelen en küçük kızının adı.

EK 2: 2013 yılında En Çok Kullanılan Erkek İsimlerinin Anlamları[4]

Yusuf: (1) Hz. Yakub a.s.un oğlu olan peygamber Hz. Yusuf. (2) İbranice; inleyen, ah eden, inilti.

Berat: İzinli, müsaadeli olmak / Diploma / Affedilmek.

Emir: Ateşte kıpkırmızı hale getirilen demir Al-Demir.

Mustafa: Temizlenmiş, saf hale getirilmiş.

Ahmet: Övülmeye değer/ Beğenilmiş / Allaha şükreden.

Ömer: Dirlik, canlılık yaşam gücü.

Mehmet: Aslı Arapçada Muhammed, çok övülmüş anlamında.

Muhammed: (1) Birçok defalar hamd-u sena olunmuş, tekrar tekrar övülmüş. (2) Birçok güzel huylara sahip. 

Emirhan: Emir veren hükümdar, hanın emri

Eymen: (1) Daha uğurlu, çok talihli, hayırlı, kutlu. (2) Sağ taraftaki.

Ali: Bilim insanı, bilgin ilim bilen, ilimle uğraşan kimse.

Çınar: Geniş yapraklı kalın gövdeli uzun ömürlü bir ağaç. (Türkçe)

Enes: İnsan, Malik

Kerem: Cömertlik, soyluluk, büyüklük.

Miraç: Göğe yükselmek.

Umut: Ummak, beklemek, ümit etmek.

İbrahim: (1) İnananların babası (2) Hakların babası. (3) Kuranda ismi geçen İbrahim Peygamber.

Furkan: İyi ile kötüyü birbirinden ayıran kanıt / Kuran-ı Kerim.

Hüseyin: Ruh ve madde güzelliği.

Yunus Emre: iyilik sever insan şiirleriyle anılan ademoğlu.

Kaynaklar

[1] http://www.radikal.com.tr/turkiye/turkiyede_en_cok_kullanilan_20_isim_aciklandi-1200796

[2] Örneğin Türkiye’de çocuklara Kürtçe isim vermek 09/25/2003 tarihinde yayınlanan kararnameyle serbest bırakıldı. Bu tarihe kadar çocuklara Kürtçe isim konulması yasaktı. Bakınız: http://www.amerikaninsesi.com/content/a-17-a-2003-09-25-9-1-87921547/815371.html

[3] İsimlerin anlamları buradaki internet sayfasından alınmıştır.

[4] İsimlerin anlamları buradaki internet sayfasından alınmıştır.

* Yazı ilk olarak Uçan Süpürge'de yayınlandı.