* Koçek Mervan Babîrî Dünya Beyt'ini söylüyor
Ezidiler cenazelerinde okudukları beyt'te "dünya ne Lokman hekim, ne Sokrates, ne Platon'a kaldı" derler. Acıyı sağaltmak isterler. Esas olaraksa ister aklın, ister iktidarın gücünü elinde bulundursun, insanın yeryüzündeki geçiciliğini anlatırlar.
Yıllardır Ezidiler üstüne kapsamlı çalışmalar yapan İstanbul Bilgi Üniversitesi Tarih Bölümü'nden Amed Gökçen, bu sefer Ezidilerin türkü, qewl, beyt, masal, vaaz ve dualarını derledi.
Gökçen'in, 2004 yılından bu yana Türkiye, Suriye, Irak, Gürcistan, Ermenistan ve Almanya’da yürüttüğü saha çalışmaları sırasında kayıt altına aldığı bu sesler 7 CD’lik bir arşiv yarattı.
“Kadim Bir Nefes: Ezidi Ağıtları” isimli eser Ezidiler’e dair yayınlanmış en geniş ses kayıt arşivi olma özelliğini taşıyor.
Üstelik CD'ler Ezidi halkının tarihini, geleneklerini, inançlarını da anlatan oldukça kapsamlı 188 sayfalık bir kitapla sunuluyor.
Dünyada nüfusları 1 milyonun altında olan Ezidiler, sayıları 500'e düşse de Türkiye'nin de en kadim halklarından biri.
Kapalı bir toplum olan Ezidilerin, istisnalar hariç yakın zamana kadar okuma yazma öğrenmesi yasaktı. Yazılı kutsal kitapları da olmadığı için kültürlerini ve inançlarını sözlü olarak aktarıyorlar.
Yani seslerinin kaybolması demek aslında her şeylerini kaybetmek demek. Ezidiler tüm dualarında 72 millet ve 15 bin canlıya dua eden barışçıl bir halk. Ama bu binlerce yıldır inançlarından ötürü birçok kez katliama uğramalarına engel olmadı.
Bu kadim halk son iki yıldır belki de tarihinin en zorlu sürecini yaşıyor. IŞİD saldırısı sonucu kutsal toprakları Irak'taki Şengal'den sürüldüler. Dört bir tarafa dağıldılar. Hatta bir bölümü on yıllar önce kovulduları Türkiye'ye de geldi.
İşte böylesi bir süreçten geçen Ezidiler için bu arşiv çok daha kıymetli bir hale geliyor.
Bilgi Üniversitesi'nde yapılan tanıtım toplantısında konuşan Amed Gökçen, "Artık Irak diye bir yer yok. Ve Irak olmadan Ezidilik de olmaz. Çünkü Irak, Ezidilik kültürünü üreten, kontrol eden, yayan bir yerdi. Artık mekanları yok. Avrupa'ya göç etmek zorunda kalan gençler de artık inançlarını,kültürülerini devam ettiremiyor. Bundan sonra yeni bir Ezidilik konuşacağız" diyor.
Gökçen, Ezidilerin Şengal'de ilk kez katliama uğramadığını yüzlerce yıldır Ortadoğu'da yaşam mücadelesi verdiğine dikkat çekiyor.
Bu yüzden ziyaret ettiği Ezidilerin sesini kaydetmek hiç de kolay olmamış. Tam üç yıl boyunca ses kaydını açamamış. Ve hiçbir zaman kamera kullanamamış. Ama inadı ve emeği sayesinde farklı coğrafyalardan benzeşen ve farklılaşan Ezidi seslerini toplamayı başarmış.
Gökçen, bu çalışmanın dünyanın farklı yerlerindeki Ezidilerin kaybolmaya yüz tutmuş seslerinin yokoluşuna bir mani olma çabası olduğunu söylüyor ve ekliyor:
Her şeyin değişmesini hatta yok olmasını dahi anlayabiliyorum fakat insanın sesini yitirmesini anlayamıyorum. Bu çalışmayla doğaya karşı bir zafer kazandığımı düşünmüyorum ama hayattan 501 dakika çaldım. Unutulmasın diye, unutma diye.
Toplantıya bu 501 dakikanın seslerinden Ermenistanlı Ezidi ses sanatçısı Rizganê Awaz, Ezidi topluluğunun önde gelen dinî temsilcilerinden Türkiyeli Ezidi Şeyh Hüseyin Ulucan ve Irak doğumlu ancak savaş nedeniyle şu anda Almanya'da yaşayan Koçek Mervan Babîrî da katıldı. Koçek Mervan Babîrî ve Rizganê Awaz, uzak topraklarda yankılanan ağıt ve türküleri Bilgi Üniversitesi'nde bizlere seslendirdi.
Qewl ve beyt nedir? Qewl: Qewl'ler Tanrı'yı ve kutsallık atfedilmiş varlıkları övmek veya Tanrı'nın uyarılarını belirli örnekler etrafında anlatmak sebebiyle yazılmış dini şiirler. Qewl'ler dünyanın yaratılışı ve Ezidiliğin ortaya çıkışına dair fikir üretmeye olanak verir. Beyt: Kutsal bir öneme sahip olmayan ama Ezidi dinine ilişkin öyküleri kapsayan dini şiir/öykü. |
* Amed Gökçen, Kadim Bir Nefes: Ezidi Ağıtları, Kitap+7 CD, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
** 2005 yılından beri İstanbul Bilgi Üniversitesi bünyesinde “(Y)Ezidi Kültürünün Karşılaştırmalı Araştırılması” adlı uluslararası çalışmayı yürüten Amed Gökçen'in Kalan Müzik tarafından 2009 yılında çıkarılan (Y)Ezidiler adlı CD-Kitabı, Osmanlı ve İngiliz Arşiv Belgelerinde Ezidiler (2012), Abede-i İblis Yezidi Taifesinin İtikadı, A’datı, Evsafı (2013), Kara Kitap Kara Talih (2015) kitapları ve Damla Tanla ile çevirisini üstlendiği Ezidilik: Arka Planı, Dinî Âdetleri ve Metinsel Geleneği (2014) isimli yayını bulunuyor.
*** Fotoğraf: Anadolu Ajansı (NV)
